Full Root Verses Query

I.11

ཆགས་བྲལ་ཉིད་ནི་འགོག་པ་དང་། །
ལམ་གྱི་བདེན་པ་དག་གིས་བསྡུས། །
གོ་རིམས་ཇི་བཞིན་དེ་དག་ཀྱང་། །
ཡོན་ཏན་གསུམ་གསུམ་གྱིས་རིག་བྱ། །

निरोधमार्गसत्याभ्यां संगृहीता विरागिता
गुणैस्त्रिभिस्त्रिभिश्चैते वेदितव्ये यथाक्रमम्

Freedom from attachment consists of
The two realities of cessation and the path.
In due order, these two are to be understood
Through three qualities each.

La libération de l’attachement se ramène

Aux vérités de la cessation et de la voie. On saura que dans cet ordre

Chacune possède trois qualités.

French

English

滅諦道諦等 二諦攝取離
彼各三功德 次第說應知

Verse page

I.12

བརྟག་མིན་ཕྱིར་དང་བརྗོད་མིན་ཕྱིར། །
འཕགས་པས་མཁྱེན་ཕྱིར་བསམ་མེད་ཉིད། །
ཞི་ཉིད་གཉིས་མེད་རྟོག་མེད་དེ། །
དག་སོགས་གསུམ་ནི་ཉི་བཞིན་ནོ། །

अतर्क्यत्वादलाप्यत्वादार्यज्ञानादचिन्यता
शिवत्वादद्वयाकल्पौ शुद्ध्यादि त्रयनर्कवत्

Because of being inscrutable, because of being inexpressible,
And because of being the wisdom of the noble ones, it is inconceivable.
Because of being peaceful, it is free from the dual and without conceptions.
[In its] three [qualities] such as being pure, it is like the sun.

Non analysable, inexprimable,

Connu des [seuls] êtres sublimes, il est inconcevable. Paix, il est libre des deux [voiles] et de la pensée ;

Sa pureté et ses deux autres qualités l’assimilent au soleil.

French

English

譬如貧人舍 地有珍寶藏
彼人不能知 寶又不能言

Verse page

I.13

སེམས་དེ་རང་བཞིན་འོད་གསལ་བས་ན་ཉོན་མོངས་ངོ་བོ་མེད་གཟིགས་པས། །
གང་དག་འགྲོ་ཀུན་བདག་མེད་མཐའ་ཞི་ཡང་དག་རྟོགས་ནས་ཐམས་ཅད་ལ། །
རྫོགས་པའི་སངས་རྒྱས་རྗེས་ཞུགས་གཟིགས་པ་སྒྲིབ་པ་མེད་པའི་བློ་མངའ་བ། །
སེམས་ཅན་རྣམ་དག་མཐའ་ཡས་ཡུལ་ཅན་ཡེ་ཤེས་གཟིགས་མངའ་དེ་ལ་འདུད། །

ये सम्यक् प्रतिविध्य सर्वजगतो नैरात्म्यकोटिं शिवां
तच्चित्तप्रकृतिप्रभास्वरतया क्लेशास्वभावेक्षणात्
सर्वत्रानुगतामनावृतधियः पश्यन्ति संबुद्धतां
तेभ्यः सत्त्वविशुद्ध्यनन्तविषयज्ञानेक्षणेभ्यो नमः

They perfectly realize that the endpoint of the identitylessness of the entire world is peace
Because they see that, by virtue of the natural luminosity of the minds in this [world], the afflictions are without nature.
I pay homage to those who see that perfect buddhahood is all-pervading, whose intelligence is unobscured,
And whose wisdom vision has the purity and infinitude of beings as its objects.

Comme l’esprit est par nature luminosité, ils voient

que les affections n’ont pas d’essence, Si bien qu’ils réalisent correctement la paix, l’inexistence ultime du soi de tous les êtres. À ceux qui voient la présence en tous de la bouddhéité parfaite car ils ont une intelligence libre de voiles ; À ceux dont la vision de sagesse a pour objet

la pureté et l’infinité des êtres, je rends hommage.

French

English

正覺正知者 見一切眾生

清淨無有我 寂靜真實際
以能知於彼 自性清淨心
見煩惱無實 故離諸煩惱
無障淨智者 如實見眾生
自性清淨性 佛法僧境界
無閡淨智眼 見諸眾生性

遍無量境界 故我今敬禮

Verse page

I.14

ཇི་ལྟ་ཇི་སྙེད་ནང་གི་ནི། །
ཡེ་ཤེས་གཟིགས་པ་དག་པའི་ཕྱིར། །
བློ་ལྡན་ཕྱིར་མི་ལྡོག་པའི་ཚོགས། །
བླ་མེད་ཡོན་ཏན་དང་ལྡན་ཉིད། །

यथावद्यावदध्यात्मज्ञानदर्शनशुद्धितः
धीमतामविवर्त्यानामनुत्तरगुणैर्गणः

By virtue of the purity of the inner
Wisdom vision of suchness and variety,
The assembly of the irreversible intelligent ones
Is [endowed] with unsurpassable qualities.

Comme le regard de leur sagesse intérieure

Sur l’essence des choses et leur diversité est pur, L’assemblée des sages qui ne régressent plus

Possède d’insurpassables qualités.

French

English

如實知內身 以智見清淨
故名無上僧 諸佛如來說

Verse page

I.15

འགྲོ་བ་ཞི་བའི་ཆོས་ཉིད་དུ། །
རྟོགས་ཕྱིར་ཇི་ལྟ་ཉིད་དེ་ཡང་། །
རང་བཞིན་གྱིས་ནི་ཡོངས་དག་ཕྱིར། །
ཉོན་མོངས་གདོད་ནས་ཟད་ཕྱིར་རོ། །

यथावत्तज्जगच्छन्तधर्मतावगमात् स च
प्रकृतेः परिशुद्धत्वात् क्लेशस्यादिक्षयेक्षणात्

[The wisdom of] suchness by virtue of
Realizing the world’s true nature of peace
Is due to the natural complete purity [of the mind]
And due to seeing the primordial termination of the afflictions.

Avec la réalisation de la vraie nature

Paisible des êtres, ils [connaissent] l’essence des choses. La nature [de l’esprit] étant totalement pure,

Les affections y sont épuisées dès l’origine.

French

English

如實見眾生 寂靜真法身
以見性本淨 煩惱本來無

Verse page

I.16

ཤེས་བྱ་མཐར་ཐུག་རྟོགས་པའི་བློས། །
ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་ཆོས་ཉིད་ནི། །
སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་ལ་ཡོད་པར། །
མཐོང་ཕྱིར་ཇི་སྙེད་ཡོད་པ་ཉིད། །

यावद्भाविकता ज्ञेयपर्यन्तगतया धिया
सर्वसत्त्वेषु सर्वज्ञधर्मतास्तित्वदर्शनात्

[The wisdom of] being variety is due to
The intelligence that encompasses the entire range of the knowable
Seeing the existence of the true nature
Of omniscience in all sentient beings.

Avec l’intelligence qui réalise l’état ultime des phénomènes,

[Ils connaissent] la diversité parce qu’ils voient L’omnisciente essence du réel

Présente en tous les êtres.

French

English

自性清淨心及煩惱所染應知又有二種修行謂如 實修行及遍修行難證知義如實修行者謂見眾生自性清淨佛性境界故偈言無障淨智者如實見眾生自性清淨性佛法身境界故遍修行者謂遍十地一切境界故見一切 眾生有一切智故
(This verse is not marked as such in the Chinese translation.)

Verse page

I.17

དེ་ལྟར་རྟོགས་པ་གང་ཡིན་དེ། །
སོ་སོ་རང་ཤེས་མཐོང་བ་ཉིད། །
དྲི་མེད་དབྱིངས་ལ་ཆགས་མེད་དང་། །
ཐོགས་མེད་ཕྱིར་དེ་དག་པ་ཡིན། །

इत्येवं योऽवबोधस्तत्प्रत्यात्मज्ञानदर्शनम्
तच्छुद्धिरमले धातावसङ्गाप्रतिघा ततः

Such a realization is the vision
Of one’s own personal wisdom.
It is pure in the stainless basic element
Because it lacks attachment and lacks obstruction.

Cette réalisation est la vision

Que chacun connaît par soi-même. Elle est pure parce que, dans l’immensité immaculée,

Il n’y a pas d’attachement ni d’obstacles

French

English

如是內身自覺知彼無漏法界無障無閡
(This verse is not marked as such in the Chinese translation.)

Verse page

I.18

ཡེ་ཤེས་གཟིགས་པ་དག་པས་ན། །
སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་བླ་མེད་ཕྱིར། །
འཕགས་པ་ཕྱིར་མི་ལྡོག་པ་ནི། །
ལུས་ཅན་ཀུན་གྱི་སྐྱབས་ཡིན་ནོ། །

ज्ञानदर्शनशुद्ध्या बुद्धज्ञानादनुत्तरात्
अवैवर्त्याद्भवन्त्यार्याः शरणं सर्वदेहिनाम्

By virtue of this purity of the vision of wisdom,
The noble ones, who are irreversible
From unsurpassable buddha wisdom,
Are the refuge of all that lives.

Comme leur vision de sagesse est pure

Et [proche de] l’insurpassable sagesse des bouddhas, Les êtres sublimes qui ne régressent plus

Sont des refuges pour tous les êtres vivants.

French

English

如實知見道 見清淨佛智
故不退聖人 能作眾生依

Verse page

I.19

སྟོན་པ་བསྟན་པ་བསླབ་དོན་གྱིས། །
ཐེག་པ་གསུམ་དང་བྱེད་གསུམ་ལ། །
མོས་པ་རྣམས་ཀྱི་དབང་བྱས་ནས། །
སྐྱབས་གསུམ་རྣམ་པར་བཞག་པ་ཡིན། །

शास्तृशासनशिष्यार्थैरधिकृत्य त्रियानिकान्
कारत्रयाधिमुक्तांश्च प्रज्ञप्तं शरणत्रयम्

For the purpose of the teacher, the teaching, and the disciples,
The three refuges are taught
With regard to those in the three yānas
And those who have faith in the three activities.

On a instauré le triple refuge en considération

Du maître, de l’enseignement et des disciples, Du point de vue des adeptes des trois véhicules

Et des aspirations aux trois activités.

French

English

依能調所證 弟子為三乘
信三供養等 是故說三寶

Verse page

I.20

སྤང་ཕྱིར་བསླུ་བའི་ཆོས་ཅན་ཕྱིར། །
མེད་ཕྱིར་འཇིགས་དང་བཅས་པའི་ཕྱིར། །
ཆོས་རྣམས་གཉིས་དང་འཕགས་པའི་ཚོགས། །
གཏན་གྱི་སྐྱབས་མཆོག་མ་ཡིན་ནོ། །

त्याज्यत्वान् मोषधर्मत्वादभावात् सभयत्वतः
धर्मो द्विधार्यसंघश्च नात्यन्तं शरणं परम्

Because of being abandoned, because of having a deceptive nature,
Because of being nonexistent, and because of being fearful,
The twofold dharma and the noble saṃgha
Are not the ultimate supreme refuge.

Ni le Dharma sous ses deux aspects ni la sublime assemblée

Ne sont de suprêmes refuges promis à durer. L’un parce qu’il faudra le laisser derrière soi, parce qu’il est trompeur et qu’il n’existe pas ;

Et l’autre parce qu’on y trouve encore de la peur.

French

English

可捨及虛妄 無物及怖畏
二種法及僧 非究竟歸依

Verse page

I.21

དམ་པའི་དོན་དུ་འགྲོ་བ་ཡི། །
སྐྱབས་ནི་སངས་རྒྱས་ཉག་གཅིག་ཡིན། །
ཐུབ་པ་ཆོས་ཀྱི་སྐུ་ཅན་ཕྱིར། །
ཚོགས་ཀྱང་དེ་ཡི་མཐར་ཐུག་ཕྱིར། །

जगच्छरणमेकत्र बुद्धत्वं पारमार्थिकम्
मुनेर्धर्मशरीरत्वात् तन्निष्ठत्वाद्गणस्य च

Ultimately, however, the single refuge
Of the world is buddhahood
Because the sage possesses the body of the dharma
And because it is the consummation of the assembly.

Au sens le plus sacré, les êtres

N’ont qu’un seul refuge : le Bouddha, Car le Sage a pour corps le Dharma

Et qu’il est le but ultime de la Communauté.

French

English

眾生歸一處 佛法身彼岸
依佛身有法 依法究竟僧

Verse page

I.22

འབྱུང་བ་དཀོན་ཕྱིར་དྲི་མེད་ཕྱིར། །
མཐུ་ལྡན་ཕྱིར་དང་འཇིག་རྟེན་གྱི། །
རྒྱན་གྱུར་ཕྱིར་དང་མཆོག་ཉིད་ཕྱིར། །
འགྱུར་བ་མེད་ཕྱིར་དཀོན་མཆོག་ཉིད། །

रत्नानि दुर्लभोत्पादान निर्मलत्वात् प्रभावतः
लोकालंकारभूतत्वादग्रत्वान् निर्विकारतः

They are jewels because their appearance is difficult to encounter,
Because they are stainless, because they possess power,
Because they are the ornaments of the world,
Because they are supreme, and because they are changeless.

Les « Joyaux » sont ainsi nommés

Pour leur rareté, leur pureté et leurs pouvoirs, Parce qu’ils sont les ornements du monde

Et parce qu’ils sont suprêmes et immuables.

French

English

真寶世希有 明淨及勢力
能莊嚴世間 最上不變等

Verse page

I.23

དྲི་བཅས་དེ་བཞིན་ཉིད་དང་དྲི་མ་མེད། །
དྲི་མེད་སངས་རྒྱས་ཡོན་ཏན་རྒྱལ་བའི་མཛད། །
གང་ལས་དཀོན་མཆོག་དགེ་བ་གསུམ་འབྱུང་བ། །
དོན་དམ་གཟིགས་པ་རྣམས་ཀྱི་ཡུལ་ཉིད་དོ། །

समला तथताथ निर्मला विमलाः बुद्धगुणा जिनक्रिया
विषयः परमार्थदर्शिनां शुभरत्नत्रयसर्गको यतः

Suchness with stains, the one without stains,
Stainless buddha qualities, and the activity of the victors
Are the objects of those who see the ultimate,
From which the three splendid jewels arise.

De l’ainsité avec et sans souillures,

Des qualités immaculées des bouddhas et de leurs activités de Vainqueurs Émergent les Trois Joyaux de vertu,

L’objet même de ceux qui voient la vérité absolue.

French

English

真如有雜垢 及遠離諸垢

佛無量功德 及佛所作業
如是妙境界 是諸佛所知

依此妙法身 出生於三寶

Verse page

I.24

དཀོན་མཆོག་གསུམ་པོ་འདི་ཡི་རིགས། །
ཐམས་ཅད་གཟིགས་པ་རྣམས་ཀྱི་ཡུལ། །
དེ་ཡང་རྣམ་བཞི་གོ་རིམས་བཞིན། །
རྒྱུ་བཞི་ཡིས་ནི་བསམ་མི་ཁྱབ། །

गोत्रं रत्नत्रयस्यास्य विषयः सर्वदर्शिनाम्
चतुर्विधः स चाचिन्त्यश्चतुर्भिः कारणैः क्रमात्

The disposition of the three jewels
Is the object of those who see everything.
It is fourfold and is inconceivable
For four reasons in due order

La filiation spirituelle des Trois Joyaux

Est l’objet de ceux qui voient tout. Les quatre points sont inconcevables

Pour quatre raisons. Respectivement :

French

English

如是三寶性 唯諸佛境界
以四法次第 不可思議故

Verse page

I.25

དག་དང་ཉོན་མོངས་དང་ལྡན་ཕྱིར། །
ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་མེད་དག་ཕྱིར། །
རྣམ་པར་དབྱེ་བ་མེད་ཆོས་ཕྱིར། །
ལྷུན་གྲུབ་རྣམ་པར་མི་རྟོག་ཕྱིར། །

शुद्ध्युपक्लिष्टतायोगात् निःसंक्लेशविशुद्धितः
अविनिर्भागधर्मत्वादनाभोगाविकल्पतः

Since it is pure and yet associated with afflictions,
Since it is not afflicted and yet becomes pure,
Since its qualities are inseparable,
And since its activity is effortless and nonconceptual.

Parce que [l’Élément] est pur mais encore associé aux affections ;

Parce que [l’Éveil] est dépourvu de souillures et pourtant purifié ; Parce que les qualités ne sont pas séparées [de l’essence du réel] ;

Et parce que les [activités] spontanées ne recourent pas à la pensée.

French

English

染淨相應處 不染而清淨
不相捨離法 自然無分別

Verse page

I.26

རྟོགས་བྱ་རྟོགས་པ་དེ་ཡི་ནི། །
ཡན་ལག་རྟོགས་པར་བྱེད་ཕྱིར་ཏེ། །
གོ་རིམས་ཇི་བཞིན་གནས་གཅིག་དེ། །
དག་རྒྱུ་གསུམ་ནི་རྐྱེན་ཡིན་ནོ། །

बोध्यं बोधिस्तदङ्गानि बोधनेति यथाक्रमम्
हेतुरेकं पदं त्रीणि प्रत्ययस्तद्विशुद्धये

As for what is to be awakened, awakening,
Its branches, and what causes awakening, in due order,
One point is the cause and three
Are the conditions for its purity.

L’objet de la réalisation, la réalisation,

Ses attributs et ce qui amène à la réalisation De ces quatre points, le premier est la cause

De la purification et les trois autres ses conditions.

French

English

所覺菩提法 依菩提分知

菩提分教化 眾生覺菩提
初句為正因 餘三為淨緣

前二自利益 後二利益他

Verse page

I.27

སངས་རྒྱས་ཡེ་ཤེས་སེམས་ཅན་ཚོགས་ཞུགས་ཕྱིར། །
རང་བཞིན་དྲི་མེད་དེ་ནི་གཉིས་མེད་དེ། །
སངས་རྒྱས་རིགས་ལ་དེ་འབྲས་ཉེར་བརྟགས་ཕྱིར། །
འགྲོ་ཀུན་སངས་རྒྱས་སྙིང་པོ་ཅན་དུ་གསུངས། །

बुद्धज्ञानान्तर्गमात् सत्त्वराशे-
स्तन्नैर्मल्यस्याद्वयत्वात् प्रकृत्या
बौद्धे गोत्रे तत्फलस्योपचारा-
दुक्ताः सर्वे देहिनो बुद्धगर्भाः

Since buddha wisdom enters into the multitudes of beings,
Since its stainlessness is nondual by nature,
And since the buddha disposition is metaphorically referred to by [the name of] its fruition,
All beings are said to possess the buddha [heart].

Comme le corps des parfaits bouddhas rayonne,

Que l’ainsité est indifférenciée, Et que la filiation spirituelle existe,

Tous les êtres sont toujours porteurs de la quintessence des bouddhas.

French

English

佛法身遍滿 真如無差別

皆實有佛性 是故說常有

(The Chinese translation collapses verses I:27 and I:28 into one verse. See Takasaki, page 197 note #2, for his speculation on this verse in the various languages.)

Verse page

I.28

རྫོགས་སངས་སྐུ་ནི་འཕྲོ་ཕྱིར་དང་། །
དེ་བཞིན་ཉིད་དབྱེར་མེད་ཕྱིར་དང་། །
རིགས་ཡོད་ཕྱིར་ན་ལུས་ཅན་ཀུན། །
རྟག་ཏུ་སངས་རྒྱས་སྙིང་པོ་ཅན། །

संबुद्धकायस्फरणात् तथताव्यतिभेदतः
गोत्रतश्च सदा सर्वे बुद्धगर्भाः शरीरिणः

Since the perfect buddhakaya radiates,
Since suchness is undifferentiable,
And because of the disposition,
All beings always possess the buddha heart.

Comme la sagesse des bouddhas imprègne la multitude des êtres,

Que sa nature immaculée est non duelle Et que la filiation spirituelle des bouddhas est une métaphore du fruit, Il est enseigné que tous les êtres sont porteurs

de la quintessence des bouddhas.

French

English

佛法身遍滿 真如無差別

皆實有佛性 是故說常有

(The Chinese translation collapses verses I:27 and I:28 into one verse. See Takasaki, page 197 note #2, for his speculation on this verse in the various languages.)

Verse page

I.29

ངོ་བོ་རྒྱུ་འབྲས་ལས་ལྡན་འཇུག་པ་དང་། །
གནས་སྐབས་དེ་བཞིན་ཀུན་ཏུ་འགྲོ་བའི་དོན། །
རྟག་ཏུ་མི་འགྱུར་ཡོན་ཏན་དབྱེར་མེད་ནི། །
དོན་དམ་དབྱིངས་ཀྱི་དགོངས་དོན་ཡིན་ཞེས་བྱ། །

स्वभावहेत्वो फलकर्मयोग-
वृत्तिष्ववस्थास्वथ सर्वगत्वे
सदाविकारित्वगुणेष्वभेदे
ज्ञेयोऽर्थसंधिः परमार्थधातो

In terms of nature and cause, fruition, function, endowment, manifestation,
Phases, all-pervasiveness,
Ever-changeless qualities, and inseparability,
The topic in mind, the ultimate basic element, should be understood.

L’essence, la cause, le fruit, la fonction,

La dotation, la manifestation, les états et l’omniprésence, L’immutabilité perpétuelle et les indissociables qualités

Voilà les points qui permettent de comprendre la dimension absolue.

French

English

體及因果業 相應及以行

時差別遍處 不變無差別
彼妙義次第 第一真法性

我如是略說 汝今應善知

Verse page

I.30

རིན་ཆེན་ནམ་མཁའ་ཆུ་དག་བཞིན། །
རྟག་ཏུ་རང་བཞིན་ཉོན་མོངས་མེད། །
ཆོས་མོས་ལྷག་པའི་ཤེས་རབ་དང་། །
ཏིང་འཛིན་སྙིང་བརྩེ་ལས་བྱུང་བ། །

सदा प्रकृत्यसंक्लिष्टः शुद्धरत्नाम्वराम्बुवत्
धर्माधिमुक्त्यधिप्रज्ञासमाधिकरुणान्वयः

It is always unafflicted by nature,

Just like a pure jewel, space, and water.
It comes to life through having faith in the dharma,

Supreme prajñā, samādhi, and compassion.

Pure comme un joyau, comme l’espace ou comme l’eau,

Sa nature demeure à jamais libre des affections. Elle émerge de l’aspiration au Dharma, de la connaissance supérieure,

Du recueillement et de la compassion.

French

English

自性常不染 如寶空淨水
信法及般若 三昧大悲等

Verse page

I.31

མཐུ་དང་གཞན་དུ་མི་འགྱུར་དང་། །
བརླན་པའི་ངོ་བོའི་རང་བཞིན་ཕྱིར། །
འདི་དག་ནོར་བུ་རིན་ཆེན་མཁའ། །
ཆུ་ཡི་ཡོན་ཏན་ཆོས་མཐུན་ཉིད། །

प्रभावानन्यथाभावस्निग्धभावस्वभावतः
चिन्तामणिनभोवारिगुणसाधर्म्यमेषु हि

By virtue of its nature of power,
Being unchanging, and being moist,
It resembles the qualities
Of a wish-fulfilling jewel, space, and water.

Comme elle est puissante, immuable,

Et de nature humide, Elle est analogue

Au précieux joyau, à l’espace et à l’eau.

French

English

自在力不變 思實體柔軟
寶空水功德 相似相對法

Verse page

I.32

ཆོས་ལ་ཁོང་ཁྲོ་བདག་ལྟ་དང་། །
འཁོར་བའི་སྡུག་བསྔལ་གྱིས་འཇིགས་དང་། །
སེམས་ཅན་དོན་ལ་ལྟོས་མེད་ཉིད། །

चतुर्धावरणं धर्मप्रतिभोऽप्यात्मदर्शनम्
संसारदुःखभीरूत्वं सत्त्वार्थं निरपेक्षता

Hostility toward the dharma, views about a self,
Fear of saṃsāra’s suffering,
And indifference about the welfare of sentient beings—

L’aversion pour le Dharma et la vue du soi,

La peur des souffrances du saṃsāra Et l’indifférence au bien des êtres Sont respectivement les voiles des hédonistes, Des hétérodoxes, des auditeurs et des [bouddhas] nés d’eux-mêmes. L’aspiration supérieure et les trois autres qualités

Sont alors les causes de leur purification.

French

English

有四種障礙 謗法及著我
怖畏世間苦 捨離諸眾生

Verse page

I.33

འདོད་ཆེན་མུ་སྟེགས་ཉན་ཐོས་དང་། །
རང་བྱུང་རྣམས་ཀྱི་སྒྲིབ་རྣམ་བཞི། །
དག་རྒྱུ་ལྷག་པར་མོས་པ་ལ། །
སོགས་པའི་ཆོས་ནི་རྣམ་བཞི་ཉིད། །

इच्छन्तिकानां तीर्थ्यानां श्रावकाणां स्वयंभुवाम्
अधिमुक्त्यातयो धर्माश्चत्वारः शुद्धिहेतवः

These are the four obscurations
Of those with great desire, tīrthikas,
Śrāvakas, and self-arisen [buddhas],
The causes of purity are the four dharmas
Of having faith and so forth.

L’aversion pour le Dharma et la vue du soi,

La peur des souffrances du saṃsāra Et l’indifférence au bien des êtres Sont respectivement les voiles des hédonistes, Des hétérodoxes, des auditeurs et des [bouddhas] nés d’eux-mêmes. L’aspiration supérieure et les trois autres qualités

Sont alors les causes de leur purification.

French

English

闡提及外道 聲聞及自覺
信等四種法 清淨因應知

Verse page

I.34

ཐེག་མཆོག་ལ་མོས་ས་བོན་ཤེས་རབ་ནི། །
སངས་རྒྱས་ཆོས་བསྐྱེད་མ་དང་བསམ་གཏན་གྱི། །
བདེ་བའི་མངལ་གནས་སྙིང་རྗེའི་མ་མ་ཅན། །
གང་ཡིན་དེ་དག་ཐུབ་པའི་རྗེས་སྐྱེས་སྲས། །

बीजं येषामग्रयानाधिमुक्ति-
र्माता प्रज्ञा बुद्धधर्मप्रसूत्यै
गर्भस्थानं ध्यानसौख्यं कृपोक्ता
धात्री पुत्रास्तेऽनुजाता मुनीनाम्

Those whose seed is the faith in the supreme yāna,
Whose mother is the prajñā that gives birth to the buddha qualities,
Whose womb is blissful samādhi, and whose nanny is compassion
Are the children who take after the sages.

Ceux qui ont eu pour graine l’aspiration au véhicule suprême,

Pour mère la connaissance qui produit les qualités des bouddhas, Pour matrice la félicité de la concentration, et pour nourrice la compassion,

Ceux-là sont assurément les enfants et les successeurs des Sages.

French

English

大乘信為子 般若以為母
禪胎大悲乳 諸佛如實子

Verse page

I.35

གཙང་བདག་བདེ་དང་རྟག་ཉིད་ཀྱི། །
ཡོན་ཏན་ཕ་རོལ་ཕྱིན་པ་འབྲས། །
སྡུག་བསྔལ་ཡིད་འབྱུང་ཞི་ཐོབ་པར། །
འདུན་དང་སྨོན་པའི་ལས་ཅན་ནོ། །

शुभात्मसुखनित्यत्वगुणपारमिता फलम्
दुःखनिर्विच्छमप्राप्तिच्छन्दप्रनिधिकर्मकः

The fruition consists of the pāramitās that are
The qualities of purity, self, bliss, and permanence.
It has the function of being weary of suffering
As well as striving and aspiring to attain peace.

Le fruit est la perfection transcendante des qualités

De pureté, de soi, de félicité et de permanence. Il a pour fonction le dégoût de la souffrance,

L’aspiration à la paix et le vœu de l’atteindre.

French

English

淨我樂常等 彼岸功德果
厭苦求涅槃 欲願等諸業

Verse page

I.36

འདི་དག་འབྲས་ནི་མདོར་བསྡུ་ན། །
ཆོས་ཀྱི་སྐུ་ལ་ཕྱིན་ཅི་ལོག །
རྣམ་པ་བཞི་ལས་བཟློག་པ་ཡི། །
གཉེན་པོས་རབ་ཏུ་ཕྱེ་བ་ཉིད། །

फलमेषां समासेन धर्मकाये विपर्ययात्
चतुर्विधविपर्यासप्रतिपक्षप्रभावितम्

In brief, the fruition of those [causes]

Is characterized by being the remedies
That counteract the four kinds of

Mistakenness about the dharmakāya.

En résumé, le fruit de ces [quatre causes]

Consiste en ces antidotes qui s’opposent Aux quatre types de méprises

Relatives au corps absolu.

French

English

略說四句義 四種顛倒法
於法身中倒 修行對治法

Verse page

I.37

དེ་ནི་རང་བཞིན་དག་ཕྱིར་དང་། །
བག་ཆགས་སྤངས་ཕྱིར་གཙང་བ་ཡིན། །
བདག་དང་བདག་མེད་སྤྲོས་པ་དག །
ཉེ་བར་ཞི་བ་དམ་པའི་བདག །

स हि प्रकृतिशुद्धत्वाद्वासनापगमाच्छुचिः
परमात्मात्मनैरात्म्यप्रपञ्चक्षयशान्तितः

Because the [dharmakāya] is naturally pure
And free from latent tendencies, it is pure.
It is the supreme self because the reference points
Of self and no-self are at peace.

[Le corps absolu] est pureté parce qu’il est pur par nature

Et qu’il n’a plus d’imprégnations karmiques. Il est le vrai soi parce que les élaborations

Du soi et du sans-soi y sont apaisées.

French

English

唯如來法身是淨波羅蜜以得寂靜第一自在我故離無我 戲論究竟寂靜故名為我
(This verse is not marked as such in the Chinese translation.)

Verse page

I.38

ཡིད་ཀྱི་རང་བཞིན་ཕུང་པོ་དང་། །
དེ་རྒྱུ་ལོག་ཕྱིར་བདེ་བ་ཉིད། །
འཁོར་བ་དང་ནི་མྱ་ངན་འདས། །
མཉམ་པ་ཉིད་དུ་རྟོགས་ཕྱིར་རྟག །

सुखो मनोमयस्कन्धतद्धेतुविनिवृत्तितः
नित्यः संसारनिर्वाणसमताप्रतिवेधतः

It is bliss because the skandha of a mental nature
And its causes have come to an end.
It is permanent because the equality
Of saṃsāra and nirvāṇa is realized.

Il est félicité parce qu’il a renoncé aux agrégats

De nature mentale et à leurs causes. Il est permanence parce qu’il réalise

L’égalité du saṃsāra et du nirvāṇa.

French

English

唯如來法身是樂波羅蜜以世間涅槃平等證故故名為常
(This verse is not marked as such in the Chinese translation.)

Verse page

I.39

བདག་སྲེད་མ་ལུས་ཤེས་རབ་ཀྱིས་བཅད་དེ། །
སེམས་ཅན་སྲེད་ཕྱིར་བརྩེ་ལྡན་ཞི་ཐོབ་མིན། །
དེ་ལྟར་བློ་བརྩེ་བྱང་ཆུབ་ཐབས་བརྟེན་ནས། །
འཕགས་པ་འཁོར་བའམ་མྱ་ངན་འདའ་མི་འགྱུར། །

छित्त्वा स्नेहं प्रज्ञयात्मन्यशेषं
सत्त्वस्नेहान् नैति शान्तिं कृपावान्
निःश्रित्यैवं धीकृपे बोध्युपायौ
नोपैत्यार्यः संवृतिं निर्वृतिं वा

With prajñā, they cut through all self-cherishing without exception.
Because they cherish sentient beings, those full of compassion do not approach peace.
Relying in this way on intelligence and compassion, the two means for awakening,
The noble ones approach neither saṃsāra nor nirvāṇa.

Les compatissants ont coupé sans reste la soif du soi

avec la connaissance transcendante ; Et comme ils ont soif des êtres vivants, ils ne consomment pas la paix. Avec l’intelligence et la compassion pour méthodes d’Éveil,

Les êtres sublimes ne se tiennent ni dans le saṃsāra ni dans le nirvāṇa.

French

English

無分別之人 不分別世間
不分別涅槃 涅槃有平等

Verse page

I.40

གལ་ཏེ་སངས་རྒྱས་ཁམས་མེད་ན། །
སྡུག་ལའང་སྐྱོ་བར་མི་འགྱུར་ཞིང་། །
མྱ་ངན་འདས་ལ་འདོད་པ་དང་། །
དོན་གཉེར་སྨོན་པའང་མེད་པར་འགྱུར། །

बुद्धधातुः सचेन्न स्यान्निर्विद्दुःखेऽपि नो भवेत्
नेच्छा न प्रार्थना नापि प्राणिधिर्निवृतौ भवेत्

If the buddha element did not exist,
There would be no weariness of suffering,
Nor would there be the wish, striving,
And aspiration for nirvāṇa.

Si nous n’avions pas d’élément de bouddha,

Nous ne nous lasserions pas de souffrir Et ne voudrions pas d’un nirvāṇa

Qui ne nous inspirerait ni intérêt ni désir.

French

English

若無佛性者 不得厭諸苦
不求涅槃樂 亦不欲不願

Verse page

I.41

སྲིད་དང་མྱ་ངན་འདས་ལ་དེའི། །
སྡུག་བདེའི་སྐྱོན་ཡོན་མཐོང་བ་འདི། །
རིགས་ཡོད་ལས་ཡིན་གང་ཕྱིར་དེ། །
རིགས་མེད་དག་ལ་མེད་ཕྱིར་རོ། །

भवनिर्वाणतद्दुःखसुखदोषगुणेक्षणम्
गोत्रे सति भवत्येतदगोत्राणां न विद्यते

This seeing of the flaws of suffering and the qualities of happiness
In [saṃsāric] existence and nirvāṇa
Occurs [only] when the disposition exists
Because it does not occur in those without the disposition.

Le fait de voir que le saṃsāra a pour défaut la souffrance

Et que le nirvāṇa a pour qualité le bonheur Est dû à la présence de la filiation spirituelle –

Ce n’est pas le cas chez ceux qui en sont dépourvus.

French

English

見苦果樂果 此依性而有
若無佛性者 不起如是心

Verse page

I.42

རྒྱ་མཚོ་ཆེ་བཞིན་དཔག་མེད་པའི། །
ཡོན་ཏན་རིན་ཆེན་མི་ཟད་གནས། །
དབྱེར་མེད་ཡོན་ཏན་དང་ལྡན་པའི། །
ངོ་བོ་ཉིད་ཕྱིར་མར་མེ་བཞིན། །

महोदधिरिवामेयगुणरत्नाक्षयाकरः
प्रदीपवदनिर्भागगुणयुक्तस्वभावतः

Just like the ocean, [the disposition of the victors] is an inexhaustible source
Of immeasurable jewels [in the form of its] qualities.
Just like a lamp, it is endowed with
Inseparable qualities by its nature.

Source inépuisable de joyaux aux qualités infinies,

[L’Élément] ressemble au Grand Océan. On le compare aussi à une lampe car, en essence,

Il possède d’indissociables qualités.

French

English

大海器寶水 無量不可盡
如燈明觸色 性功德如是

Verse page

I.43

ཆོས་སྐུ་རྒྱལ་བའི་ཡེ་ཤེས་དང་། །
ཐུགས་རྗེའི་ཁམས་ནི་བསྡུས་པའི་ཕྱིར། །
སྣོད་དང་རིན་ཆེན་ཆུ་ཡིས་ནི། །
རྒྱ་མཚོ་དང་ནི་མཚུངས་པར་བསྟན། །

धर्मकायजिनज्ञानकरुणाधातुसंग्रहात्
पात्ररत्नाम्बुभिः साम्यमुधेरस्य दर्शितम्

Since the basic element consists of the dharmakāya,
As well as the wisdom and the compassion of the victor,
It is taught to be like the ocean
In terms of a vessel, jewels, and water.

Comme [cet Élément] inclut les domaines du corps absolu,

De la sagesse des Vainqueurs et de la compassion, L’enseignement le compare à l’Océan

Sous le rapport du réceptacle, des joyaux et de l’eau.

French

English

佛法身慧定 悲攝眾生性
海珍寶水等 相似相對法

Verse page

I.44

དྲི་མེད་གནས་ལ་མངོན་ཤེས་དང་། །
ཡེ་ཤེས་དྲི་མེད་དེ་ཉིད་དང་། །
རྣམ་དབྱེ་མེད་ཕྱིར་མར་མེ་ཡི། །
སྣང་དང་དྲོ་མདོག་ཆོས་མཚུངས་ཅན། །

अभिज्ञाज्ञानवैमल्यतथताव्यतिरेकतः
दीपालोकोष्णवर्णस्य साधर्म्यं विमलाश्रये

In the stainless foundation, the supernatural knowledges,
Wisdom, and stainlessness are inseparable from suchness.
Therefore, they are similar, respectively, to
The light, heat, and color of a lamp.

Dans la base immaculée, les connaissances extraordinaires,

La sagesse primordiale et l’absence de souillures sont indissociables de l’ainsité. Voilà autant de qualités qui correspondent à celles d’une lampe –

La lumière, la chaleur et les couleurs.

French

English

通智及無垢 不離於真如
如燈明煖色 無垢界相似

Verse page

I.45

སོ་སོའི་སྐྱེ་འཕགས་རྫོགས་སངས་ཀྱི། །
དེ་བཞིན་ཉིད་དབྱེའི་འཇུག་པ་ལས། །
དེ་ཉིད་གཟིགས་པས་སེམས་ཅན་ལ། །
རྒྱལ་བའི་སྙིང་པོ་འདི་བསྟན་ཏོ། །

तत्र वृत्त्यर्थमारभ्य श्लोकः
पृथग्जनार्यसंबुद्धतथताव्यतिरेकतः
सत्त्वेषु जिगर्भोऽयं देशितस्तत्त्वदर्शिभिः

Manifesting differently as the suchness
Of ordinary beings, noble ones, and perfect buddhas,
The disposition of the victors is taught
To sentient beings by those who see true reality.

Comme l’ainsité se manifeste différemment

Chez les êtres ordinaires, les êtres sublimes Et les parfaits bouddhas, Celui qui voit le réel

Montre aux êtres leur essence de Vainqueurs.

French

English

見實者說言 凡夫聖人佛
眾生如來藏 真如無差別

Verse page

I.46

སོ་སོ་སྐྱེ་བོ་ཕྱིན་ཅི་ལོག །
བདེན་པ་མཐོང་བ་བཟློག་པ་སྟེ། །
དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ཇི་ལྟ་བཞིན། །
ཕྱིན་ཅི་མ་ལོག་སྤྲོས་མེད་ཉིད། །

पृथग्जना विपर्यस्ता दृष्टसत्या विपर्ययात्
यथावदविपर्यस्ता निष्प्रपञ्चास्तथागताः

Ordinary beings are mistaken,
Those who see reality are the opposite,
And tathāgatas are most exactly unmistaken
And free from reference points.

Les êtres ordinaires sont dans l’erreur ;

Ceux qui voient les vérités s’en détournent ; Et les tathāgatas sont tels quels,

Dégagés de l’erreur et des élaborations conceptuelles.

French

English

凡夫心顛倒見實異於彼
如實不顛倒 諸佛離戲論

Verse page

I.47

མ་དག་མ་དག་དག་པ་དང་། །
ཤིན་ཏུ་རྣམ་དག་གོ་རིམས་བཞིན། །
སེམས་ཅན་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་དང་། །
དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ཞེས་བརྗོད་དོ། །

अशुद्धोऽशुद्धशुद्धोऽथ सुविशुद्धो यथाक्रमम्
सत्त्वधातुरिति प्रोक्तो बोधिसत्त्वस्तथागतः

Its being impure, its being both impure and pure,
And its being completely pure, in due order,
Are expressed as "the basic element of sentient beings,"
"Bodhisattva," and "tathāgata."

Les [états] impur, impur et pur, et très pur

Sont respectivement appelés « Être ordinaire », « bodhisattva »,

Et « tathāgata ».

French

English

有不淨有淨 及以善淨等
如是次第說 眾生菩薩佛

Verse page

I.48

ངོ་བོ་ཉིད་ལ་སོགས་པའི་དོན། །
འདི་དྲུག་གིས་ནི་བསྡུས་པ་ཡི། །
ཁམས་ནི་གནས་སྐབས་གསུམ་དག་ཏུ། །
མིང་གསུམ་གྱིས་ནི་བསྟན་པ་ཡིན། །

स्वभावादिभिरित्येभिः षड्भिरर्थेः समासतः
धातुस्तिसृष्ववस्थासु विदितो नामभिस्त्रिभिः

The basic element that consists of these
Six topics, such as [its] nature,
Is taught through three names
In its three phases.

On ramène l’Élément à son essence

Et aux cinq autres points Pour l’enseigner en fonction

Des trois états et de leurs trois noms.

French

English

體等六句義 略明法性體
次第三時中 說三種名字

Verse page

I.49

ཇི་ལྟར་རྟོག་མེད་བདག་ཉིད་ཅན། །
ནམ་མཁའ་ཀུན་ཏུ་རྗེས་སོང་ལྟར། །
སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་དྲི་མེད་དབྱིངས། །
དེ་བཞིན་ཀུན་ཏུ་འགྲོ་བ་ཉིད། །

सर्वत्रानुगतं यद्वन्निर्विकल्पात्मकं नभः
चित्तप्रकृतिवैमल्यधातुः सर्वत्रगस्तथा

Just as space with its character
Of nonconceptuality is present everywhere,
So the stainless basic element that is
The nature of the mind is omnipresent.

De même que l’espace qui a pour essence

De ne pas penser se répand en tout lieu, De même, la nature de l’esprit est omniprésente

Comme l’immensité immaculée.

French

English

如空遍一切 而空無分別
自性無垢心 亦遍無分別

Verse page

I.50

དེ་སྤྱིའི་མཚན་ཉིད་ཉེས་པ་དང་། །
ཡོན་ཏན་མཐར་ཐུག་ཁྱབ་པ་སྟེ། །
གཟུགས་ཀྱི་རྣམ་པ་དམན་པ་དང་། །
བར་མ་མཆོག་ལ་ནམ་མཁའ་བཞིན། །

तद्दोषगुणनिष्ठासु व्यापि सामान्यलक्षणम्
हीनमध्यविशिष्टेषु व्योम रूपगतेष्विव

[Its] general characteristic is that it pervades
Flaws, qualities, and perfection,
Just as space [pervades] inferior, middling,
And supreme kinds of forms.

Ce caractère général imprègne

Les défauts, les qualités et l’ultime, À l’image de l’espace [qui pénètre] toute forme

Inférieure, moyenne ou supérieure.

French

English

過功德畢竟 遍至及同相
下中勝眾生 如虛空中色

Verse page

I.51

ཉེས་པ་གློ་བུར་དང་ལྡན་དང་། །
ཡོན་ཏན་རང་བཞིན་ཉིད་ལྡན་ཕྱིར། །
ཇི་ལྟར་སྔར་བཞིན་ཕྱིས་དེ་བཞིན། །
འགྱུར་བ་མེད་པའི་ཆོས་ཉིད་དོ། །

दोषागन्तुकतायोगाद् गुणप्रकृतियोगतः
यथा पूर्वं तथा पश्चादविकारित्वधर्मता

Since it is adventitiously associated with flaws
And since it is naturally endowed with qualities,
Its true nature of being changeless
Is the same before as after.

Vu le caractère adventice de ses défauts

Et le caractère naturel de ses qualités, Telle elle était, telle elle sera

L’essence du réel est immuable.

French

English

諸過客塵來 性功德相應
真法體不變 如本後亦爾

Verse page

I.52

ཇི་ལྟར་ནམ་མཁའ་ཀུན་སོང་བ། །
ཕྲ་ཕྱིར་ཉེ་བར་གོས་པ་མེད། །
དེ་བཞིན་སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་ལ། །
གནས་འདི་ཉེ་བར་གོས་པ་མེད། །

यथा-सर्वगतं सौक्ष्म्यादाकाशं नोपलिप्यते
सर्वत्रावस्थितः सत्त्वे तथायं नोपलिप्यते

Just as all-pervasive space
Is untainted due to its subtlety,
So this [basic element] that abides everywhere
In sentient beings is untainted.

De même que, du fait de sa subtilité,

Rien ne peut souiller l’espace omniprésent, Rien ne peut souiller cette présence

En tous et en chaque être.

French

English

如虛空遍至 體細塵不染
佛性遍眾生 諸煩惱不染

Verse page

I.53

ཇི་ལྟར་འཇིག་རྟེན་ཐམས་ཅད་དུ། །
ནམ་མཁའ་ལ་ནི་སྐྱེ་ཞིང་འཇིག །
དེ་བཞིན་འདུས་མ་བྱས་དབྱིངས་ལ། །
དབང་པོ་རྣམས་ནི་སྐྱེ་ཞིང་འཇིག །

यथा सर्वत्र लोकानामाकाश उबयव्ययः
तथैवासंस्कृते धाताविन्द्रियाणां व्ययोदयः

Just as the worlds everywhere
Are born and perish in space,
So the faculties arise and perish
In the unconditioned basic element.

De même que tous les mondes

Naissent et meurent dans l’espace, De même les facultés des sens naissent

Et meurent dans l’immensité inconditionnée.

French

English

如一切世間 依虛空生滅
依於無漏界 有諸根生滅

Verse page

I.54

ཇི་ལྟར་ནམ་མཁའ་མེ་རྣམས་ཀྱིས། །
སྔོན་ཆད་ནམ་ཡང་ཚིག་པ་མེད། །
དེ་བཞིན་འདི་ནི་འཆི་བ་དང་། །
ན་དང་རྒ་བའི་མེས་མི་འཚིག །

यथा नाग्निभिराकाशं दग्धपूर्वं कदाचन
तथा न प्रदहत्येनं मृत्युव्याधिजराग्नयः

Just as space was never
Burned before by any fires,
So this [basic element] is not consumed
By the fires of death, sickness, and aging.

Tout comme, jusqu’à ce jour,

Aucun feu n’a jamais consumé l’espace, Cette [essence] ne se consume pas aux feux

De la mort, de la maladie et de la vieillesse.

French

English

火不燒虛空 若燒無是處
如是老病死 不能燒佛性

Verse page

I.55

ས་ནི་ཆུ་ལ་ཆུ་རླུང་ལ། །
རླུང་ནི་མཁའ་ལ་རབ་ཏུ་གནས། །
མཁའ་ནི་རླུང་དང་ཆུ་དག་དང་། །
ས་ཡི་ཁམས་ལ་གནས་མ་ཡིན། །

पृथिव्यम्बौ जलं वायौ वायुर्व्योम्नि प्रतिष्ठितः
अप्रतिष्ठितमाकाशं वाय्वम्बुक्षितिधातुषु

Earth rests upon water, water on wind,
And wind on space,
[But] space does not rest on the elements
Of wind, water, or earth.

La terre s’étend sur l’eau et l’eau sur le vent ;

Le vent [s’étend] dans l’espace, mais l’espace Ne repose pas sur les éléments vent

Ou eau, ni sur l’élément terre.

French

English

地依於水住 水復依於風
風依於虛空 空不依地等

Verse page

I.56

དེ་བཞིན་ཕུང་པོ་ཁམས་དབང་རྣམས། །
ལས་དང་ཉོན་མོངས་དག་ལ་གནས། །
ལས་དང་ཉོན་མོངས་ཚུལ་བཞིན་མིན། །
ཡིད་ལ་བྱེད་ལ་རྟག་ཏུ་གནས། །

स्कन्धधात्विन्द्रियं तद्वत्कर्मक्लेशप्रतिष्ठितम्
कर्मक्लेशाः सदायोनिमनस्कारप्रतिष्ठिताः

Likewise, skandhas, dhātus, and faculties
Rest on karma and afflictions,
And karma and afflictions always rest on
Improper mental engagement.

Les agrégats, les domaines et les sens

Reposent sur les actes et les affections ; Les actes et les affections reposent

Toujours sur les activités erronées du mental.

French

English

如是陰界根 住煩惱業中
諸煩惱業等 住不善思惟

Verse page

I.57

ཚུལ་བཞིན་མ་ཡིན་ཡིད་བྱེད་ནི། །
སེམས་ཀྱི་དག་པ་ལ་རབ་གནས། །
སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་ཆོས་རྣམས་ནི། །
ཐམས་ཅད་ལ་ཡང་གནས་པ་མེད། །

अयोनिशोमनस्कारश्चित्तशुद्धिप्रतिष्ठितः
सर्वधर्मेषु चित्तस्य प्रकृतिस्त्वप्रतिष्ठिता

Improper mental engagement
Rests on the purity of the mind,
[But] this nature of the mind does not rest
On any of these phenomena.

Les activités erronées du mental reposent

Elles-mêmes sur la pureté de l’esprit, Mais la nature de l’esprit

Ne repose sur aucun de ces phénomènes.

French

English

不善思惟行 住清淨心中
自性清淨心 不住彼諸法

Verse page

I.58

ས་དང་འདྲ་བ་ཕུང་པོ་དང་། །
སྐྱེ་མཆེད་ཁམས་རྣམས་ཤེས་པར་བྱ། །
ཆུ་ཁམས་དང་འདྲ་ལུས་ཅན་གྱི། །
ལས་དང་ཉོན་མོངས་ཤེས་བྱ་སྟེ། །

पृथिवीधातुवज्ज्ञेयाः स्कन्धायतनधातवः
अब्धातुसदृशा ज्ञेयाः कर्मक्लेशाः शरीरिणाम्

The skandhas, āyatanas, and dhātus
Should be understood as being like the element of earth.
The karma and afflictions of living beings
Should be understood as resembling the element of water.

Sachez que les agrégats, les domaines et les sources

Sont semblables à l’élément terre. Sachez aussi que les actes et les affections des êtres

Évoquent l’élément eau.

French

English

陰入界如地 煩惱業如水

Verse page

I.59

ཚུལ་བཞིན་མ་ཡིན་ཡིད་བྱེད་ནི། །
རླུང་གི་ཁམས་དང་འདྲ་བར་ལྟ། །
རང་བཞིན་ནམ་མཁའི་ཁམས་བཞིན་དུ། །
དེ་བཞིན་ཅན་མིན་གནས་པ་མེད། །

अयोनिशोमनस्कारो विज्ञेयो वायुधातुवत्
तदमूलाप्रतिष्ठाना प्रकृतिर्व्योमधातुवत्

Improper mental engagement
Is to be known as being like the element of wind.
Being without root and not resting [on anything],
[Mind’s] nature is similar to space.

Considérez les activités erronées du mental

Comme l’élément vent. Quant à la nature [De l’esprit], elle n’a pas de fondement

Et ne repose sur rien, comme l’élément espace.

French

English

不正念如風 淨心界如空

Verse page

I.60

ཚུལ་བཞིན་མ་ཡིན་ཡིད་བྱེད་ནི། །
སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལ་གནས་ཏེ། །
ཚུལ་བཞིན་མ་ཡིན་ཡིད་བྱེད་ཀྱིས། །
ལས་དང་ཉོན་མོངས་རབ་ཏུ་ཕྱེ། །

चित्तप्रकृतिमालीनायोनिशो मनसः कृतिः
अयोनिशोमनस्कारप्रभवे क्लेशकर्मणी

Improper mental engagement
Rests on the nature of the mind,
And improper mental engagement
Produces karma and afflictions.

Les activités erronées du mental

Reposent sur la nature de l’esprit ; Des activités erronées du mental

Procèdent les actes et les affections.

French

English

依性起邪念 念起煩惱業

Verse page

I.61

ལས་དང་ཉོན་མོངས་ཆུ་ལས་ནི། །
ཕུང་པོ་སྐྱེ་མཆེད་ཁམས་རྣམས་འབྱུང་། །
དེ་འཇིག་པ་དང་ཆགས་པ་ལྟར། །
སྐྱེ་དང་འཇིག་པར་འགྱུར་བ་ཡིན། །

कर्मक्लेशाम्बुसंभूताः स्कन्धायतनधातवः
उत्पद्यन्ते निरुध्यन्ते तत्संवर्तविवर्तवत्

Skandhas, āyatanas, and dhātus
Arise and disappear
From water-like karma and afflictions,
Just as the evolution and dissolution of the [world].

De l’eau des actes et des affections

Émergent les agrégats, les domaines et les sources Qui apparaissent et disparaissent comme

[Les mondes] qui naissent et se détruisent.

French

English

依因煩惱業 能起陰入界

依止於五陰 界入等諸法

有諸根生滅 如世界成壞

Verse page

I.62

སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་ནམ་མཁའ་ཡི། །
ཁམས་ལྟར་རྒྱུ་མེད་རྐྱེན་མེད་དེ། །
ཚོགས་པ་མེད་ཅིང་སྐྱེ་བ་དང་། །
འཇིག་དང་གནས་ལའང་ཡོད་མ་ཡིན། །

न हेतुः प्रत्ययो नापि न सामग्री न चोदयः
न व्ययो न स्थितिश्चित्तप्रकृतेर्व्योमधातुवत्

Lacking causes and conditions,
Lacking aggregation, and lacking
Arising, ceasing, and abiding,
The nature of the mind resembles space.

Pareille au domaine de l’espace, la nature

De l’esprit n’a ni cause ni condition Et n’est pas une combinaison ; elle n’a pas non plus

De naissance, de cessation et de durée.

French

English

淨心如虛空 無因復無緣
及無和合義 亦無生住滅

Verse page

I.63

སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་འོད་གསལ་གང་ཡིན་པ། །
དེ་ནི་ནམ་མཁའ་བཞིན་དུ་འགྱུར་མེད་དེ། །
ཡང་དག་མིན་རྟོགས་ལས་བྱུང་འདོད་ཆགས་སོགས། །
གློ་བུར་དྲི་མས་དེ་ཉོན་མོངས་མི་འགྱུར། །

चित्तस्य यासौ प्रकृतिः प्रभास्वरा
न जातु सा द्यौरिव याति विक्रियाम्
आगन्तुकै रागमलादिभिस्त्वसा-
वुपैति संक्लेशमभूतकल्पजैः

The luminous nature of the mind
Is completely unchanging, just like space.
It is not afflicted by adventitious stains,
Such as desire, born from false imagination.

La nature de l’esprit, qui est luminosité,

Est immuable comme l’espace. Nées d’idées fausses, les souillures adventices

Comme l’attachement ne l’affecteront jamais.

French

English

如虛空淨心 常明元轉變
為虛妄分別 客塵煩惱染

Verse page

I.64

ལས་དང་ཉོན་མོངས་ཆུ་སོགས་ཀྱིས། །
འདི་ནི་མངོན་པར་འགྲུབ་མིན་ཏེ། །
འཆི་དང་ན་དང་རྒ་བའི་མེ། །
མི་བཟད་པས་ཀྱང་འཚིག་མི་འགྱུར། །

नाभिनिर्वर्तयत्येनं कर्मक्लेशाम्बुसंचयः
न निर्दहत्युदीर्णोऽपि मृत्युव्याधिजरानलः

The mass of water-like karma
And afflictions does not generate it,
Nor do the raging fires of death,
Sickness, and aging consume it.

L’eau des affections et des actes

Ne saurait la produire, guère plus Que ne sauraient la consumer les feux insupportables

De la maladie, de la vieillesse et de la mort.

French

English

不正思惟風 諸業煩惱水

自性心虛空 不為彼二生
自性清淨心 其相如虛空
邪念思惟風 所不能散壞
諸業煩惱水 所不能濕爛

老病死熾火 所不能燒燃

Verse page

I.65

དུས་མཐའ་དམྱལ་བ་ཐ་མལ་པའི། །
མེ་གསུམ་འཆི་དང་ན་བ་དང་། །
རྒ་བའི་མེ་གསུམ་རིམ་བཞིན་དུ། །
དེ་དག་འདྲ་བར་ཤེས་པར་བྱ། །

त्रयोऽग्नयो युगान्तेऽग्निर्नारकः प्राकृतः क्रमात्
त्रयस्त्र उपमा तेया मृत्युव्याधिजराग्नयः

The three fires—the fire at the end of an age,
The one in hell, and ordinary [fire]—
Should be understood, in due order, as the examples
For the three fires of death, sickness, and aging.

Les feux de la mort, de la maladie

Et de la vieillesse sont respectivement Comparables au feu de la fin des temps,

Au feu des enfers et au feu ordinaire.

French

English

有三火次第 劫燒人地獄
能作種種苦 能熟諸行根

Verse page

I.66

སྐྱེ་འཆི་ན་དང་རྒ་བ་ལས་གྲོལ་བ། །
འདི་ཡི་རང་བཞིན་ཇི་བཞིན་ཉིད་རྟོགས་ཏེ། །
སྐྱེ་སོགས་ཕོངས་དང་བྲལ་ཡང་དེ་ཡི་རྒྱུས། །
བློ་ལྡན་འགྲོ་ལ་སྙིང་རྗེ་བསྐྱེད་ཕྱིར་བསྟེན། །

निर्वृत्तिव्युपरमरुग्जराविमुक्ता
अस्यैव प्रकृतिमनन्यथावगम्य
जन्मादिव्यसनमृतेऽपि तन्निदानं
धीमन्तो जगति कृपोदयाद्भजन्ते

Having realized the nature of this [basic element] just as it is,
Free from birth, death, sickness, and aging,
The intelligent, due to giving rise to compassion for beings,
Assume the predicaments of birth and so on despite lacking their causes.

Les sages [bodhisattvas] qui ont correctement réalisé

la nature [de l’Élément] Sont libres de la naissance, de la mort, de la maladie et de la vieillesse. Or, même libres de toute adversité, et en raison de cela même,

Ils manifestent la naissance et le reste par compassion pour les êtres.

French

English

菩薩摩訶薩 如實知佛性

不生亦不滅 復無老病等
菩薩如是知 得離於生死

憐愍眾生故 示現有生滅

Verse page

I.67

འཕགས་པས་འཆི་དང་ན་བ་དང་། །
རྒ་བའི་སྡུག་བསྔལ་རྩད་ནས་སྤངས། །
ལས་དང་ཉོན་མོངས་དབང་གིས་སྐྱེ། །
དེ་ལ་དེ་མེད་ཕྱིས་དེ་མེད། །

मृत्युव्याधिजरादुःखमूलमार्यैरपोद्धृतम्
कर्मक्लेशवशाज्जातिस्तदभावान्न तेषु तत्

The root of the sufferings of death, sickness,
And aging is removed by the noble ones.
[Such suffering] is born from the power of karma and afflictions,
[But] they lack it because they lack these.

Les sublimes [bodhisattvas] ont dissipé les souffrances

De la mort, de la maladie et de la vieillesse. La naissance dérivant des affections et des actes

N’est plus et ses suites ne seront point.

French

English

老病死諸苦 聖人永滅盡
依業煩惱生 諸菩薩無彼

Verse page

I.68

ཇི་བཞིན་ཡང་དག་མཐོང་བའི་ཕྱིར། །
སྐྱེ་སོགས་རྣམས་ལས་འདས་གྱུར་ཀྱང་། །
སྙིང་རྗེའི་བདག་ཉིད་སྐྱེ་བ་དང་། །
འཆི་དང་རྒ་དང་ན་བར་སྟོན། །

जन्ममृत्युजराव्याधीन् दर्शयन्ति कृपात्मकाः
जात्यादिवि निवृत्ताश्च यथाभूतस्य दर्शनात्

Due to their character of compassion,
They display birth, death, aging, and sickness,
[But] they are beyond birth and so on
Because they see [the basic element] as it really is.

Comme ils voient tel quel et correctement,

Ils dépassent la naissance et ses suites, Mais comme ils incarnent la compassion,

Ils se montrent naissants, malades, vieux et morts.

French

English

而依慈悲力故示現生老病死而遠離生等以見如實故
(This verse is not marked as such in the Chinese translation.)

Verse page

I.69

རྒྱལ་སྲས་འགྱུར་མེད་ཆོས་ཉིད་འདི། །
རྟོགས་ནས་མ་རིག་ལྡོངས་རྣམས་ཀྱིས། །
སྐྱེ་བ་ལ་སོགས་དག་ཏུ་ནི། །
མཐོང་བ་གང་ཡིན་དེ་སྨད་དོ། །

धर्मतां प्रतिविच्येमामविकारां जिनात्मजः
दृश्यते यदविद्यान्धैर्जात्यादिषु तदद्भूतम्

[Despite] their realization that this true nature
Is changeless, the children of the victors
Are [still] seen as [being subject to] birth and so on
By those blinded by ignorance—this is amazing!

Les enfants des Vainqueurs ont réalisé l’immuable essence du réel,

Mais ceux que l’ignorance aveugle Les voient [toujours] naître, vieillir, tomber malades et mourir

N’y a-t-il pas là quelque étonnante merveille ?

French

English

Verses 69 to 78 and their commentary are not present in the Chinese. Takasaki (253, note 412) surmises that they were a later addition to the surviving Sanskrit.

Verse page

I.70

འཕགས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་ཐོབ་པ་གང་། །
བྱིས་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དུ་སྟོན་ཏེ། །
དེ་ཉིད་ཕྱིར་ན་འགྲོ་བ་ཡི། །
གཉེན་གྱི་ཐབས་དང་སྙིང་རྗེ་མཆོག །

अत एव जगद्वन्धोरुपायकरुणे परे
यदार्यगोचरप्राप्तो दृश्यते बालगोचरे

Therefore, the means and the compassion
Of the friends of beings are supreme—
They have attained the sphere of the noble ones
And yet show themselves in the sphere of naive beings.

Ils ont atteint la sphère des êtres sublimes

Mais se montrent dans la sphère des êtres puérils. C’est bien pourquoi les méthodes et la compassion

De ces amis des êtres sont suprêmes.

French

English

Verses 69 to 78 and their commentary are not present in the Chinese. Takasaki (253, note 412) surmises that they were a later addition to the surviving Sanskrit.

Verse page

I.71

དེ་ནི་འཇིག་རྟེན་ཐམས་ཅད་ལས། །
འདས་ཀྱང་འཇིག་རྟེན་ལས་མ་གཡོས། །
འཇིག་རྟེན་དོན་དུ་འཇིག་རྟེན་ན། །
འཇིག་རྟེན་དྲི་མས་མ་གོས་སྤྱོད། །

सर्वलोकव्यतीतोऽसौ न च लोकाद्विनिःसृतः
लोके चरति लोकार्थमलिप्तो लौकिकैर्मलैः

Being beyond all worlds,
They do not move away from the world,
Conducting themselves in the world for the sake of the world
Without being tainted by worldly stains.

Ils ont dépassé tous les mondes

Mais ne quittent pas le monde ; Ils œuvrent pour le monde dans le monde

Sans que les impuretés du monde les souillent.

French

English

Verses 69 to 78 and their commentary are not present in the Chinese. Takasaki (253, note 412) surmises that they were a later addition to the surviving Sanskrit.

Verse page

I.72

ཇི་ལྟར་པདྨ་ཆུ་ནང་དུ། །
སྐྱེས་པ་ཆུ་ཡིས་གོས་པ་མེད། །
དེ་བཞིན་འདི་ནི་འཇིག་རྟེན་དུ། །
སྐྱེས་ཀྱང་འཇིག་རྟེན་ཆོས་མི་གོས། །

यथैव नाम्भसा पद्मं लिप्यते जातमम्भसि
तथा लोकेऽपि जातोऽसौ लोकधर्मैर्न लिप्यते

Just as a lotus born in the water
Is not tainted by the water,
So they are born in the world
But are untainted by worldly dharmas.

De même que le lotus qui naît dans l’eau

N’est pas souillé par l’eau, De même naissent-ils dans le monde

Sans que les choses du monde les souillent.

French

English

Verses 69 to 78 and their commentary are not present in the Chinese. Takasaki (253, note 412) surmises that they were a later addition to the surviving Sanskrit.

Verse page

I.73

བྱ་བ་སྒྲུབ་ལ་རྟག་ཏུ་བློ། །
མེ་བཞིན་དུ་ནི་འབར་བ་དང་། །
ཞི་བའི་བསམ་གཏན་སྙོམས་འཇུག་ལ། །
རྟག་ཏུ་སྙོམས་པར་ཞུགས་པ་ཡིན། །

नित्योज्ज्वलितबुद्धिश्च कृत्यसंपादनेऽग्निवत्
शान्तध्यानसमापत्तिप्रतिपन्नश्च सर्वदा

Their mind [set] on accomplishing [beneficial] activity
Is perpetually blazing like fire,
While always being immersed in
The absorption of the dhyāna of peace.

Pour accomplir leur tâche, leur intelligence

Brûle comme un feu qui brûle constamment, Mais ils restent constamment absorbés

Dans la paix de la concentration.

French

English

Verses 69 to 78 and their commentary are not present in the Chinese. Takasaki (253, note 412) surmises that they were a later addition to the surviving Sanskrit.

Verse page

I.74

སྔོན་གྱི་འཕེན་པའི་དབང་དང་ནི། །
རྣམ་རྟོག་ཐམས་ཅད་བྲལ་བའི་ཕྱིར། །
དེ་ནི་ལུས་ཅན་སྨིན་པ་ཡི། །
དོན་དུ་འབད་པ་བྱེད་མ་ཡིན། །

पूर्वावेधवशात् सर्वविकल्पापगमाच्च सः
न पुनः कुरुते यत्नं परिपाकाय देहिनाम्

Through the power of the continuing force of previous [actions]
And through being free from all conceptions,
They do not [need to] make any efforts
For the sake of maturing living beings.

Sur l’élan de leurs efforts antérieurs

Et affranchis de toute pensée, Ils font mûrir les êtres

Sans exercer le moindre effort.

French

English

Verses 69 to 78 and their commentary are not present in the Chinese. Takasaki (253, note 412) surmises that they were a later addition to the surviving Sanskrit.

Verse page

I.75

བསྟན་དང་གཟུགས་སྐུ་དག་དང་ནི། །
སྤྱོད་དང་སྤྱོད་ལམ་གྱིས་ཀྱང་རུང་། །
གང་ཞིག་ཇི་ལྟར་གང་གིས་འདུལ། །
དེས་དེ་དེ་ལྟ་ཉིད་དུ་ཤེས། །

यो यथा येन वैनेयो मन्यतेऽसौ तथैव तत्
देशन्या रूपकायाभ्यां चर्ययेर्यापथेन वा

Knowing who is to be guided in which way by what,
They [guide] those [beings] in just that way
Through teaching, the rūpakāyas,
[Various forms of] conduct, and [daily] behaviors.

Ils savent précisément qui aider,

Comment et par quels moyens, Que ce soit avec des enseignements, des corps formels,

Des actes altruistes ou certains comportements.

French

English

Verses 69 to 78 and their commentary are not present in the Chinese. Takasaki (253, note 412) surmises that they were a later addition to the surviving Sanskrit.

Verse page

I.76

དེ་ལྟར་ནམ་མཁའི་མཐའ་ཀླས་ཀྱི། །
འགྲོ་ལ་རྟག་ཏུ་ལྷུན་གྲུབ་པར། །
ཐོགས་མེད་བློ་ལྡན་དེ་ཡིས་ནི། །
སེམས་ཅན་དོན་ནི་ཡང་དག་འཇུག །

अनाभोगेन तस्यैवमव्याहतधियः सदा
जगत्याकाशपर्यन्ते सत्त्वार्थः संप्रवर्तते

In that way, without any effort
And with unobscured intelligence,
They always engage in the welfare of sentient beings
In this world that reaches to the limits of space.

Ainsi, dans les mondes infinis comme l’espace,

Ces êtres intelligents s’engagent toujours correctement À accomplir le bien des êtres de façon spontanée

Sans jamais rencontrer d’obstacles.

French

English

Verses 69 to 78 and their commentary are not present in the Chinese. Takasaki (253, note 412) surmises that they were a later addition to the surviving Sanskrit.

Verse page

I.77

བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་ཚུལ་འདི་ནི། །
རྗེས་ཐོབ་དེ་བཞིན་གཤེགས་རྣམས་དང་། །
སེམས་ཅན་ཡང་དག་སྒྲོལ་བ་ལ། །
འཇིག་རྟེན་ན་ནི་མཉམ་པ་ཉིད། །

एतां गतिमनुप्राप्तो बोधिसत्त्वस्तथागतैः
समतामेति लोकेषु सत्त्वसंतारणं प्रति

Having attained this status,
For the worlds, bodhisattvas are equal
To tathāgatas in terms of
Delivering sentient beings.

Les êtres ordinaires ne voient pas de différence

Entre la façon de libérer les êtres Propre aux tathāgatas et celle

Des bodhisattvas en post-méditation.

French

English

Verses 69 to 78 and their commentary are not present in the Chinese. Takasaki (253, note 412) surmises that they were a later addition to the surviving Sanskrit.

Verse page

I.78

དེ་ལྟ་མོད་ཀྱི་ས་རྡུལ་དང་། །
རྒྱ་མཚོ་བ་གླང་རྨིག་རྗེས་ཀྱི། །
ཁྱད་པར་གང་ཡིན་སངས་རྒྱས་དང་། །
བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་ཁྱད་དེ་ཉིད། །

अथ चाणोः पृथिव्याश्च गोस्पदस्योदधेश्च यत्
अन्तरं बोधिसत्त्वानां बुद्धस्य च तदन्तरम्

[Actually,] however, the difference
Between bodhisattvas and a buddha
Is the difference between a particle and the earth
Or between [the water in] the hoofprint of an ox and the ocean.

Et pourtant, il y a la même différence

Entre les bodhisattvas et les bouddhas Qu’entre une poussière et la terre toute entière

Ou entre l’eau d’une empreinte de sabot et l’océan.

French

English

Verses 69 to 78 and their commentary are not present in the Chinese. Takasaki (253, note 412) surmises that they were a later addition to the surviving Sanskrit.

Verse page

I.79

གཞན་འགྱུར་མིན་བདག་མི་ཟད་ཆོས་ལྡན་ཕྱིར། །
འགྲོ་སྐྱབས་ཕྱི་མའི་མཐའ་མེད་མུར་ཐུག་ཕྱིར། །
དེ་ནི་རྟག་ཏུ་གཉིས་མེད་མི་རྟོག་ཕྱིར། །
འཇིག་མེད་ཆོས་ཀྱང་མ་བྱས་རང་བཞིན་ཕྱིར། །

अनन्यथात्माक्षयधर्मयोगतो
जगच्छरण्योऽनपरान्तकोटितः
सदाद्वयोऽसावविकल्पकत्वतो
ऽविनाशधर्माप्यकृतस्वभावतः

[The tathāgata element] is of unchanging character because it is has the nature of being inexhaustible.
It is the refuge of the world because it has no end in time.
It is always nondual because it is nonconceptual.
It also has the nature of indestructibility because its nature is to be uncreated.

[Le corps absolu] est immuable puisqu’il possède

d’inépuisables qualités ; C’est un refuge pour les êtres puisqu’il persiste sans limite future ; Il est toujours non duel puisqu’il ne pense pas ;

Et c’est aussi une réalité indestructible puisque sa nature est incréée.

French

English

佛身不變異 以得無盡法

眾生所歸依 以無邊際故
常住不二法 以離妄分別

恒不熱不作 清淨心力故

Verse page

I.80

སྐྱེ་བ་མེད་ཅིང་འཆི་བ་མེད། །
གནོད་མེད་རྒ་བ་མེད་པ་སྟེ། །
དེ་ནི་རྟག་དང་བརྟན་ཕྱིར་དང་། །
ཞི་བའི་ཕྱིར་དང་གཡུང་དྲུང་ཕྱིར། །

न जायते न म्रियते बोध्यते नो न जीर्यते
स नित्यत्वाद्ध्रुवत्वाच्च शिवत्वाच्छाश्वतत्वतः

It is not born, nor does it die.
It does not suffer, nor does it age
Because it is permanent, everlasting,
Peaceful, and eternal.

Il ne naît pas, ne meurt pas,

Ne souffre pas, ne vieillit pas, Parce qu’il est permanent, stable,

Paisible et éternel.

French

English

不生及不死 不病亦不老
以常恒清涼 及不變等故

Verse page

I.81

དེ་ནི་ཡིད་ཀྱི་རང་བཞིན་གྱི། །
ལུས་ཀྱི་སྐྱེ་མེད་རྟག་པའི་ཕྱིར། །
བསམ་མི་ཁྱབ་འགྱུར་འཆི་འཕོ་ཡིས། །
དེ་ནི་མི་འཆི་བརྟན་པའི་ཕྱིར། །

न जायते स नित्यत्वादात्मभावैर्मनोमयैः
अचिन्त्यपरिणामेन ध्रुवत्वान् म्रियते न सः

It is not [even] born in the form of bodies
Of a mental nature because it is permanent.
It does not [even] die by way of an inconceivable
Transformation because it is everlasting.

Il ne naît pas dans un corps de nature mentale

Puisqu’il est permanent ; Il ne meurt pas d’une mort aux inconcevables métamorphoses

Puisqu’il est stable ;

French

English

以常故不生 離意生身故
以恒故不死 離不思議退

Verse page

I.82

བག་ཆགས་ཕྲ་མོའི་ནད་རྣམས་ཀྱིས། །
གནོད་མེད་ཞི་བ་ཉིད་ཀྱི་ཕྱིར། །
ཟག་མེད་མངོན་པར་འདུ་བྱེད་ཀྱིས། །
གཡུང་དྲུང་ཕྱིར་ན་རྒ་བ་མེད། །

वासनाव्याधिभिः सूक्ष्मैर्बाध्यते न शिवत्वतः
अनास्रवाभिसंस्कारैः शाश्वतत्वान्न जीर्यते

It does not [even] suffer from the subtle sicknesses
Of latent tendencies because it is peaceful.
It does not [even] age through uncontaminated
Formations because it is eternal.

Il ne souffre pas des maux résultant des imprégnations subtiles

Puisqu’il est paisible ; Il ne vieillit pas sous l’effet des formations non contaminées

Puisqu’il est éternel.

French

English

清涼故不病 無煩惱習故
不變故不老 無無漏行故

Verse page

I.83

དེ་ལ་ཚིག་གཉིས་དེ་བཞིན་གཉིས། །
གཉིས་དང་གཉིས་ཀྱིས་གོ་རིམས་བཞིན། །
འདུས་མ་བྱས་པའི་དབྱིངས་ལ་ནི། །
རྟག་པ་ལ་སོགས་དོན་ཤེས་བྱ། །

तत्र द्वाभ्यामथ द्वाभ्यां द्वाभ्यां द्वाभ्यां यथाक्रमम्
पदाभ्यां नित्यताद्यर्थो विज्ञेयोऽसंस्कृते पदे

Here, the meanings of permanent and so on
With regard to the unconditioned basic element
Should be understood through two, two,
Two, and two phrases, respectively.

En associant les vers correspondants

Des strophes précédentes, on connaîtra le sens De la permanence, de la stabilité, de la paix et de l’éternité

De l’immensité inconditionnée.

French

English

有二復有二 復有二二句
次第如常等 無漏境界中

Verse page

I.83.1

མི་ཟད་ཡོན་ཏན་དང་ལྡན་ཕྱིར། །
གཞན་འགྱུར་མིན་བདག་རྟག་པའི་དོན། །
མཐའ་ཡི་མུ་དང་མཚུངས་པའི་ཕྱིར། །
སྐྱབས་ཀྱི་བདག་ཉིད་བརྟན་པའི་དོན། །

The meaning of being permanent is its character of not changing into anything other
Because it has the quality of being inexhaustible.
The meaning of being everlasting is its character of being a refuge
Because it is equal to the final end.

La permanence, c’est l’immutabilité,

Puisque [le corps absolu] possède d’inépuisables qualités. La stabilité, c’est une nature de refuge,

Puisqu’il a la même limite [que le saṃsāra].

French

English

Verse page

I.83.2

རྣམ་པར་མི་རྟོག་རང་བཞིན་ཕྱིར། །
གཉིས་མེད་ཆོས་ཉིད་ཞི་བའི་དོན། །
མ་བཅོས་ཡོན་ཏན་ཉིད་ཕྱིར་ན། །
འཇིག་མེད་དོན་ནི་གཡུང་དྲུང་ཉིད། །

The meaning of being peaceful is its true nature of nonduality
Because it has the nature of being nonconceptual.
Being eternal has the meaning of being indestructible
Because it has the quality of being unfabricated.

La paix, c’est la non duelle essence du réel,

Puisqu’il a pour nature de ne pas penser. L’éternité, c’est l’indestructibilité,

Puisqu’il n’a pas de qualités artificielles.

French

English

Verse page

I.84

གང་ཕྱིར་དེ་ནི་ཆོས་སྐུ་དེ་ནི་དེ་བཞིན་གཤེགས། །
དེ་ནི་འཕགས་པའི་བདེན་པ་དོན་དམ་མྱ་ངན་འདས། །
དེ་ཕྱིར་ཉི་དང་ཟེར་བཞིན་ཡོན་ཏན་དབྱེར་མེད་པས། །
སངས་རྒྱས་ཉིད་ལས་མ་གཏོགས་མྱ་ངན་འདས་པ་མེད། །

स धर्मकायः स तथागतो यत-
स्तदार्यसत्यं परमार्थनिर्वृतिः
अतो न बुद्धत्वमृतेऽर्करश्मिवद्
गुणाविनिर्भागतयास्ति निर्वृतिः

Since it is the dharmakāya, the Tathāgata,
The reality of the noble ones, and the ultimate nirvāṇa,
There is no nirvāṇa apart from buddhahood
Due to its qualities’ being inseparable, just like the sun and its rays.

Voici le corps absolu, le tathāgata,

Les vérités des êtres sublimes et l’absolu nirvāṇa. Inséparable de ses qualités comme le soleil de ses rayons,

Il n’est de nirvāṇa que la bouddhéité.

French

English

法身及如來 聖諦與涅槃
功德不相離 如光不離日

Verse page

I.85

མདོར་ན་ཟག་མེད་དབྱིངས་ལ་ནི། །
དོན་གྱི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་བཞིས། །
ཆོས་ཀྱི་སྐུ་ལ་སོགས་པ་ཡི། །
རྣམ་གྲངས་བཞིར་ནི་རིག་པར་བྱ། །

धर्मकायादिपर्याया वेदितव्याः समासतः
चत्वारोऽनास्रवे धातौ चतुरर्थप्रभेदतः

In brief, one should know
The four synonyms such as the dharmakāya
For the uncontaminated basic element
Since it is classified as fourfold in meaning.

En bref, sachez que comme on peut approcher le sens

De l’immensité non contaminée sous quatre angles, Le « corps absolu » et les trois autres termes ci-dessus

Sont de simples synonymes.

French

English

略明法身等 義一而名異
依無漏界中 四種義差別

Verse page

I.86

སངས་རྒྱས་ཆོས་དབྱེར་མེད་པ་དང་། །
དེ་རིགས་དེ་བཞིན་ཐོབ་པ་དང་། །
བརྫུན་མེད་བསླུ་མེད་ཆོས་ཉིད་དང་། །
གདོད་ནས་རང་བཞིན་ཞི་ཉིད་དོ། །

बुद्धधर्माविनिर्भागस्तद्गोत्रस्य तथागमः
अमृषामोषधर्मित्वमादिप्रकृतिशान्तता

[They] are the inseparability of the buddha attributes,
The disposition for that having been obtained just as it is,
Its true nature’s being without falsity and deception,
And its being natural primordial peace.

[L’immensité non contaminée], c’est la bouddhéité

indissociable de ses qualités, La filiation obtenue telle quelle, L’essence du réel qui ne ment ni ne trompe

Et la paix naturelle des origines.

French

English

佛法不相離 及彼真如性
法體不虛妄 自性本來淨

Verse page

I.87

རྣམ་ཀུན་མངོན་རྫོགས་བྱང་ཆུབ་དང་། །
དྲི་མ་བག་ཆགས་བཅས་སྤངས་པ། །
སངས་རྒྱས་མྱ་ངན་འདས་པ་ནི། །
དམ་པའི་དོན་དུ་གཉིས་མེད་ཉིད། །

सर्वाकाराभिसंबोधिः सवासनमल्लोद्धृतिः
बुद्धत्वमथ निर्वाणमद्वयं परमार्थतः

Being the fully perfect awakening in all aspects
And the removal of [all] stains and their latent tendencies,
Buddhahood and nirvāṇa
Ultimately are not two.

Éveil manifeste et parfait à toutes choses

Et élimination des souillures avec leurs imprégnations – Le bouddha et le nirvāṇa

Au sens sacré ne sont pas deux.

French

English

覺一切種智 離一切習氣
佛及涅槃體 不離第一義

Verse page

I.87.1

རྣམ་པ་ཐམས་ཅད་གྲངས་མེད་པ། །
བསམ་མེད་དྲི་མེད་ཡོན་ཏན་དང་། །
དབྱེར་མེད་མཚན་ཉིད་ཐར་པ་སྟེ། །
ཐར་པ་གང་དེ་དེ་བཞིན་གཤེགས། །

सर्वाकारैरसंख्येयैरचिन्त्यैरमलैर्गुणैः
अभिन्नलक्षणो मोक्षो यो मोक्षः स तथागत इति

Liberation has the characteristic of being inseparable
From its qualities, which are of all kinds,
Innumerable, inconceivable, and stainless.
What is this liberation is the Tathāgata.

La libération a pour caractéristique

D’être inséparable de ses qualités – complètes, Innombrables, inconcevables et immaculées.

Cette libération est le tathāgata.

French

English

Verse page

I.88

ཇི་ལྟར་རི་མོ་འདྲི་བྱེད་པ། །
གཞན་དང་གཞན་ལ་མཁས་པ་དག །
གང་ཞིག་ཡན་ལག་གང་ཤེས་པ། །
དེ་གཞན་ངེས་ཟིན་མེད་པར་འགྱུར། །

अन्योन्यकुशला यद्वद्भवेयुश्चित्रलेखकाः
यो यदङ्गं प्रजानीयात्तदन्यो नावधारयेत्

Suppose there were some painters,
[Each] an expert in a different [body part],
So that whatever part is known by one of them
Would not be understood by any other one.

Imaginez des peintres aux talents différents

Qui ne savent représenter de parties du corps que celles qu’ils connaissent. Le maître du royaume leur offre une toile « Travaillez ensemble, dit-il, et faites mon portrait ! » À cet ordre, ils se mettent à l’ouvrage mais l’un d’eux Doit soudain se rendre à l’étranger. Celui-là disparu, il sera impossible d’achever le tableau dans toutes ses parties.

Fin de la parabole.

French

English

如種種畫師 所知各差別
彼一人知分 第二人不知

Verse page

I.89

དེ་ནས་འདི་ལ་ཁྱེད་ཀུན་གྱིས། །
ང་ཡི་གཟུགས་ནི་གྱིས་ཤིག་ཅེས། །
མངའ་བདག་རྒྱལ་པོས་དེ་དག་ལ། །
བཀའ་ཡིས་རས་ནི་བྱིན་པ་དང་།

अथे तेभ्यः प्रभू राजा प्रयच्छेद्दुष्यमाज्ञया
सर्वैरेवात्र युष्माभिः कार्या प्रतिकृतिर्मम

Then a mighty king would hand
Them a canvas and order,
"All of you, on this [canvas]
Paint my portrait!"

Imaginez des peintres aux talents différents

Qui ne savent représenter de parties du corps que celles qu’ils connaissent. Le maître du royaume leur offre une toile « Travaillez ensemble, dit-il, et faites mon portrait ! » À cet ordre, ils se mettent à l’ouvrage mais l’un d’eux Doit soudain se rendre à l’étranger. Celui-là disparu, il sera impossible d’achever le tableau dans toutes ses parties.

Fin de la parabole.

French

English

有自在國王 勅諸畫師言
於彼摽畫處 具足作我身

Verse page

I.90

དེ་ལས་དེ་ནི་ཐོས་གྱུར་ཏེ། །
རི་མོའི་ལས་ལ་རབ་སྦྱོར་རོ། །
དེ་ལ་མངོན་པར་སྦྱོར་རྣམས་ལ། །
གཅིག་གཅིག་ཡུལ་གཞན་སོང་གྱུར་པ། །

ततस्तस्य प्रतिश्रुत्य युञ्जेरंश्चित्रकर्मणि
तत्रैको व्यभियुक्तानामन्यदेशगतो भवेत्

Having agreed to his [order],
They would start their painting work,
[But] then one among these dedicated workers
Would leave for another country.

Imaginez des peintres aux talents différents

Qui ne savent représenter de parties du corps que celles qu’ils connaissent. Le maître du royaume leur offre une toile « Travaillez ensemble, dit-il, et faites mon portrait ! » À cet ordre, ils se mettent à l’ouvrage mais l’un d’eux Doit soudain se rendre à l’étranger. Celui-là disparu, il sera impossible d’achever le tableau dans toutes ses parties.

Fin de la parabole.

French

English

國中諸畫師 一切皆下手
若不闕一人 乃成國王像

Verse page

I.91

དེ་ནི་ཡུལ་གཞན་སོང་བས་ན། །
དེ་མ་ཚང་ཕྱིར་རི་མོ་དེ། །
ཡན་ལག་ཐམས་ཅད་ཡོངས་རྫོགས་པར། །
མི་འགྱུར་བཞིན་ཤེས་དཔེར་བྱས་སོ། །

देशान्तरगते तस्मिन् प्रतिमा तद्वियोगतः
न सा सर्वाङ्गसंपूर्णा भवेदित्युपमा कृता

With him gone to another country,
Due to his absence, the painting
Would not be completed in all its parts—
Such is the example that is given.

Imaginez des peintres aux talents différents

Qui ne savent représenter de parties du corps que celles qu’ils connaissent. Le maître du royaume leur offre une toile « Travaillez ensemble, dit-il, et faites mon portrait ! » À cet ordre, ils se mettent à l’ouvrage mais l’un d’eux Doit soudain se rendre à l’étranger. Celui-là disparu, il sera impossible d’achever le tableau dans toutes ses parties.

Fin de la parabole.

French

English

由無彼一人 國王像不成
以其不滿足 一切身分故

Verse page

I.92

དེ་རྣམས་འདྲི་བྱེད་གང་ཡིན་པ། །
སྦྱིན་དང་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་ལ་སོགས། །
རྣམ་པ་ཀུན་གྱི་མཆོག་ལྡན་པའི། །
སྟོང་པ་ཉིད་ནི་གཟུགས་སུ་བརྗོད། །

लेखका ये तदाकारा दानशीलक्षमादयः
सर्वाकारवरोपेता शून्यता प्रतिमोच्यते

The painters that appear in such a way
Are said to be generosity, discipline, patience, and so on,
While the emptiness endowed with
All supreme aspects is the painting.

Qui sont ces peintres ? La générosité

La discipline, la patience et les autres vertus. [Le portrait] est une forme donnée

À la vacuité en tout suprême.

French

English

所言畫師者 喻檀戒等行
言國王像者 示一切種智
一人不在者 示現少一行
王像不成者 空智不具足

Verse page

I.93

ཤེས་རབ་ཡེ་ཤེས་རྣམ་གྲོལ་རྣམས། །
གསལ་དང་འཕྲོ་དང་དག་ཕྱིར་དང་། །
ཐ་དད་མེད་ཕྱིར་འོད་དང་ཟེར། །
ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར་རྣམས་དང་མཚུངས། །

प्रज्ञाज्ञानविमुक्तीनां दीप्तिस्फरणशुद्धितः
अभेदतश्च साधर्म्यं प्रभारश्म्यर्कमण्डलैः

Since prajñā, wisdom, and liberation
Are illuminating, pervasive, pure,
And not different, they resemble
The light, the rays, and the orb of the sun.

La connaissance, la sagesse et la libération

Éclairent, rayonnent et purifient Sans se séparer [du corps absolu] ;

On les compare à la lumière du soleil, à ses rayons et à son orbe.

French

English

慧智及解脫 不離法界體
無差涅槃界 日相似相對

Verse page

I.94

དེས་ན་སངས་རྒྱས་མ་ཐོབ་པར། །
མྱ་ངན་འདས་པ་མི་ཐོབ་སྟེ། །
འོད་དང་འོད་ཟེར་སྤངས་ནས་ནི། །
ཉི་མ་ལྟ་བར་མི་ནུས་བཞིན། །

अतोऽनागम्य बुद्धत्वं निर्वाणं नाधिगम्यते
न हि शक्यः प्रभारश्मी निर्वृज्य प्रेक्षितुं रविः

Therefore, without attaining buddhahood,
Nirvāṇa is not attained,
Just as it is impossible to see the sun
After its light and its rays are removed.

Par conséquent, on n’atteint pas le nirvāṇa

Sans atteindre la bouddhéité, De même qu’on ne peut voir le soleil

Sans sa lumière et ses rayons.

French

English

不證諸佛身 涅槃不可得
如棄捨光明 日不可得見

Verse page

I.95

དེ་ལྟར་རྒྱལ་བའི་སྙིང་པོ་ནི། །
རྣམ་གཞག་རྣམ་པ་བཅུ་ཞེས་བརྗོད། །
ཉོན་མོངས་སྦུབས་ནང་གནས་པ་དེ། །
དཔེ་དག་གིས་ནི་ཤེས་པར་བྱ། །

जिनगर्भव्यस्थानमित्येवं दशंधोदितम्
तत्क्लेशकोशगर्भत्वं पुनर्ज्ञेयं निदर्शनैः

The presentation of the heart of the victors
Has been discussed in this way in ten aspects.
Now, its being enclosed by the cocoon of the afflictions
Should be understood through examples.

Voilà donc les dix points qui définissent

La quintessence des Vainqueurs. Il s’impose maintenant d’en reconnaître la présence

Dans l’enveloppe des affections en s’aidant de comparaisons.

French

English

向說如來藏 十種義示現
次說煩惱纏 以九種譬喻

Verse page

I.96

སངས་རྒྱས་པད་ངན་སྦྲང་རྩི་སྦྲང་མ་ལ། །
སྦུན་ལ་སྙིང་པོ་མི་གཙང་ནང་ན་གསེར། །
ས་ལ་གཏེར་དང་སྨྱུག་སོགས་འབྲས་ཆུང་དང་། །
གོས་ཧྲུལ་ནང་ན་རྒྱལ་བའི་སྐུ་དང་ནི། །

बुद्धः कुपद्मे मधु मक्षिकासु
तुषेसु साराण्य शुचौ सुवर्णम्।
निधिः क्षितावल्पफलेऽङ्कुरादि
प्रक्लिन्नवस्त्रेषु जिनात्मभावः

A buddha in a decaying lotus, honey amid bees,
Kernels in their husks, gold in filth,
A treasure in the earth, a sprout and so on from a small fruit,
An image of the victor in a tattered garment,

Comme un bouddha dans un lotus flétri, le miel au milieu des abeilles,

Le grain dans la balle, l’or dans les immondices, Un trésor enterré, le germe [d’un grand arbre né] d’un petit fruit,

Une statue de bouddha dans des haillons,

French

English

萎華中諸佛 眾蜂中美蜜

皮糩等中實 糞穢中真金
地中珍寶藏 諸果子中芽

朽故弊壞衣 纏裹真金像

Verse page

I.97

བུད་མེད་ངན་མའི་ལྟོ་ན་མི་བདག་དང་། །
ས་ལ་རིན་ཆེན་གཟུགས་ཡོད་ཇི་ལྟ་བར། །
གློ་བུར་ཉོན་མོངས་དྲི་མས་བསྒྲིབས་པ་ཡི། །
སེམས་ཅན་རྣམས་ལ་དེ་བཞིན་ཁམས་འདི་གནས། །

जघन्यनारीजठरे नृपत्वं
यथा भवेन्मृत्सु च रत्नबिम्बम्।
आगन्तुकक्लेशमलावृतेषु
सत्त्वेषु तद्वत् स्थित एष धातुः

Royalty in the womb of a destitute woman,
And a precious statue in clay—just as these exist,
This basic element dwells in sentient beings
Obscured by the adventitious stains of the afflictions.

Un maître des hommes dans le ventre d’une pauvresse,

Ou encore comme une précieuse image dans l’argile [du moule] Cet Élément ainsi présent dans les êtres est voilé

Par les souillures adventices des affections.

French

English

貧賤醜陋女 懷轉輪聖王

焦黑泥模中 有上妙寶像
眾生貪瞋癡 妄想煩惱等

塵勞諸垢中 皆有如來藏

Verse page

I.98

དྲི་མ་པདྨ་སྲོག་ཆགས་སྦུན་པ་མི་གཙང་ས་འབྲས་གོས་ཧྲུལ་དང་། །
སྡུག་བསྔལ་འབར་བས་མངོན་པར་གདུངས་པའི་བུད་མེད་ས་ཡི་ཁམས་དང་མཚུངས། །
སངས་རྒྱས་སྦྲང་རྩི་སྙིང་པོ་གསེར་དང་གཏེར་དང་ནྱ་གྲོ་རིན་ཆེན་སྐུ། །
གླིང་བདག་མཆོག་དང་རིན་ཆེན་གཟུགས་དང་དྲི་མེད་ཁམས་མཆོག་མཚུངས་པ་ཉིད། །

पद्मप्राणितुषाशु चिक्षितिफलत्वक्पूतिवस्त्रावर-
स्त्रीदुःखज्वलनाभितप्तपृथिवीधातुप्रकाशा मलाः
बुद्धक्षौद्रसुसारकाञ्चननिधिन्यग्रोधरत्नाकृति-
द्विपाग्राधिपरत्नबिम्बविमलप्रख्यः स धातुः परः

The stains resemble the lotus, the insects, the husks, the filth, the earth, the peel of a fruit,
The foul-smelling garment, the body of a lowly woman, and the element of earth heated in a fire.
The supreme basic element has the stainless appearance of the buddha, the honey, the kernels, the gold, the treasure,
The nyagrodha tree, the precious image, the supreme lord of the world, and the precious statue.

Le lotus, les insectes, la balle du grain, les immondices,

la terre, le fruit et les haillons, De même que la femme tourmentée par les flammes de la souffrance et l’argile, représentent les souillures, Tandis que le bouddha, le miel, le grain, l’or, le trésor, le banian, l’image, Le maître suprême des continents et la statue en or

représentent l’Élément sublime et immaculé.

French

English

華蜂糩糞穢 地果故壞衣

貧賤女泥模 煩惱垢相似
佛蜜實真金 寶牙金像王

上妙寶像等 如來藏相似

Verse page

I.99

ཇི་ལྟར་མདོག་ངན་པད་མའི་ཁོང་གནས་པ། །
མཚན་སྟོང་གིས་འབར་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ནི། །
དྲི་མེད་ལྷ་ཡི་མིག་ལྡན་མིས་མཐོང་ནས། །
ཆུ་སྐྱེས་འདབ་མའི་སྦུབས་ནས་འབྱིན་བྱེད་པ། །

यथा विवर्णाम्बुजगर्भवेष्टितं
तथागतं दीप्तसहस्रलक्षणम्
नरः समीक्ष्यामलदिव्यलोचनो
विमोचयेदम्बुजपत्त्रकोशतः

Suppose a man with the stainless divine eye were to see
A tathāgata shining with a thousand marks,
Dwelling enclosed in a fading lotus,
And thus would free him from the sheath of the lotus petals.

Dans un lotus aux couleurs défraîchies se trouve

Un tathāgata rayonnant de mille marques. Un homme qui a purifié l’œil divin le voit

Et l’extrait de la corolle fanée du lotus.

French

English

功德莊嚴佛 住於萎華中
淨天眼者見 去花顯諸佛

Verse page

I.100

དེ་བཞིན་བདེ་གཤེགས་མནར་མེད་གནས་རྣམས་ལའང་། །
སངས་རྒྱས་སྤྱན་གྱིས་རང་ཆོས་ཉིད་གཟིགས་ཏེ། །
སྒྲིབ་མེད་ཕྱི་མཐའི་མུར་གནས་ཐུགས་རྗེ་ཡི། །
བདག་ཅག་སྒྲིབ་པ་ལས་ནི་གྲོལ་བར་མཛད། །

विलोक्य तद्वत् सुगतः स्वधर्मता-
मवीचिसंस्थेष्वपि बुद्धचक्षुषा
विमोचयत्यावरणादनावृतो
ऽपरान्तकोटीस्थितकः कृपात्मकः

Similarly, the Sugata beholds his own true nature
With his buddha eye even in those who dwell in the Avīci [hell]
And thus, as the one who is unobscured, remains until the end of time,
And has the character of compassion, frees it from the obscurations.

De même, avec son œil de bouddha, le Bien-Allé voit aussi

Sa propre nature chez les êtres de l’enfer des Tourments Insurpassables. Compassion incarnée, libre des voiles, il restera jusqu’à la fin des temps

Pour libérer les êtres des voiles qui les obscurcissent.

French

English

佛眼觀自法 遍一切眾生

下至阿鼻獄 具足如來藏
自處常住際 以慈悲方便

令一切眾生 遠離諸障礙

Verse page

I.101

ཇི་ལྟར་མི་སྡུག་པདྨ་ཟུམ་ལ་བདེ་བར་གཤེགས་པ་ནི། །
དེ་ཡི་ཁོང་གནས་ལྷ་མིག་མཐོང་ནས་འདབ་མ་གཅོད་བྱེད་ལྟར། །
ཆགས་སྡང་སོགས་དྲི་སྦུབས་བསྒྲིབས་རྫོགས་སངས་སྙིང་པོ་འགྲོ་གཟིགས་ཏེ། །
ཐུགས་རྗེས་ཐུབ་པ་དེ་བཞིན་སྒྲིབ་པ་དེ་ནི་འཇོམས་པར་མཛད། །

यद्वत् स्याद्विजुगुप्सितं जलरुहं संमिञ्जि तं दिव्यदृक् तद्गर्भस्थितमभ्युदीक्ष्य सुगतं पत्राणि संछेदयेत्
रागद्वेषमलादिकोशनिवृतं संबुद्धगर्भं जगत्
कारुण्यादवलोक्य तन्निवरणं निर्हन्ति तद्वन्मुनिः

Just as someone with the divine eye would perceive an ugly shriveled lotus
And a sugata dwelling enclosed in it, thus cutting apart its petals,
So the sage beholds the buddha heart obscured by the sheaths of the stains such as desire and hatred,
Thus annihilating its obscurations out of his compassion for the world.

L’œil divin qui voit un bouddha enfermé dans un lotus immonde

Arrache les pétales de la fleur. De même, le sage qui voit dans chaque être la quintessence des parfaits bouddhas enfermée dans les souillures de l’attachement, de la haine et des autres poisons

Élimine ces voiles par compassion.

French

English

如朽故華中 有諸佛如來
天眼者見知 除去萎華葉
如來亦如是 見貪煩惱垢
不淨眾生中 具足如來藏
以大慈悲心 憐愍世間故
為一切眾生 除煩惱花葉

Verse page

I.102

ཇི་ལྟར་སྲོག་ཆགས་ཚོགས་བསྐོར་སྦྲང་རྩི་ནི། །
སྐྱེས་བུ་མཁས་པས་དེ་དོན་གཉེར་བ་ཡིས། །
མཐོང་ནས་ཐབས་ཀྱིས་དེ་དང་སྲོག་ཆགས་ཚོགས། །
ཀུན་ནས་བྲལ་བར་རབ་ཏུ་བྱེད་པ་བཞིན། །

यथा मधु प्राणिगणोपगूढं
विलोक्य विद्वान् पुरुषस्तदर्थी
समन्ततः प्राणिगणस्य तस्मा-
दुपायतोऽपक्रमणं प्रकुर्यात्

Suppose a clever person were to see
Honey surrounded by a swarm of insects
And, striving for it, would completely separate it
From the swarm of insects with the [proper] means.

Voyant que le miel qu’il convoite

Est cerné par les abeilles, L’homme ingénieux exercera son habileté

En détachant le miel des insectes.

French

English

上妙美味蜜 為群蜂圍遶
須者設方便 散蜂而取蜜

Verse page

I.103

དྲང་སྲོང་ཆེན་པོས་ཀུན་མཁྱེན་སྤྱན་གྱིས་ནི། །
རིག་ཁམས་སྦྲང་རྩི་དང་འདྲ་དེ་གཟིགས་ནས། །
དེ་ཡི་སྒྲིབ་པ་སྦྲང་མ་དང་འདྲ་བ། །
གཏན་ནས་རབ་ཏུ་སྤོང་བར་མཛད་པ་ཡིན། །

सर्वज्ञचक्षुर्विदितं महर्षि-
र्मधूपमं धातुमिमं विलोक्य
तदावृतीनां भ्रमरोपमाना-
मश्लेषमात्यन्तिकमादधाति

Similarly, the great seer sees that this basic element,
Which he perceives with his omniscient eye, is like honey
And thus accomplishes the complete removal
Of its obscurations that are like bees.

Le grand ermite, qui voit d’un œil omniscient

L’Élément de connaissance comparable au miel, N’a de cesse que d’éliminer à jamais

Les voiles ici comparés à des abeilles.

French

English

如來亦如是 以一切智眼
見諸煩惱蜂 圍遶佛性蜜
以大方便力 散彼煩惱蜂
顯出如來藏 如取蜜受用

Verse page

I.104

ཇི་ལྟར་སྦྲང་རྩི་སྲོག་ཆགས་བྱེ་བ་ཁྲག་ཁྲིག་སྟོང་བསྒྲིབས་སྦྲང་རྩི་དོན་གཉེར་མིས། །
སྦྲང་མ་དེ་དག་བསལ་ཏེ་ཇི་ལྟར་འདོད་པ་བཞིན་དུ་སྦྲང་རྩིའི་བྱ་བྱེད་པ། །
དེ་བཞིན་ལུས་ཅན་ལ་ཡོད་ཟག་པ་མེད་པའི་ཤེས་པ་སྦྲང་མའི་རྩི་དང་འདྲ། །
ཉོན་མོངས་སྦྲང་མ་དང་འདྲ་དེ་འཇོམས་པ་ལ་མཁས་པའི་རྒྱལ་བ་སྐྱེས་བུ་བཞིན། །

यद्वत् प्राणिसहस्रकोटीनियुतैर्मध्वावृतं स्यान्नरो
मध्वर्थी विनिहत्य तान्मधुकरान्मध्वा यथाकामतः
कुर्यात्कार्यमनास्रवं मधुनिभं ज्ञानं तथा देहिषु
क्लेशाः क्षुद्रनिभा जिनः पुरुषवत् तद्घातने कोविदः

Just as a person striving for the honey that is covered by billions of insects
Would remove them from the honey and use that honey as wished,
So the uncontaminated wisdom in beings is like honey, the afflictions are like bees,
And the victor who knows how to destroy them resembles that person.

L’homme qui convoite le miel caché sous des abeilles par millions

Disperse les insectes et dispose du miel à sa guise. De même, la connaissance non contaminée présente en chaque être est comparable au miel ; Les affections aux abeilles ; et le Vainqueur habile à les détruire

à cet homme.

French

English

猶如百千億 那由他諸虫

遮障微妙蜜 無有能近者
有智者須蜜 殺害彼諸虫
取上味美蜜 隨意而受用
無漏智如蜜 在眾生身中

煩惱如毒虫 如來所殺害

Verse page

I.105

ཇི་ལྟར་སྦུན་ལྡན་འབྲུ་ཡི་སྙིང་པོ་ནི། །
མི་རྣམས་ཀྱིས་ནི་སྤྱད་བྱར་མི་འགྱུར་བ། །
ཟས་སོགས་དོན་དུ་གཉེར་བ་གང་ཡིན་པ། །
དེ་དག་གིས་ནི་སྦུན་ནས་དེ་འབྱིན་ལྟར། །

धान्येषु सारं तुषसंप्रयुक्तं
नृणां न य[द्व]त्परिभोगमेति
भवन्ति येऽन्नादिभिरर्थिनस्तु
ते तत्तुषेभ्यः परिमोचयन्ति

The kernel in grains united with its husks
[Can] not be eaten by people,
But those wanting food and so on
Extract it from its husks.

Le grain dans la balle n’est pas

Utilisable par l’homme. Pour s’en nourrir il faut

L’extraire de la balle.

French

English

穀實在糩中 無人能受用
時有須用者 方便除皮糩

Verse page

I.106

དེ་བཞིན་སེམས་ཅན་ལ་ཡོད་ཉོན་མོངས་ཀྱི། །
དྲི་མ་དང་འདྲེས་རྒྱལ་བའང་ཇི་སྲིད་དུ། །
ཉོན་མོངས་དྲི་མ་འདྲེས་ལས་མ་གྲོལ་བ། །
དེ་སྲིད་རྒྱལ་མཛད་སྲིད་གསུམ་འདུ་མི་བྱེད། །

सत्त्वेष्वपि क्लेशमलोपसृष्ट-
मेवं न तावत्कुरुते जिनत्वम्
संबुद्धकार्यं त्रिभवे न याव-
द्विमुच्यते क्लेशमलोपसर्गात्

Similarly, the state of a victor in sentient beings,
Which is obscured by the stains of the afflictions,
Does not perform the activity of a perfect buddha in the three existences
For as long as it is not liberated from the afflictions added on [to it].

De même, tant que le Vainqueur présent en chaque être,

Mêlé cependant à la souillure des affections, N’aura pas été libéré de cette promiscuité avec la souillure des affections, Les Vainqueurs n’exerceront leurs activités

dans aucun des trois mondes.

French

English

佛見諸眾生 身有如來性

煩惱皮糩纏 不能作佛事
以善方便力 令三界眾生

除煩惱皮糩 隨意作佛事

Verse page

I.107

ཇི་ལྟར་སཱ་ལུ་བྲ་བོ་ནས་འབྲུའི་སྙིང་པོ་སྦུན་ལས་མ་བྱུང་གྲ་མ་ཅན། །
ལེགས་པར་མ་བསྒྲུབས་མི་རྣམས་ཀྱིས་ནི་སྤྱད་བྱ་བཟའ་བ་ཞིམ་པོར་མི་འགྱུར་ལྟར། །
དེ་བཞིན་སེམས་ཅན་ལ་ཡོད་ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག་ཉོན་མོངས་སྦུབས་ལས་མ་གྲོལ་ལུས། །
ཉོན་མོངས་བཀྲེས་པས་ཉེན་པའི་འགྲོ་ལ་ཆོས་ཀྱི་དགའ་བའི་རོ་སྟེར་འགྱུར་བ་མིན། །

यद्वत् कङ्गुकशालिकोद्रवयवव्रीहिष्वमुक्तं तुषात्
सारं खाड्यसुसंस्कृतं न भवति स्वादूपभोज्यं नृणाम्
तद्वत् क्लेशतुषादनिःसृतवपुः सत्त्वेषु धर्मेश्वरो
धर्मप्रीतिरसप्रदो न भवति क्लेशक्षुधार्ते जने

Just as the kernels in grains such as corn, rice, millet, and barley, not extracted from their husks,
Still awned, and not prepared well, will not serve as delicious edibles for people,
So the lord of dharma in sentient beings, whose body is not released from the husks of the afflictions,
Will not grant the pleasant flavor of the dharma to the people pained by the hunger of the afflictions.

De même que les grains de riz, de blé noir ou d’orge

encore dans la balle, et avec leurs barbes, Ne peuvent rien donner de bon à manger s’ils ne sont pas bien préparés, Le seigneur des qualités, présent en chaque être, emprisonné toutefois dans la gangue des affections, Ne peut offrir la saveur des plaisirs du Dharma à des êtres

tenaillés par la faim des affections.

French

English

如稻穀麥等 不離諸皮糩

內實未淨治 不任美食用
如是如來藏 不離煩惱糩
令一切眾生 煩惱所飢渴
佛自在法王 在眾生身中

能示以愛味 除彼飢渴苦

Verse page

I.108

ཇི་ལྟར་རབ་ཏུ་རྒྱུ་ཚེ་མི་ཡི་གསེར། །
ལྗན་ལྗིན་རུལ་བའི་གནས་སུ་ལྷུང་གྱུར་པ། །
མི་འཇིག་ཆོས་ཅན་དེ་ནི་དེར་དེ་བཞིན། །
ལོ་བརྒྱ་མང་པོ་དག་ཏུ་གནས་པ་དེ། །

यथा सुवर्णं व्रजतो नरस्य
च्युतं भवेत्संकरपूतिधाने
बहूनि तद्वर्षशतानि तस्मिन्
तथैव तिष्ठेदविनाशधर्मि

Suppose a traveling person’s [piece of] gold
Were to fall into a filthy place full of excrement
And yet, being of an indestructible nature, would remain there
Just as it is for many hundreds of years.

Un voyageur laissa tomber

Son or dans les immondices Mais, en raison de sa nature inaltérable,

L’or resta intact pendant des siècles,

French

English

如人行遠路 遺金糞穢中
經百千歲住 如本不變異

Verse page

I.109

ལྷ་མིག་རྣམ་དག་དང་ལྡན་ལྷ་ཡིས་དེར། །
མཐོང་ནས་མི་ལ་འདི་ན་ཡོད་པའི་གསེར། །
རིན་ཆེན་མཆོག་འདི་སྦྱངས་ཏེ་རིན་ཆེན་གྱིས། །
བསྒྲུབ་པར་བྱ་བ་གྱིས་ཞེས་སྨྲ་བ་ལྟར། །

तद्देवता दिव्यविशुद्धचक्षु-
र्विलोक्य तत्र प्रवदेन्नरस्य
सुवर्णमस्मिन्नवमग्ररत्नं
विशोध्य रत्नेन कुरुष्व कार्यम्

A deity with the pure divine eye
Would see it there and tell a person:
"[There is] gold here, this highest precious substance.
You should purify it, and make use of this precious substance."

Jusqu’à ce qu’un dieu à l’œil pur

L’aperçoive et dise à un être humain « Il y a ici de l’or, le plus précieux des joyaux.

Purifiez-le et faites-en tout ce que l’on fait avec les précieux joyaux !

French

English

淨天眼見已 遍告眾人言
此中有真金 汝可取受用

Verse page

I.110

དེ་བཞིན་ཐུབ་པས་མི་གཙང་དང་འདྲ་བའི། །
ཉོན་མོངས་སུ་བྱིང་སེམས་ཅན་ཡོན་ཏན་ནི། །
གཟིགས་ནས་ཉོན་མོངས་འདམ་དེ་དག་བྱའི་ཕྱིར། །
སྐྱེ་དགུ་རྣམས་ལ་དམ་ཆོས་ཆུ་ཆར་འབེབས། །

दृष्ट्वा मुनिः सत्त्वगुणं तथैव
क्लेशेष्वमेक्ष्यप्रतिमेषु मग्नम्
तत्क्लेशपङ्कव्यवदानहेतो-
र्धर्माम्बुवर्षं व्यसृजत् प्रजासु

Similarly, the sage beholds the qualities of sentient beings,
Sunken into the afflictions that are like excrement,
And thus showers down the rain of the dharma onto beings
In order to purify them of the afflictions’ dirt.

De même, voyant la qualité des êtres enfouie

Dans les immondices des affections, Le sage fait sur tous les êtres tomber les pluies

Du vrai Dharma pour les laver de la boue des affections.

French

English

佛觀眾生性 沒煩惱糞中
為欲拔濟彼 雨微妙法雨

Verse page

I.111

ཇི་ལྟར་ལྗན་ལྗིན་རུལ་པའི་གནས་སུ་ལྷུང་བའི་གསེར་ནི་ལྷ་ཡིས་མཐོང་གྱུར་ནས། །
ཀུན་ཏུ་དག་པར་བྱ་ཕྱིར་མཆོག་ཏུ་མཛེས་པ་མི་ལ་ནན་གྱིས་སྟོན་པ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་རྒྱལ་བས་ཉོན་མོངས་མི་གཙང་ཆེན་པོར་ལྷུང་གྱུར་རྫོགས་སངས་རིན་པོ་ཆེ། །
སེམས་ཅན་རྣམས་ལ་གཟིགས་ནས་དེ་དག་བྱ་ཕྱིར་ལུས་ཅན་རྣམས་ལ་ཆོས་སྟོན་ཏོ། །

यद्वत् संकरपूतिधानपतितं चामीकरं देवता
दृष्ट्वा दृश्यतमं नृणामुपदिशेत् संशोधनार्थं मलात्
तद्वत् क्लेशमहाशुचिप्रपतितं संबुद्धरत्नं जिनः
सत्त्वेषु व्यवलोक्य धर्ममदिश[त्त]च्छुद्धये देहिनाम्

Just as a deity seeing a [piece of] gold fallen into a filthy place full of excrement
Would show its supreme beauty to people in order to purify it from stains,
So the victor, beholding the jewel of a perfect buddha fallen into the great excrement of the afflictions
In sentient beings, teaches the dharma to these beings for the sake of purifying that [buddha].

Le dieu qui a décelé l’or tombé dans les immondices

en montre avec insistance La sublime beauté à un être humain pour qu’il le nettoie parfaitement. De même, voyant en chaque être le joyau de la bouddhéité parfaite tombé dans les grandes immondices des affections, Le Vainqueur enseigne le Dharma aux êtres

pour qu’ils purifient cette [quintessence].

French

English

如於不淨地 漏失真金寶

諸天眼了見 眾生不能知
諸天既見已 語眾悉令知
教除垢方便 得淨真金用
佛性金亦爾 墮煩惱穢中

如來觀察已 為說清淨法

Verse page

I.112

ཇི་ལྟར་མི་དབུལ་ཁྱིམ་ནང་ས་འོག་ན། །
མི་ཟད་པ་ཡི་གཏེར་ནི་ཡོད་གྱུར་ལ། །
མི་དེས་དེ་མ་ཤེས་ཏེ་གཏེར་དེ་ཡང་། །
དེ་ལ་ང་འདིར་ཡོད་ཅེས་མི་སྨྲ་ལྟར། །

यथा दरिद्रस्य नरस्य वेश्म-
न्यन्तः पृथिव्यां निधिरक्षयः स्यात्
विद्यान्न चैनं स नरो न चास्मि-
न्नेषोऽहमस्मीति वदेन्निधिस्तम्

Suppose there were an inexhaustible treasure
Beneath the ground within the house of a poor person,
But that person would not know about this [treasure],
Nor would the treasure say to that [person], "I am here!"

Sous la maison d’un pauvre

Est enfoui un trésor inépuisable. Le pauvre homme l’ignore et le trésor

Ne lui dit pas où il se trouve.

French

English

Verse page

I.113

དེ་བཞིན་ཡིད་ཀྱི་ནང་ཆུད་རིན་ཆེན་གཏེར། །
དྲི་མེད་གཞག་དང་བསལ་མེད་ཆོས་ཉིད་ཀྱང་། །
མ་རྟོགས་པས་ན་དབུལ་བའི་སྡུག་བསྔལ་ནི། །
རྣམ་མང་རྒྱུན་དུ་སྐྱེ་དགུ་འདིས་མྱོང་ངོ་། །

तद्वन्मनोऽन्तर्गतमप्य चिन्त्य-
मक्षय्यधर्मामलरत्नकोशम्
अबुध्यमानानुभवत्यजस्रं
दारिद्रयदुःखं बहुधा प्रजेयम्

Similarly, with the stainless treasure of jewels lodged within the mind,
Whose nature is to be inconceivable and inexhaustible,
Not being realized, beings continuously experience
The suffering of being destitute in many ways.

De même, l’esprit recèle le précieux trésor immaculé

De l’essence du réel sans ajout ni retrait. Ne l’ayant pas compris, les êtres subissent constamment

Les souffrances de la pauvreté sous maintes formes.

French

English

眾生亦如是 於自心舍中

有不可思議 無盡法寶藏
雖有此寶藏 不能自覺知

以不覺知故 受生死貧苦

Verse page

I.114

ཇི་ལྟར་དབུལ་པོའི་ཁྱིམ་ནང་དུ་ནི་རིན་ཆེན་གཏེར་ཆུད་གྱུར་པའི་མི་ལ་ནི། །
རིན་ཆེན་གཏེར་བདག་ཡོད་ཅེས་རྗོད་པར་མི་བྱེད་དེ་ནི་མི་ཡིས་ཤེས་མིན་ལྟར། །
དེ་བཞིན་ཆོས་གཏེར་ཡིད་ཀྱི་ཁྱིམ་གནས་སེམས་ཅན་རྣམས་ནི་དབུལ་པོ་ལྟ་བུ་སྟེ། །
དེ་དག་རྣམས་ཀྱིས་དེ་ཐོབ་བྱ་ཕྱིར་འཇིག་རྟེན་དུ་ནི་དྲང་སྲོང་ཡང་དག་བསྟམས། །

यद्वद्रत्ननिधिर्दरिद्रभवनाभ्यन्तर्गतः स्यान्नरं
न ब्रूयादहमस्मि रत्ननिधिरित्येवं न विद्यान्नरः
तद्वद्धर्मनिधिर्मनोगृहगतः सत्त्वा दरिद्रोपमा-
स्तेषां तत्प्रतिलम्भकारणमृषिर्लोके समुत्पद्यते

Just as a treasure of jewels lodged inside the abode of a pauper would not say
To this person, "I, the jewel treasure, am here!," nor would this person know about it,
So the treasure of the dharma is lodged in the house of the mind, and sentient beings resemble the pauper.
It is in order to enable them to attain this [treasure] that the seer takes birth in the world.

Le trésor enfoui sous la maison du pauvre ne peut pas

Lui dire sa présence – que le malheureux continue d’ignorer. De même, le trésor du réel se cache dans la maison de l’esprit des êtres comme chez le pauvre homme, Et c’est bien pour qu’ils le trouvent

que de vrais sages viennent au monde.

French

English

譬如珍寶藏 在彼貧人宅

人不言我貧 寶不言我此
如是法寶藏 在眾生心中
眾生如貧人 佛性如寶藏
為欲令眾生 得此珍寶故

彼諸佛如來 出現於世間

Verse page

I.115

ཇི་ལྟར་ཨ་མྲ་ལ་སོགས་ཤིང་འབྲས་ལ། །
ཡོད་པའི་ས་བོན་མྱུ་གུ་འཇིག་མེད་ཆོས། །
ས་རྨོས་ཆུ་སོགས་ལྡན་པའི་ལྗོན་ཤིང་གི། །
རྒྱལ་པོའི་དངོས་པོ་རིམ་གྱིས་འགྲུབ་པ་ལྟར། །

यथाम्रतालादिफले द्रुमाणां
बीजाङ्कुरः सन्नविनाशधर्मी
उप्तः पृथिव्यां सलिलादियोगात्
क्रमादुपैति द्रुमराजभावम्

The germs of the seeds in tree fruits such as mango and palm
Have the indestructible nature [of growing into a tree].
Being sown into the earth and coming into contact with water and so on,
They gradually assume the form of a majestic tree.

Le noyau que l’on trouve dans la mangue et d’autres fruits,

A l’inaliénable propriété de germer. Une terre labourée, De l’eau et d’autres [conditions] concourent alors

À la formation graduelle de la substance du roi des arbres.

French

English

如種種果樹 子芽不朽壞
種地中水灌 生長成大樹

Verse page

I.116

སེམས་ཅན་རྣམས་ཀྱི་མ་རིག་སོགས་འབྲས། །
པགས་སྦུབས་ནང་ཆུད་ཆོས་ཁམས་དགེ་བ་ཡང་། །
དེ་བཞིན་དགེ་བ་དེ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས། །
རིམ་གྱིས་ཐུབ་པའི་རྒྱལ་པོའི་དངོས་པོར་འགྱུར། །

सत्त्वेष्वविद्या दिफलत्वगन्तः-
कोशावनद्धः शुभधर्मधातुः
उपैति तत्तत्कुशलं प्रतीत्य
क्रमेण तद्वन्मुनिराजभाव

Similarly, the splendid dharmadhātu in sentient beings, covered
By the sheath of the peel around the fruit of ignorance and so on,
In dependence on such and such virtues
Gradually assumes the state of the king of sages.

Enfoncée sous la peau du fruit que constituent l’ignorance

et les autres [émotions] qui affectent les êtres, Il y a aussi l’immensité vertueuse de l’Élément du réel. De même, avec le concours de telle et telle vertu,

Cet Élément devient peu à peu la substance du roi des sages.

French

English

一切諸眾生 種種煩惱中

皆有如來性 無明皮所纏
種諸善根地 生彼菩提芽

次第漸增長 成如來樹王

Verse page

I.117

ཆུ་དང་ཉི་མའི་འོད་དང་རླུང་དང་ས་དུས་ནམ་མཁའི་རྐྱེན་རྣམས་ཀྱིས། །
ཏ་ལ་དང་ནི་ཨ་མྲའི་འབྲས་སྦུབས་གསེབ་ནས་ཤིང་སྐྱེ་ཇི་ལྟར་བར། །
སེམས་ཅན་ཉོན་མོངས་འབྲས་ལྤགས་ནང་ཆུད་རྫོགས་སངས་ས་བོན་མྱུ་གུ་ཡང་། །
དེ་བཞིན་དགེ་རྐྱེན་དེ་དང་དེ་ལས་ཆོས་མཐོང་འཕེལ་བར་འགྱུར་བ་ཡིན། །

अम्ब्वादित्यागभस्तिवायुपृथिवीकालाम्बरप्रत्ययै-
र्यद्वत् तालफलाम्रकोशविवरादुत्पद्यते पादपः
सत्त्वक्लेशफलत्वगन्तरगतः संबुद्धबीजाङ्कुर-
स्तद्वद्वृद्धिमुपैति धर्मविटपस्तैस्तैः शुभप्रत्ययैः

Just as, through the conditions of water, sunlight, wind, earth, time, and space,
A tree grows forth from within the sheath of palm fruits and mangos,
So the germ in the seed of the perfect buddha lodged inside the peel of the fruit of sentient beings’ afflictions
Will grow into the shootof dharma through such and such conditions of virtue.

L’eau, la lumière du soleil, le vent, la terre, le temps et l’espace

sont autant de conditions Qui, sous la peau des fruits du palmier ou du manguier, coopèrent à la naissance d’un grand arbre. De même, sous la peau du fruit des émotions qui affectent les êtres, loge la graine de la bouddhéité parfaite Différentes conditions vertueuses permettront de voir

le germe du Dharma pendant qu’il croît.

French

English

依地水火風 空時日月緣

多羅等種內 出生大樹王
一切諸眾生 皆亦復如是
煩惱果皮內 有正覺子牙
依白淨等法 種種諸緣故

次第漸增長 成佛大法王

Verse page

I.118

ཇི་ལྟར་རིན་ཆེན་ལས་བྱས་རྒྱལ་བའི་གཟུགས། །
གོས་ཧྲུལ་དྲི་ངན་གྱིས་ནི་གཏུམས་གྱུར་པ། །
ལམ་གནས་ལྷ་ཡིས་མཐོང་ནས་གྲོལ་བྱའི་ཕྱིར། །
ལམ་གནས་དོན་དེ་དེ་ལ་སྨྲ་བ་ལྟར། །

बिम्बं यथा रत्नमयं जिनस्य
दुर्गन्धपूत्यम्बरसंनिरुद्धम्
दृष्ट्ववोज्झितं वर्त्मनि देवतास्य
मुक्त्यै वदेदध्वगमेतमर्थम्

Suppose an image of the victor made of a precious substance
And wrapped in a filthy foul-smelling cloth
Were left on the road, and a deity, upon seeing it,
Speaks about this matter to those traveling by in order to set it free.

Imaginez une statue du bouddha en matières précieuses

Enveloppée dans de puantes guenilles. Un dieu qui l’a vue abandonnée sur la route

En avertit les passants pour qu’ils la libèrent.

French

English

弊衣纏金像 在於道路中
諸天為人說 此中有金像

Verse page

I.119

ཐོགས་མེད་སྤྱན་མངའ་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི། །
ཉོན་མོངས་ཀྱིས་གཏུམས་བདེ་གཤེགས་དངོས་པོ་ཉིད། །
དུད་འགྲོ་ལ་ཡང་གཟིགས་ནས་དེ་བཞིན་དེ། །
ཐར་པར་བྱ་བའི་དོན་དུ་ཐབས་སྟོན་མཛོད། །

नानाविधक्लेशमलोपगूढ-
मसङ्गचक्षुः सुगतात्मभावम्
विलोक्य तिर्यक्ष्वपि अद्विमुक्तिं
प्रत्यभ्युपायं विदधाति तद्वत्

Similarly, the one with unimpeded vision sees the body of a sugata
Concealed by the stains of various kinds of afflictions
Even in animals and demonstrates
The means for its liberation.

De même, celui dont rien ne bloque la vision et qui voit,

Chez les animaux aussi, la substance d’un bouddha Enveloppée dans toute la variété des affections,

Montrera les moyens de l’en délivrer.

French

English

種種煩惱垢 纏裹如來藏

佛無障眼見 下至阿鼻獄
皆有如來身 為令彼得故

廣設諸方便 說種種妙法

Verse page

I.120

ཇི་ལྟར་རིན་ཆེན་རང་བཞིན་དེ་བཞིན་གཤེགས་སྐུ་དྲི་ངན་གོས་གཏུམས་པ། །
ལམ་གནས་ལྷ་ཡི་མིག་གིས་མཐོང་ནས་ཐར་ཕྱིར་མི་ལ་སྟོན་པ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་ཉོན་མོངས་གོས་ཧྲུལ་གྱིས་གཏུམས་འཁོར་བའི་ལམ་ན་གནས་པའི་ཁམས། །
དུད་འགྲོ་ལ་ཡང་གཟིགས་ནས་ཐར་པར་བྱ་ཕྱིར་རྒྱལ་བ་ཆོས་སྟོན་ཏོ། །

यद्वद्रत्नमयं तथागतवपुर्दुर्गन्धवस्त्रावृतं
वर्त्मन्युज्ज्ञितमेक्ष्य दिव्यनयनो मुक्त्यै नृणां दर्शयेत्
तद्वत् क्लेशविपूतिवस्त्रनिवृतं संसारवर्त्मोज्ज्ञितं
तिर्यक्षु व्यवलोक्य धातुमवदद्धर्मं विमुक्त्यै जिनः

Just as the form of the Tathāgata made of a precious substance, wrapped in a foul-smelling garment,
And left on the road would be seen by someone with the divine eye and shown to people in order to set it free,
So the basic element wrapped in the filthy garment of the afflictions and left on the road of saṃsāra
Is seen by the victor even in animals, upon which he teaches the dharma for the sake of liberating it.

Le dieu qui, de son œil divin, aperçoit sur la route

une statue du Bouddha toute en matières précieuses enveloppée dans de puants haillons La montre aux passants pour qu’ils l’en délivrent.

De même, lorsqu’il voit sur les chemins du saṃsāra, jusques et y compris chez les animaux, l’Élément enfoui sous les guenilles des affections,

Le Vainqueur enseigne le Dharma pour le libérer.

French

English

金像弊衣纏 墮在曠野路

有天眼者見 為淨示眾人
眾生如來藏 煩惱爛衣纏
在世間險道 而不自覺知
佛眼觀眾生 皆有如來藏

為說種種法 令彼得解脫

Verse page

I.121

ཇི་ལྟར་མི་མོ་གཟུགས་ངན་མགོན་མེད་འགའ། །
མགོན་མེད་འདུག་གནས་སུ་ནི་འདུག་གྱུར་ལ། །
མངལ་གྱིས་རྒྱལ་པོའི་དཔལ་ནི་འཛིན་བྱེད་པས། །
རང་ལྟོ་ན་ཡོད་མི་བདག་མི་ཤེས་ལྟར། །

नारी यथा काचिदनाथभूता
वसेदनाथावसथे विरूपा
गर्भेण राजश्रियमुद्वहन्ती
न सावबुध्येत नृपं स्वकुक्षौ

Suppose an ugly woman without a protector,
Dwelling in a shelter for those without protection
And bearing the glory of royalty as an embryo,
Were not to know about the king in her own womb.

Imaginez une femme sans beauté ni protecteur

Qui vit dans un asile pour les déshérités. Même enceinte de la gloire d’un souverain,

Elle ignore que son sein abrite le maître des hommes.

French

English

譬如孤獨女 住在貧窮舍
身懷轉輪王 而不自覺知

Verse page

I.122

སྲིད་པར་སྐྱེ་བ་མགོན་མེད་ཁྱིམ་བཞིན་ཏེ། །
མ་དག་སེམས་ཅན་མངལ་ལྡན་བུད་མེད་བཞིན། །
དེ་ལ་གང་ཞིག་ཡོད་པས་མགོན་བཅས་པ། །
དྲི་མེད་ཁམས་ནི་དེ་ཡི་མངལ་གནས་བཞིན། །

अनाथशालेव भवोपपत्ति-
रन्तर्वतीस्त्रीवदशुद्धसत्त्वाः
तद्गर्भवत्तेष्वमलः स धातु-
र्भवन्ति यस्मिन्सति ते सनाथाः

Being born in [saṃsāric] existence is like a place for those without protection,
Impure sentient beings resemble the pregnant woman,
The stainless basic element in them is similar to her embryo,
And due to its existence, these [beings] do have a protector.

L’asile pour les déshérités est une image

de la naissance dans le saṃsāra Et la femme enceinte figure les êtres qui ne se sont pas purifiés. Ce qui est présent en elle assure sa protection ; Quant à l’Élément immaculé, il est comparable

[au monarque] qu’elle porte en son sein.

French

English

如彼貧窮舍 三有亦如是

懷胎女人者 喻不淨眾生
如彼藏中胎 眾生性亦爾

內有無垢性 名為不孤獨

Verse page

I.123

ཇི་ལྟར་བུད་མེད་ལུས་ལ་དྲི་བཅས་གོས་གྱོན་མི་སྡུག་གཟུགས་ལྡན་པ། །
ས་བདག་མངལ་ན་གནས་ཀྱང་མགོན་མེད་ཁང་པར་སྡུག་བསྔལ་མཆོག་མྱོང་ལྟར། །
དེ་བཞིན་བདག་རང་ནང་གནས་མགོན་ཡོད་གྱུར་ཀྱང་མགོན་མེད་བློ་ལྡན་པ། །
འགྲོ་བ་ཉོན་མོངས་དབང་གིས་ཡིད་མ་ཞི་བས་སྡུག་བསྔལ་གཞི་ལ་གནས། །

यद्वत् स्त्री मलिनाम्वरावृततनुर्बीभत्सरूपान्विता
विन्देद्दुःखमनाथवेश्मनि परं गर्भान्तरस्थे नृपे
तद्वत् क्लेशवशादशान्तमनसो दुःखालयस्था जनाः
सन्नाथेषु च सत्स्वनाथमतयः स्वात्मान्तरस्थेष्वपि

Just as this woman whose body is covered with a dirty garment and who has an unsightly body
Would experience the greatest suffering in a shelter for those without protection despite this king’s residing in her womb,
So beings dwell in the abode of suffering due to their minds’ not being at peace through the power of the afflictions
And deem themselves to be without a protector despite the excellent protectors residing right within themselves.

La femme laide dans ses vêtements sales

a beau porter un monarque en son sein, Elle n’en subit pas moins les pires souffrances dans un asile pour les déshérités. De même, les êtres qui, sous l’emprise des affections, n’ont pas l’esprit en paix Restent sur le terrain de la souffrance et se sentent abandonnés

malgré le protecteur qu’ils portent en eux.

French

English

貧女垢衣纏 極醜陋受苦

處於孤獨舍 懷妊王重擔
如是諸煩惱 染污眾生性
受無量苦惱 無有歸依處
實有歸依處 而無歸依心

不覺自身中 有如來藏故

Verse page

I.124

ཇི་ལྟར་ནང་གི་གསེར་ཞུན་གཟུགས་རྒྱས་པ། །
ཞི་བ་ཕྱི་རོལ་ས་ཡི་རང་བཞིན་ཅན། །
མཐོང་ནས་དེ་ཤེས་པ་དག་ནང་གི་གསེར། །
སྦྱང་ཕྱིར་ཕྱི་རོལ་སྒྲིབ་པ་སེལ་བྱེད་ལྟར། །

हेम्नो यथान्तःक्वथितस्य पूर्णं
बिम्बं बहिर्मृन्मयमेक्ष्य शान्तम्
अन्तर्विशुद्ध्यै कनकस्य तज्ज्ञः
संचोदयेदावरणं बहिर्धा

Suppose an image filled with molten gold inside
But consisting of clay on the outside, after having settled,
Were seen by someone who knows about this [gold inside],
Who would then remove the outer covering to purify the inner gold.

La statue coulée dans l’or qui refroidit dans [son moule]

Présente, du dehors, une nature argileuse. Ce que voyant, les êtres avertis enlèveront l’enveloppe extérieure

Pour nettoyer la [statue en] or qui se trouve à l’intérieur.

French

English

如人融真金 鑄在泥摸中

外有焦黑泥 內有真寶像
彼人量已冷 除去外泥障

開摸令顯現 取內真寶像

Verse page

I.125

རང་བཞིན་འོད་གསལ་དྲི་མེད་རྣམས་ཀྱང་ནི། །
གློ་བུར་བར་ནི་རྣམ་པར་གཟིགས་གྱུར་ནས། །
རིན་ཆེན་འབྱུང་གནས་ལྟ་བུའི་འགྲོ་བ་རྣམས། །
སྒྲིབ་པ་དག་ལས་སྦྱོང་མཛད་བྱང་ཆུབ་མཆོག །

प्रभास्वरत्वं प्रकृतेर्मलाना-
मागन्तुकत्वं च सदावलोक्य
रत्नाकराभं जगदग्रबोधि-
र्विशोधयत्यावरणेभ्य एवम्

Similarly, always seeing the luminosity of [mind’s] nature
And that the stains are adventitious,
The one with the highest awakening purifies beings,
Who are like a jewel mine, from the obscurations.

De même, voyant parfaitement que les souillures

De nature lumineuse sont fortuites, [Ceux qui ont atteint] l’Éveil suprême lavent de leurs voiles

Les êtres comparables à des mines de joyaux.

French

English

佛性常明淨 客垢所染污
諸佛善觀察 除障令顯現

Verse page

I.126

ཇི་ལྟར་དྲི་མེད་གསེར་འབར་ལས་བྱས་ས་ཡི་ནང་དུ་ཆུད་གྱུར་གཟུགས། །
ཞི་དེ་རང་བཞིན་མཁས་པས་རིག་ནས་ས་དག་སེལ་བར་བྱེད་པར་ལྟར། །
དེ་བཞིན་ཀུན་མཁྱེན་དག་པའི་གསེར་འདྲ་ཞི་བའི་ཡིད་ནི་མཁྱེན་གྱུར་ནས། །
ཆོས་འཆད་ཚུལ་གྱིས་བརྡེག་སྤྱད་སྒྲུབ་པས་སྒྲིབ་པ་དག་ནི་སེལ་བར་མཛད། །

यद्वन्निर्मलदीप्तकाञ्चनमयं बिम्बं मृदन्तर्गतं
स्याच्छान्त तदवेत्य रत्नकुशलः संचोदयेन्मृत्तिकाम्
तद्वच्छान्तमवेत्य शुद्धकनकप्रख्यं मनः सर्ववि-
द्धर्माख्याननयप्रहारविधितः संचोदयत्यावृतिम्

Just as an image made of stainless shining gold enclosed in clay would settle
And a skillful jeweler, knowing about this [gold], would remove the clay,
So the omniscient one sees that the mind, which resembles pure gold, is settled
And removes its obscurations by way of the strokes that are the means of teaching the dharma.

Au fait de la vraie nature de la forme en or, brillante et pure,

Confinée dans l’argile refroidie, l’orfèvre l’en dégage. De même, les omniscients, qui connaissent l’or pur de l’esprit apaisé, Enseignent-ils le Dharma pour faire disparaître les voiles

en frappant « là où il faut ».

French

English

離垢明淨像 在於穢泥中

鑄師知無熱 然後去泥障
如來亦如是 見眾生佛性
儼然處煩惱 如像在摸中
能以巧方便 善用說法椎

打破煩惱摸 顯發如來藏

Verse page

I.127

པདྨ་སྲོག་ཆགས་བུང་བ་དང་། །
སྦུན་པ་དང་ནི་མི་གཙང་ས། །
འབྲས་ཤུན་གོས་ཧྲུལ་བུད་མེད་ཀྱི། །
མངལ་དང་ས་ཡི་སྦུབས་ན་ཡང་། །

अम्बुजभ्रमरप्राणितुषोच्चारक्षितिष्वथ
फलत्वक्पूतिवस्त्रस्त्रीगर्भमृत्कोशकेष्वपि

Like within a lotus, insects that are bees,
Husks, excrement, the earth,
The peel of a fruit, a filthy garment,
The womb of a woman, and a covering of clay,

Dans un lotus fané, parmi les abeilles,

Dans la balle du grain, dans les immondices, dans la terre, Sous la peau du fruit, sous les guenilles, dans la matrice

D’une pauvresse et dans un moule en glaise,

French

English

華蜂等諸喻 明眾生身中

無始世界來 有諸煩惱垢
佛蜜等諸喻 明眾生身中

無始來具足 自性無垢體

Verse page

I.128

སངས་རྒྱས་སྦྲང་རྩི་སྙིང་པོ་བཞིན། །
གསེར་བཞིན་གཏེར་བཞིན་ལྗོན་པ་བཞིན། །
རིན་ཆེན་སྐུ་དང་འཁོར་ལོ་ཡིས། །
བསྒྱུར་བ་བཞིན་དང་གསེར་གཟུགས་བཞིན། །

बुद्धवन्मधुवत्सारसुवर्णनिधिवृक्षवत्
रत्नविग्रहवच्चक्रवर्तिवद्धेमबिम्ब वत्

Like a buddha, like honey, like a kernel,
Gold, a treasure, and a tree,
Like a precious statue, like a cakravartin,
And like a golden image,

Comparable à un bouddha, au miel, au grain,

De même qu’à l’or, à un trésor, à un grand arbre, Une précieuse image, un monarque universel

Et une statue en or,

French

English

華蜂等諸喻 明眾生身中

無始世界來 有諸煩惱垢
佛蜜等諸喻 明眾生身中

無始來具足 自性無垢體

Verse page

I.129

སེམས་ཅན་ཁམས་ཀྱི་ཉོན་མོངས་སྦུབས། །
མ་འབྲེལ་ཐོག་མ་མེད་པ་ན། །
སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་དྲི་མེད་ནི། །
ཐོག་མ་མེད་པ་ཡིན་པར་བརྗོད། །

सत्त्वधातोरसंबद्धं क्लेशकोशेष्वनादिषु
चित्तप्रकृतिवैमल्यमनादिमदुदाहृतम्

The beginningless stainlessness of the nature
Of the mind within the beginningless cocoons
Of the afflictions that are not connected to
The basic element of sentient beings is declared to be.

L’Élément des êtres, dit-on, n’a rien de commun

Avec l’enveloppe des affections. La pureté naturelle de l’esprit

Est telle depuis l’absence de commencement.

French

English

華蜂等諸喻 明眾生身中

無始世界來 有諸煩惱垢
佛蜜等諸喻 明眾生身中

無始來具足 自性無垢體

Verse page

I.130

ཆགས་དང་སྡང་དང་རྨོངས་དང་དེའི། །
ཀུན་ལྡང་དྲག་དང་བག་ཆགས་དང་། །
མཐོང་སྒོམ་ལམ་སྤང་མ་དག་དང་། །
དག་པའི་ས་ལ་བརྟེན་པ་ཡི། །

रागद्विड् मोहतत्तीव्रपर्यवस्थान वासनाः
दृङ्मार्गभावनाशुद्धशुद्धभूमिगता मलाः

Desire, hatred, ignorance,
Their intense outbursts, latent tendencies,
The stains pertaining to the paths of seeing and familiarization
As well as to the impure and the pure bhūmis

L’attachement, l’aversion et la confusion,

Ainsi que leur vive émergence et leurs imprégnations, De même que les souillures éliminées sur les voies de vision et de méditation,

Ou encore sur les terre impures et les terres pures :

French

English

貪瞋癡相續 及結使熏集
見修道不淨 及淨地有垢

Verse page

I.131

དྲི་མ་རྣམ་དགུ་པདྨ་ཡི། །
སྦུབས་སོགས་དཔེ་ནི་རབ་བསྟན་ཏེ། །
ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་སྦུབས་ཀྱི་ནི། །
དབྱེ་བ་བྱེ་བ་མཐའ་ལས་འདས། །

पद्मकोशादिदृष्टान्तैर्नवधा संप्रकाशिताः
अपर्यन्तोपसंक्लेशकोशकोट्यस्तु भेदतः

Are elucidated by the nine examples
Of the sheath of a lotus and so on,
But the cocoons of the proximate afflictions
In all their variety are infinite millions.

Voilà neuf groupes [de souillures] qu’illustrent

Le lotus fané et les autres comparaisons, Mais les enveloppes des affections secondaires

Présentent des millions et des millions de subdivisions.

French

English

萎華等諸喻 說九種相對
無邊煩惱纏 故說差別相

Verse page

I.132

ཆགས་སོགས་དྲི་མ་དགུ་པོ་འདི། །
མདོར་བསྡུས་ནས་ནི་གོ་རིམས་བཞིན། །
པདྨའི་སྦུབས་ལ་སོགས་པ་ཡི། །
དཔེ་དགུ་དག་གིས་ཡང་དག་བསྟན། །

नव रागादयः क्लेशाः संक्षेपेण यथाक्रमम्
नवभिः पद्मकोशादिदृष्टान्तैः संप्रकाशिताः

Nine afflictions such as desire,
In brief and in due order,
Are elucidated by the nine examples
Of the sheath of a lotus and so on.

L’attachement et les huit autres souillures

Sont disposés ci-dessus de façon à correspondre, Dans le même ordre, au lotus fané

Et aux huit autres comparaisons.

French

English

是名略說九 種煩惱次第萎華等九種譬喻我已廣說應 知
(This verse is not marked as such in the Chinese translation.)

Verse page

I.133

དྲི་འདི་དག་གིས་བྱིས་རྣམས་དང་། །
དགྲ་བཅོམ་སློབ་པ་བློ་ལྡན་རྣམས། །
རིམ་བཞིན་བཞི་དང་གཅིག་དང་ནི། །
གཉིས་དང་གཉིས་ཀྱིས་མ་དག་ཉིད། །

बालानामर्हतामेभिः शैक्षाणां धीमतां क्रमात्
मलैश्चतुर्भिरेकेन द्वाभ्यां द्वाभ्यामशुद्धता

The impurities of naive beings,
Arhats, learners, and the intelligent
Are [explained] in due order by these four,
One, two, and two stains, respectively.

Les êtres puérils sont entachés par quatre

De ces souillures ; les arhats par une, Les disciples [sur les voies avec apprentissage] par deux ;

Et les sages [bodhisattvas] par deux souillures aussi.

French

English

愚癡及羅漢 諸學及大智

次第四種垢 及一二復二
如是次第說 四凡一聖人

二學二大智 名為不淨地

Verse page

I.134

ཇི་ལྟར་པདྨ་འདམ་སྐྱེས་དེ། །
མདུན་དུ་གྱུར་ན་ཡིད་དགའ་དང་། །
ཕྱིས་ནས་དགའ་བ་མེད་འགྱུར་བ། །
འདོད་ཆགས་དགའ་བ་དེ་བཞིན་ནོ། །

तत्पद्मं मृदि संभूतं पुरा भूत्वा मनोरमम्
अरम्यमभवत् पश्चाद्यथा रागरतिस्तथा

Just as a lotus grown from mud
Is so beautiful at first
But is no longer attractive later,
So is the delight of desire.

Devant un lotus, fleur née de la boue,

On se sent toujours heureux. Mais cette joie bientôt s’évanouit,

Comme la joie née du désir décline aussi.

French

English

依佛神力故 有彼眾妙華

初榮時則愛 後萎變不愛
如華依榮悴 有愛有不愛
貪煩惱亦爾 初樂後不樂
依佛神力故 有彼眾妙華
初榮時則愛 後萎變不愛
如華依榮悴 有愛有不愛

貪煩惱亦爾 初樂後不樂

Verse page

I.135

ཇི་ལྟར་སྲོག་ཆགས་སྦྲང་མ་ནི། །
ཤིན་ཏུ་འཁྲུགས་ཏེ་མདུང་བརྡེག་ལྟར། །
དེ་བཞིན་ཞེ་སྡང་སྐྱེ་བས་ན། །
སྙིང་ལ་སྡུག་བསྔལ་སྐྱེད་པར་བྱེད། །

भ्रमराः प्राणीनो यद्वद्दशन्ति कुपिता भृशम्
दुःख जनयति द्वेषो जायमानस्तथा हृदि

Just as the insects that are bees
Sting sharply upon being agitated,
So the arising of our hatred
Produces suffering in our heart.

De même que les abeilles

Excitées jouent du dard, La colère en surgissant

Arrache le cœur.

French

English

群蜂為成蜜 瞋心嚙諸花
瞋恚心起時 生種種苦惱

Verse page

I.136

ཇི་ལྟ་འབྲས་སོགས་སྙིང་པོ་ནི། །
ཕྱི་རོལ་སྦུན་པས་བསྒྲིབས་པ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་སྙིང་པོའི་དོན་མཐོང་བ། །
མ་རིག་སྒོ་ངའི་སྦུབས་ཀྱིས་བསྒྲིབས། །

शाल्यादीनां यथा सारमवच्छन्नं बहिस्तुषैः
मोहाण्डकोशसंछन्नमेवं सारार्थदर्शनम्

Just as the kernels of rice and so on
Are covered by outer husks,
So the seeing of the essential actuality
Is obscured by the eggshell of ignorance.

De même que le grain de riz

Est recouvert par la balle, La vision de la quintessence est bloquée

Par la coquille de l’ignorance.

French

English

稻等內堅實 外為皮糩覆
如是癡心纏 不見內堅實

Verse page

I.137

ཇི་ལྟར་མི་གཙང་མི་མཐུན་པ། །
དེ་བཞིན་ཆགས་དང་བཅས་རྣམས་ཀྱི། །
འདོད་པ་བསྟེན་པའི་རྒྱུ་ཡིན་ཕྱིར། །
ཀུན་ནས་ལྡང་བ་མི་གཙང་འདྲ། །

प्रतिकूलं यथामेध्यमेवं कामा विरागिणाम्
कामसेवानिमित्तत्वात् पर्युत्थानान्यमेध्यवत्

Just as excrement is disagreeable,
So is desire to those free from desire.
Being the causes for indulging in desire,
The outbursts [of the afflictions] are like excrement.

De même que les immondices sont répugnantes,

Immonde est l’émergence [des poisons], Car elle est la cause dont dépend le désir

De ceux qui lui sont attachés.

French

English

猶如臭穢糞 智觀貪亦爾
起欲心諸相 結使如穢糞

Verse page

I.138

ཇི་ལྟར་ནོར་ནི་བསྒྲིབས་པས་ན། །
མི་ཤེས་གཏེར་མི་ཐོབ་པ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་སྐྱེ་ལ་རང་བྱུང་ཉིད། །
མ་རིག་བག་ཆགས་ས་ཡིས་བསྒྲིབས། །

वसुधान्तरितं यद्वदज्ञानान्नाप्नुयुर्निधिम्
स्वयंभूत्वं तथाविद्यावासभूम्यावृता जनाः

Just as people would not obtain a treasure
Hidden in the earth due to not knowing [about it],
So those obscured by the ground of the latent tendencies
Of ignorance [do not obtain] the self-arisen.

De même que les richesses bien cachées

Sont d’introuvables trésors ignorés, La [sagesse] spontanée des êtres est voilée

Par la terre des imprégnations de l’ignorance.

French

English

譬如彼地中 種種珍寶藏

眾生無天眼 是故不能見
如是自在智 為無明地覆

眾生無智眼 是故不能見

Verse page

I.139

ཇི་ལྟར་མྱུག་སོགས་རིམ་སྐྱེ་བས། །
ས་བོན་ཤུན་པ་གཅོད་པ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་དེ་ཉིད་མཐོང་བ་ཡིས། །
མཐོང་སྤང་རྣམས་ནི་བཟློག་པར་འགྱུར། །

यथा बीजत्वगुच्छित्तिरङ्कुरादिक्रमोदयात्
तथा दर्शनहेयानां व्यावृत्तिस्तत्त्वदर्शनात्

Just as the husks of a seed are split apart
By the gradual growth of the germ and so on,
So the factors to be relinquished through seeing
Are removed by seeing true reality.

La croissance progressive du germe

Déchire le tégument de la graine. De même, la vision du réel supprime

[Les souillures] qui sur cette voie s’éliminent.

French

English

如子離皮糩 次第生芽等
見道斷煩惱 次第生諸地

Verse page

I.140

འཕགས་པའི་ལམ་དང་འབྲེལ་པ་ལས། །
འཇིག་ཚོགས་སྙིང་པོ་བཅོམ་རྣམས་ཀྱིས། །
བསྒོམ་ལམ་ཡེ་ཤེས་སྤང་བྱ་རྣམས། །
གོས་ཧྲུལ་དག་དང་མཚུངས་པར་བསྟན། །

हतसत्कायसाराणामार्यमार्गानुषङ्गतः
भावनाज्ञानहेयानां पूतिवस्त्रनिदर्शनम्

The factors to be relinquished through the wisdom of familiarization,
Whose core—[views about] a real personality—has been relinquished
As a necessary consequence of the noble path [of seeing],
Are illustrated by a filthy garment.

Une fois reliés à la voie des êtres sublimes,

[Les arhats] ont vaincu l’essentiel – la croyance à l’individualité. Les objets que la sagesse primordiale élimine sur la voie de méditation

Ressemblent, dit-on, à des guenilles ou des haillons.

French

English

以害身見等 攝取妙聖道
修道斷煩惱 故說弊壞衣

Verse page

I.141

ས་བདུན་ལ་བརྟེན་དྲི་མ་ནི། །
མངལ་སྦུབས་དྲི་མ་དག་དང་མཚུངས། །
མངལ་སྦུབས་བྲལ་འདྲ་མི་རྟོག་པའི། །
ཡེ་ཤེས་རྣམ་པར་སྨིན་པ་བཞིན། །

गर्भकोशमलप्रख्याः सप्तभूमिगता मला
विकोशगर्भवज्ज्ञानमविकल्पं विपाकवत्

The stains pertaining to the seven bhūmis
Resemble the stains of the enclosure of a womb.
Similar to an embryo’s being delivered from its enclosure,
Nonconceptual wisdom possesses maturation.

Les souillures présentes sur les sept terres [impures]

Sont comparables aux souillures d’une matrice Et la sagesse non conceptuelle et parfaitement mûre

À un [embryon] délivré de la matrice.

French

English

七地中諸垢 猶如胎所纏
遠離胎藏智 無分別淳熟

Verse page

I.142

ས་གསུམ་རྗེས་འབྲེལ་དྲི་མ་རྣམས། །
ས་འདམ་གོས་བཞིན་ཤེས་བྱ་སྟེ། །
བདག་ཉིད་ཆེན་པོ་རྡོ་རྗེ་ལྟའི། །
ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱིས་གཞོམ་བྱ་ཡིན། །

मृत्पङ्कलेपवज्ज्ञेयास्त्रिभूम्यनुगता मलाः
वज्रोपमसमाधानज्ञानवध्या महात्मनाम्

The stains associated with the three [pure] bhūmis
Should be known to be like a clay mold.
They are to be overcome by the wisdom
Of the vajra-like samādhi of great beings.

Les souillures liées aux trois terres [pures]

Sont comparables à des traces d’argile [sur une statue]. Le recueillement Adamantin des grands êtres

En aura raison.

French

English

三地知諸垢 如泥模所泥
大智諸菩薩 金剛定智斷

Verse page

I.143

དེ་ལྟར་ཆགས་སོགས་དྲི་མ་དགུ། །
པདྨ་ལ་སོགས་དག་དང་མཚུངས། །
རང་བཞིན་གསུམ་གྱིས་བསྡུས་ཕྱིར་ཁམས། །
སངས་རྒྱས་སོགས་དང་ཆོས་མཚུངས་སོ། །

एवं पद्मादिभिस्तुल्या नव रागादयो मलाः
धातोर्बुद्धादिसाधर्म्यं स्वभावत्रयसंग्रहात्

Thus, the nine stains such as desire
Resemble a lotus and so on.
Due to consisting of three natures,
The basic element is similar to a buddha and so on.

L’attachement et les huit autres souillures

Sont donc comparables à un lotus fané et aux huit autres exemples. Ramené à sa triple nature, l’Élément

Est comparable à un bouddha et ainsi de suite.

French

English

萎華至泥模 如是九種喻

示貪瞋癡等 九種煩惱垢
垢中如來藏 佛等相對法

如是九種義 以三種體攝

Verse page

I.144

འདི་ཡི་རང་བཞིན་ཆོས་སྐུ་དང་། །
དེ་བཞིན་ཉིད་དང་རིགས་ཀྱང་སྟེ། །
དེ་ནི་དཔེ་གསུམ་གཅིག་དང་ནི། །
ལྔ་རྣམས་ཀྱིས་ནི་ཤེས་པར་བྱ། །

स्वभावो धर्मकायोऽस्य तथता गोत्रमित्यपि
त्रिभिरेकेन स ज्ञेयः पञ्चभिश्च निदर्शनैः

Its nature is the dharmakāya,
Suchness, and also the disposition,
Which are to be understood through
Three illustrations, one, and five, respectively.

Cette [triple] nature est le corps du Dharma,

L’ainsité et la filiation que l’on reconnaîtra Successivement dans trois comparaisons,

Puis dans une seule et enfin dans cinq.

French

English

法身及真如 如來性實體
三種及一種 五種喻示現

Verse page

I.145

ཆོས་སྐུ་རྣམ་གཉིས་ཤེས་བྱ་སྟེ། །
ཆོས་དབྱིངས་ཤིན་ཏུ་དྲི་མེད་དང་། །
དེ་ཡི་རྒྱུ་མཐུན་ཟབ་པ་དང་། །
སྣ་ཚོགས་ཚུལ་ནི་སྟོན་པའོ། །

धर्मकायो द्विधा ज्ञेयो धर्मधातुः सुनिर्मलः
तन्निष्यन्दश्च गाम्भीर्यवैचित्र्यनयदेशना

The dharmakāya is to be known as twofold—
The utterly stainless dharmadhātu
And its natural outflow (teaching
The principles of profundity and diversity).

Le corps du Dharma présente deux aspects

La très pure dimension absolue Et son analogue, les enseignements

Du mode profond et du mode détaillé.

French

English

身有二種 清淨真法界
及依彼習氣 以深淺義說

Verse page

I.146

འཇིག་རྟེན་འདས་ཕྱིར་འཇིག་རྟེན་ན། །
འདི་ལ་དཔེ་ནི་མི་དམིགས་པས། །
དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ཉིད་དང་ཁམས། །
འདྲ་བ་ཉིད་དུ་བསྟན་པ་ཡིན། །

लोकोत्तरत्वाल्लोकेऽस्य दृष्टान्तानुपलब्धितः
धातोस्तथागतेनैव सादृश्यमुपपपादितम्

By virtue of its being beyond the world,
No example for it can be observed in the world.
Therefore, the basic element is shown
To resemble the Tathāgata.

Bien au-delà du monde,

Rien ne lui ressemble dans le monde. Voilà montrée la similitude

De l’Élément et du Tathāgata.

French

English

以出世間法 世中無譬喻
是故依彼性 還說性譬喻

Verse page

I.147

ཕྲ་མོ་ཟབ་མོའི་ཚུལ་བསྟན་ནི། །
སྦྲང་རྩི་རོ་གཅིག་པ་བཞིན་ཏེ། །
རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་ཚུལ་བསྟན་ནི། །
སྣ་ཚོགས་སྦུབས་སྙིང་བཞིན་ཤེས་བྱ། །

मध्वेकरसवत् सूक्ष्मगम्भीरनयदेशना
नानाण्डसारवज्ज्ञेया विचित्रनयदेशना

The teaching of the principle of subtle profundity
Is like the single taste of honey.
The teaching of the principle of diversity
Should be understood to resemble a kernel in its various husks.

Les enseignements du mode profond et subtil

Évoquent le goût unique de tous les miels. Quant aux enseignements du mode détaillé,

Ils ressemblent à tous ces grains dans leur balle.

French

English

如美蜜一味 微細法亦爾
修多羅等說 如種種異味

Verse page

I.148

རང་བཞིན་འགྱུར་བ་མེད་པ་དང་། །
དགེ་དང་རྣམ་པར་དག་པའི་ཕྱིར། །
དེ་བཞིན་ཉིད་འདི་གསེར་གྱི་ནི། །
གཟུགས་དང་མཚུངས་པར་བརྗོད་པ་ཡིན། །

प्रकृतेरविकारित्वात् कल्याणत्वाद्विशुद्धितः
हेममण्डलकौपम्यं तथतायामुदाहृतम्

Because of being changeless by nature,
Because of being excellent, and because of being pure,
Suchness is illustrated
By the analogy of a piece of gold.

En raison de sa nature immuable,

Vertueuse et parfaitement pure, L’ainsité est comparable

À une forme en or.

French

English

以性不改變 體本來清淨
如真金不變 故說真如喻

Verse page

I.149

གཏེར་དང་འབྲས་བུའི་ཤིང་བཞིན་དུ། །
རིགས་དེ་རྣམ་གཉིས་ཤེས་བྱ་སྟེ། །
ཐོག་མེད་རང་བཞིན་གནས་པ་དང་། །
ཡང་དག་བླང་བ་མཆོག་ཉིད་དོ། །

गोत्रं तद् द्विविधं ज्ञेयं निधानफलवृक्षवत्
अनादिप्रकृतिस्थं च समुदानीतमुत्तरम्

The disposition is to be known as twofold,
Being like a treasure and a fruit tree—
The naturally abiding one without beginning
And the accomplished one.

Sachez que, semblable au trésor et à l’arbre fruitier,

La filiation spirituelle a deux aspects Présente sans commencement [en tant que] nature [de l’esprit]

Et suprême [quand on l’a] correctement adoptée.

French

English

佛性有二種 一者如地藏

二者如樹果 無始世界來

自性清淨心 修行無上道

Verse page

I.150

རིགས་འདི་གཉིས་ལས་སངས་རྒྱས་ཀྱི། །
སྐུ་གསུམ་ཐོབ་པར་འདོད་པ་ཡིན། །
དང་པོའི་སྐུ་ནི་དང་པོ་སྟེ། །
གཉིས་པ་ཡིས་ནི་ཕྱི་མ་གཉིས། །

बुद्धकायत्रयावाप्तिरस्माद्गोत्रद्वयान्मता
प्रथमात्प्रथमः कायो द्विती याद्द्वौ तु पश्चिमौ

It is held that the three kāyas are attained
By virtue of these two dispositions—
The first kāya, by virtue of the first one,
And the latter two, by virtue of the second one.

On atteint les trois corps de la bouddhéité

À partir de cette double filiation. Le premier corps, de la première ;

Les deux suivants, de la seconde.

French

English

依二種佛性 得出三種身

依初譬喻故 知有初法身

依第二譬喻 知有二佛身

Verse page

I.151

ངོ་བོ་ཉིད་སྐུ་མཛེས་པ་ནི། །
རིན་ཆེན་སྐུ་འདྲར་ཤེས་བྱ་སྟེ། །
རང་བཞིན་གྱིས་ནི་བྱས་མིན་དང་། །
ཡོན་ཏན་རིན་ཆེན་གཏེར་ཡིན་ཕྱིར། །

रत्नविग्रहवज्ज्ञेयः कायः स्वाभाविकः शुभः
अकृत्रिमत्वात् प्रकृतेर्गुणरत्नाश्रयत्वतः

The beauty of the svābhāvikakāya
Should be known to be like a precious statue
Because it is without artifice by nature,
And is the foundation of precious qualities.

Vous devriez savoir que la beauté du corps essentiel

Est comparable à une précieuse image Parce que ce corps de nature incréée

Et ses qualités forment un trésor de joyaux.

French

English

真佛法身淨 猶如真金像
以性不改變 攝功德實體

Verse page

I.152

ཆོས་ཆེན་རྒྱལ་སྲིད་ཆེ་ལྡན་ཕྱིར། །
རྫོགས་ལོངས་འཁོར་ལོས་སྒྱུར་བཞིན་ནོ། །
གཟུགས་བརྙན་གྱི་ནི་རང་བཞིན་ཕྱིར། །
སྤྲུལ་པ་གསེར་གྱི་གཟུགས་ལྟ་བུ། །

महाधर्माधिराजत्वात् साम्भोगश्चक्रवर्तिवत्
प्रतिबिम्बस्वभावत्वान्निर्माणं हेमबिम्बवत्

Since it is the emperor of the great dharma,
The sambhoga[kāya] is like a cakravartin.
Because it has the nature of a reflection,
The nirmāṇa[kāya] is like a golden image.

Le corps de parfaite jouissance évoque un monarque universel

Parce qu’il détient le grand royaume du vrai Dharma. Le corps d’apparition est alors comparé à une forme en or

Parce qu’il a la nature des reflets.

French

English

證大法王位 如轉輪聖王
依止鏡像體 有化佛像現

Verse page

I.153

རང་བྱུང་རྣམས་ཀྱི་དོན་དམ་དེ། །
དད་པ་ཉིད་ཀྱིས་རྟོགས་བྱ་ཡིན། །
ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར་འོད་འབར་བ། །
མིག་མེད་པས་ནི་མཐོང་བ་མེད། །

श्रद्धयैवानुगन्तव्यं परमार्थे स्वयंभुवाम्
न ह्यचक्षुः प्रभादीप्तमीक्षते सूर्यमण्डलम्

The ultimate of the self-arisen ones
Is to be realized through confidence alone.
Those without eyes do not see
The bright and radiant disk of the sun.

C’est la foi qui permet de réaliser

L’absolu des [bouddhas] nés d’eux-mêmes. Qui n’a pas d’yeux ne peut voir

L’éclat de l’orbe solaire.

French

English

唯依如來信 信於第一義
如無眼目者 不能見日輪

Verse page

I.154

འདི་ལ་བསལ་བྱ་ཅི་ཡང་མེད། །
གཞག་པར་བྱ་བ་ཅུང་ཟད་མེད། །
ཡང་དག་ཉིད་ལ་ཡང་དག་ལྟ། །
ཡང་དག་མཐོང་ནས་རྣམ་པར་གྲོལ། །

नापनेयमतः किंचिदुपनेयं न किंचन
द्रष्टव्यं भूततो भूतं भूतदर्शी विमुच्यते

There is nothing to be removed from this
And not the slightest to be added.
Actual reality is to be seen as it really is—
Whoever sees actual reality is liberated.

Ici, il n’y a rien à enlever

Et rien à ajouter. Regardez réellement le réel !

Quand vous le verrez, vous serez libres.

French

English

不空如來藏 謂無上佛法
不相捨離相 不增減一法

Verse page

I.155

རྣམ་དབྱེར་བཅས་པའི་མཚན་ཉིད་ཅན། །
གློ་བུར་དག་གིས་ཁམས་སྟོང་གི། །
རྣམ་དབྱེར་མེད་པའི་མཚན་ཉིད་ཅན། །
བླ་མེད་ཆོས་ཀྱིས་སྟོང་མ་ཡིན། །

शून्य आगन्तुकैर्धातुः सविनिर्भागलक्षणैः
अशून्योऽनुत्तरैर्धर्मैरविनिर्भागलक्षणैः

The basic element is empty of what is adventitious,
Which has the characteristic of being separable.
It is not empty of the unsurpassable attributes,
Which have the characteristic of being inseparable.

L’Élément est vide des souillures adventices

Qui ont pour caractère d’en être séparables. Il n’est pas vide de ses insurpassables qualités

Qui ont pour caractère d’en être inséparables.

French

English

如來無為身 自性本來淨
客塵虛妄染 本來自性空

Verse page

I.156

སྤྲིན་དང་རྨི་ལམ་སྒྱུ་བཞིན་དེ་དང་དེར། །
ཤེས་བྱ་ཐམས་ཅད་རྣམ་ཀུན་སྟོང་པ་ཞེས། །
གསུངས་ནས་ཡང་འདིར་རྒྱལ་རྣམས་སེམས་ཅན་ལ། །
སངས་རྒྱས་སྙིང་པོ་ཡོད་ཅེས་ཅི་སྟེ་གསུངས། །

शून्यं सर्वं सर्वथा तत्र तत्र
ज्ञेयं मेघस्वप्नमायाकृताभम्
इत्युक्त्वैवं बुद्धधातुः पुनः किं
सत्त्वे सत्त्वेऽस्तीति बुद्धैरिहोक्तम्

Having said here and there that, just like clouds, dreams, and illusions,
All knowable objects are empty in every respect,
Why then did the buddhas teach here
That the buddha element exists in each sentient being?

Les Vainqueurs ont enseigné ici et là

que tous les phénomènes sont vides Sous tous les aspects, comme des nuages, des rêves et des illusions. Or voici qu’ils déclarent que tous les êtres animés

Ont une nature de bouddha : pourquoi ?

French

English

處處經中說 內外一切空

有為法如雲 及如夢幻等
此中何故說 一切諸眾生

皆有如來性 而不說空寂

Verse page

I.157

लीनं चित्तं हीनसत्त्वेष्ववज्ञा-
भूतग्राहो भूतधर्मापवादः
आत्मस्नेहश्चाधिकः पञ्च दोषा
येषां तेषां तत्प्रहाणार्थमुक्तम्

Perdre courage et mépriser les êtres plus humbles que soi,

Croire à ce qui n’est pas vrai, déprécier le vrai Dharma Et, enfin, être trop attaché à soi-même : voilà cinq défauts

Que cet enseignement se propose d’éliminer chez ceux qu’ils affectent.

French

English

以有怯弱心 輕慢諸眾生

執著虛妄法 謗真如佛性
計身有神我 為令如是等

遠離五種過 故說有佛性

Verse page

I.158

ཡང་དག་མཐའ་ནི་འདུས་བྱས་ཀྱིས། །
རྣམ་པ་ཐམས་ཅད་དབེན་པ་སྟེ། །
ཉོན་མོངས་ལས་དང་རྣམ་སྨིན་དོན། །
སྤྲིན་ལ་སོགས་པ་བཞིན་དུ་བརྗོད། །

विविक्तं संस्कृतं सर्वप्रकारं भूतकोटिषु
क्लेशकर्मविपाकार्थं मेघादिवदुदाहृतम्

It has been stated that the conditioned phenomena
In the myriads of beings are void in all aspects,
With the entities of afflictions, karma,
And [their] maturations resembling clouds and so on.

La limite du réel se trouve toujours

À l’écart des phénomènes conditionnés. Il est alors possible de comparer les affections,

Les actes et leurs effets à des nuages, des rêves, des illusions.

French

English

諸修多羅中 說有為諸法
謂煩惱業等 如雲等虛妄

Verse page

I.159

ཉོན་མོངས་སྤྲིན་འདྲ་བྱ་བ་ཡིན། །
ལས་ནི་རྨི་ལམ་ལོངས་སྤྱོད་བཞིན། །
ཉོན་མོངས་ལས་ཀྱི་རྣམ་པར་སྨིན། །
ཕུང་པོ་སྒྱུ་མ་སྤྲུལ་པ་བཞིན། །

क्लेशा मेघोपमाः कृत्यक्रिया स्वप्नोपभोगवत्
मायानिर्मितवत् स्कन्धा विपाकाः क्लेशकर्मणाम्

The afflictions resemble clouds, the performance
Of actions is like the experiences in a dream,
And the skandhas—the maturations of afflictions and karma—
Are like the magical manifestations in an illusion.

Les affections sont comparables à des nuages ;

Les actes, à des expériences faites en rêve ; Et les agrégats, qui résultent des affections

Et des actes, à des illusions et des apparitions.

French

English

煩惱猶如雲 所作業如夢
如幻陰亦爾 煩惱業生故

Verse page

I.160

སྔར་ནི་དེ་ལྟར་རྣམ་བཞག་ནས། །
སླར་ཡང་བླ་མའི་རྒྱུད་འདིར་ནི། །
ཉེས་པ་ལྔ་དག་སྤང་བའི་ཕྱིར། །
ཁམས་ཡོད་ཉིད་ཅེས་བསྟན་པ་ཡིན། །

पूर्वमेवं व्यवस्थाप्य तन्त्रे पुनरिहोत्तरे
पञ्चदोषप्रहाणाय धात्वस्तित्वं प्रकाशितम्

It was presented in this way before
But later in this ultimate continuum here
It is explained that the basic element exists
In order to relinquish the five flaws.

En plus des premiers exposés,

La Continuité suprême enseigne La présence de l’Élément spirituel

Pour éliminer les cinq défauts.

French

English

先已如是說 此究竟論中
為離五種過 說有真如性

Verse page

I.161

འདི་ལྟར་དེ་ནི་མ་ཐོས་པར། །
བདག་ལ་བརྙས་པའི་ཉེས་པ་ཡིས། །
སེམས་ནི་ཞུམ་པ་འགའ་ཞིག་ནས། །
བྱང་ཆུབ་སེམས་ནི་སྐྱེ་མི་འགྱུར། །

तथा ह्यश्रवणादस्य बोधौ चित्तं न जायते
केषांचिन्नीचचित्तानामात्मावज्ञानदोषतः

Thus, not having heard about this,
In some who are fainthearted,
Due to the flaw of self-contempt,
The mind-set for awakening does not arise.

Ainsi, l’esprit d’Éveil ne naîtra point

Chez ceux qui, n’ayant pas entendu [cet enseignement], Se méprisent eux-mêmes

Jusqu’à perdre courage.

French

English

以眾生不聞 不發菩提心
或有怯弱心 欺自身諸過

Verse page

I.162

གང་ལ་བྱང་ཆུབ་སེམས་སྐྱེས་པས། །
བདག་ནི་མཆོག་ཅེས་རློམ་པ་ན། །
བྱང་ཆུབ་སེམས་མ་སྐྱེས་པ་ལ། །
དམན་པའི་འདུ་ཤེས་རབ་ཏུ་འཇུག །

बोधिचित्तोदयेऽप्यस्य श्रेयानस्मीति मन्यतः
बोध्यनुत्पन्नचित्तेषु हीनसंज्ञा प्रवर्तते

Even if [some] have given rise to bodhicitta,
They may become proud, [thinking,] "I am superior"
And entertain the notion of inferiority
About those in whom bodhicitta has not arisen.

D’entre ceux qui ont produit l’esprit d’Éveil,

Certains se disent supérieurs Et tiennent pour inférieurs

Ceux que l’esprit d’Éveil n’a pas encore gagnés.

French

English

未發菩提心 生起欺慢意
見發菩提心 我勝彼菩薩

Verse page

I.163

དེ་ལྟར་སེམས་པ་དེ་ལ་ནི། །
ཡང་དག་ཤེས་པ་མི་སྐྱེ་བ། །
དེས་ན་ཡང་དག་མིན་འཛིན་ཅིང་། །
ཡང་དག་དོན་ནི་རིག་མི་འགྱུར། །

तस्यैवंमतिनः सम्यग्ज्ञानं नोत्पद्यते ततः
अभूतं परिगृह्णाति भूतमर्थं न विन्दते

In those who think like that,
Perfect wisdom does not arise.
Therefore, they cling to what is unreal
And do not realize true reality.

La juste sagesse ne peut naître

Chez ceux qui pensent de la sorte. Ceux-là croient ce qui n’est pas vrai

Et le vrai n’a pas de sens pour eux.

French

English

如是憍慢人 不起正智心
是故虛妄取 不知如實法

Verse page

I.164

བཅོས་མ་གློ་བུར་བ་ཉིད་ཕྱིར། །
སེམས་ཅན་སྐྱོན་དེ་ཡང་དག་མིན། །
ཡང་དག་ཉེས་དེ་བདག་མེད་པ། །
ཡོན་ཏན་རང་བཞིན་དག་པ་ཡིན། །

अभूतं सत्त्वदोषास्ते कृत्रिमागन्तुकत्वतः
भूतं तद्दोषनैरात्म्यं शुद्धिप्रकृतयो गुणाः

The flaws of sentient beings are unreal
Because they are fabricated and adventitious.
What is real are the qualities, whose nature is pure
[Due to] the identitylessness of these flaws.

Artificiels et passagers, les défauts

Des êtres ne sont pas réels. En vérité, les fautes n’ont pas de soi

Et les qualités sont pures par nature.

French

English

妄取眾生過 不知客染心
實無彼諸過 自性淨功德

Verse page

I.165

ཡང་དག་མིན་པའི་ཉེས་འཛིན་ཅིང་། །
ཡང་དག་ཡོན་ཏན་སྐུར་འདེབས་པ། །
བློ་ལྡན་བདག་དང་སེམས་ཅན་ལ། །
མཚུངས་མཐོང་བྱམས་པ་ཐོབ་མི་འགྱུར། །

गृह्णन् दोषानसद्भूतान् भूतानपवदनु गुणान्
मैत्रीं न लभते धीमान् सत्त्वात्मसमदर्शिकाम्

Those whose minds cling to unreal flaws
And deprecate the real qualities
Do not attain the love of seeing
Themselves and sentient beings as equal.

S’il croit à des défauts irréels

Et sous-estime de réelles qualités, L’être intelligent n’acquerra pas la bienveillance

Qui voit l’égalité d’autrui et de soi-même.

French

English

以取虛妄過 不知實功德
是故不得生 自他平等慈

Verse page

I.166

འདི་ལྟར་དེ་ནི་ཐོས་པ་ལས། །
སྤྲོ་དང་སྟོན་པ་བཞིན་གུས་དང་། །
ཤེས་རབ་ཡེ་ཤེས་བྱམས་ཆེན་སྐྱེ། །
ཆོས་ལྔ་སྐྱེ་ཕྱིར་དེ་ལས་ནི། །

तच्छ्रवाज्जायते त्वस्य प्रोत्साहः शास्तृगौरवम्
प्रज्ञा ज्ञानं महामैत्री पञ्चधर्मोदयात्ततः

However, due to having heard this, there arise in them
Great ardor, respect [for all] as for the teacher,
Prajñā, wisdom, and great love.
Then, through the arising of these five qualities,

Ainsi, quand on a entendu ce qui précède,

on ne peut qu’être enthousiaste, Respecter les autres autant que notre Instructeur, Et accéder à la connaissance, à la sagesse et à la grande bienveillance.

L’émergence de ces cinq qualités permet

French

English

聞彼真如性 起大勇猛力

及恭敬世尊 智慧及大悲

生增長五法 不退轉平等

Verse page

I.167

ཁ་ན་མ་ཐོ་མེད་མཚུངས་ལྟ། །
སྐྱོན་མེད་ཡོན་ཏན་ལྡན་པ་དང་། །
བདག་དང་སེམས་ཅན་མཚུངས་བྱམས་ལས། །
སངས་རྒྱས་ཉིད་ནི་མྱུར་དུ་འཐོབ། །

निरवज्ञः समप्रेक्षी निर्दोषो गुणवानसौ
आत्मसत्त्वसमस्नेहः क्षिप्रमाप्नोति बुद्धताम्

They lack [self-]contempt, regard [all] as equal,
Are free from flaws, possess the qualities,
And cherish themselves and sentient beings equally,
Thus attaining buddhahood swiftly.

D’éliminer l’erreur [du découragement], de voir égal,

De [réaliser] l’absence des défauts et la présence des qualités, Et de s’aimer soi-même autant que les autres,

Grâce à quoi l’on atteindra bientôt l’état de bouddha.

French

English

無一切諸過 唯有諸功德

取一切眾生 如我身無異

速疾得成就 無上佛菩提

Verse page

Chapter II

II.1

དག་ཐོབ་བྲལ་བ་རང་བཞིན་དོན། །
དེ་བརྟེན་ཟབ་དང་རྒྱ་ཆེ་དང་། །
བདག་ཉིད་ཆེན་པོ་དེ་ཡང་ནི། །
ཇི་སྲིད་དུས་དང་ཇི་ལྟ་ཉིད། །

शुद्धिः प्राप्तिर्विसंयोगः स्वपरार्थस्तदाश्रयः
गम्भीर्यौदार्यमाहात्म्यं यावत्कालं यथा च तत्

[Buddhahood] is purity, attainment, freedom,
One’s own welfare and that of others, the foundation of this,
And profundity, vastness, and magnanimity
For as long as time lasts and in accordance [with beings].

[L’Éveil] est pureté, obtention et séparation ;

Bien propre, bien d’autrui, support, Profondeur, vastitude, magnanimité,

Durée et essence.

French

English

Verse page

II.2

ངོ་བོ་རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་དང་། །
ལས་དང་ལྡན་ལ་འཇུག་པ་དང་། །
དེ་རྟག་བསམ་མི་ཁྱབ་ཉིད་ཀྱིས། །
སངས་རྒྱས་ས་ནི་མཉམ་པར་གཞག །

स्वभावहेतुफलतः कर्मयोगप्रवृत्तितः
तन्नित्याचिन्त्यतश्चैव बुद्धभूमिष्ववस्थितिः

Through nature, cause, fruition,
Function, endowment, manifestation,
And its permanence and inconceivability,
The buddhabhūmi is determined.

L’essence, la cause, le fruit,

La fonction, la dotation, la manifestation, La permanence et l’inconcevabilité

[Ces huit points] déterminent la bouddhéité.

French

English

Verse page

II.3

རང་བཞིན་འོད་གསལ་ཞེས་བརྗོད་གང་ཡིན་ཉི་དང་མཁའ་བཞིན་གློ་བུར་གྱི། །
ཉོན་མོངས་ཤེས་བྱའི་སྤྲིན་ཚོགས་སྟུག་པོའི་སྒྲིབ་པ་ཡིས་ནི་བསྒྲིབས་གྱུར་པ། །
དྲི་མེད་སངས་རྒྱས་ཡོན་ཏན་ཀུན་ལྡན་རྟག་བརྟན་གཡུང་དྲུང་སངས་རྒྱས་ཉིད། །
དེ་ནི་ཆོས་ལ་མི་རྟོག་རྣམ་འབྱེད་ཡེ་ཤེས་དག་ལ་བརྟེན་ནས་འཐོབ། །

बुद्धत्वं प्रकृतिप्रभास्वरमिति प्रोक्तं यदागन्तुक-
क्लेशज्ञेयघनाभ्रजालपटलच्छन्नं रविव्योमवत्
सर्वैर्बुद्धगुणैरुपेतममलैर्नित्यं ध्रुवं शाश्वतं
धर्माणां तदकल्पनप्रविचयज्ञानाश्रयादाप्यते

Buddhahood, spoken of as being luminous by nature [but] having been obscured by the massive web
Of the thick clouds of adventitious afflictive and cognitive [obscurations], just as the sun and the sky,
Is endowed with all the stainless buddha qualities and is permanent, everlasting, and eternal.
It is attained based on the wisdom that is nonconceptual about [all] phenomena and discriminates them.

On l’appelle « luminosité naturelle » et elle évoque le soleil et le ciel.

L’épaisse nuée des [voiles] adventices du connaissable et des affections la recouvrent [Mais elle reste] la bouddhéité permanente, stable et éternelle, dotée de toutes les qualités immaculées des bouddhas. On peut l’atteindre avec les deux sagesses qui discernent

tous les phénomènes sans la moindre pensée.

French

English

Verse page

II.4

སངས་རྒྱས་ཉིད་ནི་དབྱེར་མེད་པ། །
དག་པའི་ཆོས་ཀྱིས་རབ་ཕྱེ་བ། །
ཉི་མ་མཁའ་བཞིན་ཡེ་ཤེས་དང་། །
སྤངས་པ་གཉིས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་དོ། །

बुद्धत्वमविनिर्भागशुक्लधर्मप्रभावितम्
आदित्याकाशवज्ज्ञानप्रहाणद्वयलक्षणम्

Buddhahood is characterized
By [its] inseparable pure attributes—
The two characteristics of wisdom and relinquishment—
Which are similar to the sun and the sky.

L’indivisible bouddhéité se distingue

Pleinement par ses qualités pures, Comme si elle se dédoublait en soleil de la sagesse

Et en ciel de l’élimination.

French

English

Verse page

II.5

འོད་གསལ་བྱས་མིན་དབྱེར་མེད་པར། །
འཇུག་ཅན་གང་གཱའི་ཀླུང་གི་ནི། །
རྡུལ་ལས་འདས་ཕྱིར་སངས་རྒྱས་ཀྱི། །
ཆོས་རྣམས་ཀུན་དང་ལྡན་པ་ཉིད། །

गङ्गातीररजोऽतीतैर्बुद्धधर्मैः प्रभास्वरैः
सर्वैरकृतकैर्युक्तमविनिर्भागवृतिभिः

It possesses all the buddha attributes
Which are beyond the sands of the river Gaṅgā [in number],
Luminous, unproduced,
And manifesting in an inseparable manner.

Luminosité incomposée,

Inséparable de ses manifestations, Elle est dotée de toutes les qualités des bouddhas,

Plus nombreuses que les grains de sable du Gange.

French

English

Verse page

II.6

རང་བཞིན་གྱིས་ནི་མ་གྲུབ་དང་། །
ཁྱབ་དང་གློ་བུར་བ་ཉིད་ཀྱིས། །
ཉོན་མོངས་ཤེས་བྱའི་སྒྲིབ་པ་དེར། །
སྤྲིན་དང་འདྲ་བར་བརྗོད་པ་ཡིན། །

स्वभावापरिनिष्पत्तिव्यापित्वागन्तुकत्वतः
क्लेशज्ञेयावृतिस्तस्मान्मेघवत् समुदाहृता

By virtue of not being established by any nature,
Being pervasive, and being adventitious,
Afflictive and cognitive obscurations
Are described as being like clouds in it.

Comme ils n’existent pas par eux-mêmes,

Qu’ils sont omniprésents et adventices, On compare les voiles émotionnel

Et cognitif à des nuages.

French

English

Verse page

II.7

སྒྲིབ་པ་གཉིས་དང་བྲལ་བ་ཡི། །
རྒྱུ་ནི་ཡེ་ཤེས་གཉིས་ཡིན་ཏེ། །
མི་རྟོག་པ་དང་དེ་ཡི་ནི། །
རྗེས་ཐོབ་དེ་ནི་ཡེ་ཤེས་འདོད། །

द्वयावरणविश्लेषहेतुर्ज्ञानद्वयं पुनः
निर्विकल्प च तत्पृष्ठलब्धं तज्ज्ञानमिष्यते

The cause of becoming separated
From the two obscurations is twofold wisdom.
This wisdom is asserted as the nonconceptual one
And the one attained subsequent to that.

On affirme que la séparation d’avec les deux voiles

A pour cause une double sagesse L’absence de pensée [de la méditation]

Et la sagesse de la post-méditation.

French

English

Verse page

II.8

དྲི་མེད་ཆུ་ལྡན་རིམ་རྒྱས་པདྨས་ཁེབས་པའི་མཚོ་བཞིན་དང་། །
སྒྲ་གཅན་ཁ་ནས་ཐར་བའི་ཟླ་བ་ཉ་བ་ལྟ་བུ་དང་། །
སྤྲིན་ཚོགས་ཉོན་མོངས་དག་ལས་གྲོལ་བའི་ཉི་མ་ལྟ་བུར་ནི། །
དྲི་མེད་ཡོན་ཏན་ལྡན་ཕྱིར་འོད་ཟེར་སྣང་ལྡན་དེ་ཉིད་དོ། །

ह्रद इव विमलाम्बुः फुल्लपद्मक्रमाढ्यः
सकल एव शशाङ्को राहुवक्त्राद्विमुक्तः
रविरिव जलदादिक्लेशनिर्मुक्तरश्मि-
र्विमलगुणयुतत्वाद्भाति मुक्तं तदेव

Just as a pond with stainless water’s having become abundant with trees and lotus flowers,
Just as the full moon’s having been released from the mouth of Rāhu,
And just as the sun, with its rays’ having been liberated from the defilements of clouds and so on,
This very [buddhahood] appears as liberation because it is endowed with stainless qualities.

Comme un lac aux eaux limpides qui peu à peu se couvrent de lotus ;

Comme la pleine lune qui s’échappe de la gueule de Rāhu ; Comme le soleil qui se dégage de la nue des affections

[L’Éveil] rayonne de lumières en raison de ses qualités immaculées.

French

English

Verse page

II.9

ཐུབ་པ་ཁྱུ་མཆོག་སྦྲང་རྩི་སྙིང་པོ་དང་། །
རིན་ཆེན་གསེར་དང་གཏེར་དང་ལྗོན་པ་བཞིན། །
དྲི་མེད་རིན་ཆེན་བདེ་གཤེགས་སྐུ་དང་ནི། །
ས་བདག་གསེར་གྱི་གཟུགས་འདྲ་རྒྱལ་བ་ཉིད། །

मुनिवृषमधुसारहेमरत्न-
प्रवरनिधानमहाफलद्रुमाभम्
सुगतविमलरत्नविग्रहाग्र-
क्षितिपतिकाञ्चनबिम्बवज्जिनत्वम्

The state of the victor is like the chief of sages, honey, a kernel, gold,
A treasure of excellent jewels, and a big fruit tree,
Like a stainless precious representation of the Sugata,
A supreme lord of the earth, and a golden image.

Le Vainqueur est comparable au plus grand des sages, au miel,

Au grain, à l’or précieux, à un trésor et à un grand arbre ; On le compare encore à une pure et précieuse image du Bouddha,

À un maître de la terre et à une statue en or.

French

English

Verse page

II.10

ཆུ་མཚོ་སོགས་བཞིན་འདོད་ཆགས་སོགས། །
གློ་བུར་ཉོན་མོངས་དག་པ་ནི། །
མདོར་ན་མི་རྟོག་ཡེ་ཤེས་ཀྱི། །
འབྲས་བུ་ཡིན་པར་རབ་ཏུ་བརྗོད། །

रागाद्यागन्तुकक्लेशशुद्धिरम्बुह्रदादिवत्
ज्ञानस्य निर्विकल्पस्य फलमुक्तं समासतः

The purity of the adventitious afflictions, such as desire,
Which is like the water in a pond and so on,
In brief, is said to be the fruition
Of nonconceptual wisdom.

Pour nous résumer, nous dirons que le fruit

De la sagesse dépourvue de pensées, C’est la pureté du désir et des autres affections adventices,

Laquelle est comparable au lac, [à la pleine lune] et au reste.

French

English

Verse page

II.11

རྣམ་པ་ཀུན་གྱི་མཆོག་ལྡན་པའི། །
སངས་རྒྱས་སྐུ་ནི་ངེས་ཐོབ་པ། །
དེ་ནི་རྗེས་ལས་ཐོབ་པ་ཡི། །
ཡེ་ཤེས་འབྲས་བུ་ཡིན་པར་སྟོན། །

सर्वाकारवरोपेतबुद्धभावनिदर्शनम्
फलं तत्पृष्ठलब्धस्य ज्ञानस्य परिदीपितम्

The seeing of the buddha state
That is endowed with all supreme aspects
Is explained to be the fruition of the wisdom
That is attained subsequent to that.

Il est enseigné que le fruit de la sagesse primordiale

Atteint pendant la post-méditation, C’est l’obtention définitive de l’état de bouddha

Pourvu de tous les attributs suprêmes.

French

English

Verse page

II.12

འདོད་ཆགས་རྡུལ་ནི་སྤང་ཕྱིར་དང་། །
གདུལ་བྱ་ཡི་ནི་པདྨ་ལ། །
བསམ་གཏན་ཆུ་ནི་འབབ་ཕྱིར་དེ། །
ཆུ་དག་རྫིང་དང་མཚུངས་པ་ཉིད། །

स्वच्छाम्बुह्रदवद्रागरजःकालुष्यहानितः
विनेयाम्बुरुहध्यानवार्यभिष्यन्दनाच्च तत्

[Buddhahood] is like a pond with very clear water
Because it has eliminated the turbidity of the silt of desire
And because it sprinkles the water of dhyāna
Upon those to be guided, who resemble lotuses.

[L’état de bouddha] est comparable à une étendue d’eau pure

Où le sédiment du désir a déposé Et où l’eau de la concentration

Baigne les disciples pareils à des lotus.

French

English

Verse page

II.13

ཞེ་སྡང་སྒྲ་གཅན་ལས་གྲོལ་བས། །
སྙིང་རྗེ་བྱམས་ཆེན་འོད་ཟེར་གྱིས། །
འགྲོ་བ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ན་དེ། །
དྲི་མེད་ཟླ་བ་ཉ་བ་བཞིན། །

द्वेषराहुप्रमुक्तत्वा न्महामैत्रीकृपांशुभिः
जगत्स्फरणतः पूर्णविमलेन्दूपमं च तत्

It resembles the stainless full moon
Because it has been released from Rāhu-like hatred
And because it pervades the world
With its rays of great love and compassion.

Comme il a échappé à la colère de Rāhu,

On le compare à la pleine lune immaculée Comblant les destinées de lumières

Qui rayonnent de grande bienveillance et de grande compassion.

French

English

Verse page

II.14

གཏི་མུག་སྤྲིན་ལས་རྣམ་གྲོལ་བ། །
འགྲོ་བར་ཡེ་ཤེས་འོད་ཟེར་གྱིས། །
མུན་པ་སེལ་ཕྱིར་སངས་རྒྱས་ཉིད། །
དེ་ནི་དྲི་མེད་ཉི་མ་བཞིན། །

मोहाभ्रजालनिर्मोक्षाज्जगति ज्ञानरश्मिभिः
तमोविधमनात्तच्च बुद्धत्वममलार्कवत्

This buddhahood is similar to the sun without stains
Because it is liberated from the clouds of ignorance
And because it dispels the darkness
In the world with its rays of wisdom.

La bouddhéité est comparable à un soleil immaculé

Qui s’est libéré des nuages de l’ignorance Et, de ses radieuses lumières de sagesse,

Disperse les ténèbres du monde.

French

English

Verse page

II.15

མི་མཉམ་མཉམ་པའི་ཆོས་ཕྱིར་དང་། །
དམ་ཆོས་རོ་ནི་སྦྱིན་མཛད་དང་། །
ཤུན་པ་དང་ནི་བྲལ་ཕྱིར་དེ། །
བདེ་གཤེགས་སྦྲང་རྩི་སྙིང་པོ་བཞིན། །

अतुल्यतुल्यधर्मत्वात् सद्धर्मरसदानतः
फल्गुव्यपगमात्तच्च सुगतक्षौद्रसारवत्

Because it has the nature of being equal to the unequaled,
Because it bestows the taste of the genuine dharma,
And because it is free from what is useless,
It is like the Sugata, honey, and a kernel.

Comme ses qualités égalent le sans-égal,

Qu’elle prodigue la saveur du vrai Dharma Et qu’elle est libre de l’enveloppe [des voiles]

On compare [la bouddhéité] à un bouddha, au miel et à une graine.

French

English

Verse page

II.16

དག་ཕྱིར་ཡོན་ཏན་རྫས་ཀྱིས་ནི། །
དབུལ་བ་སེལ་བར་བྱེད་ཕྱིར་དང་། །
རྣམ་གྲོལ་འབྲས་བུ་འབྱིན་བྱེད་ཕྱིར། །
གསེར་དང་གཏེར་དང་ལྗོན་པ་བཞིན། །

पवित्रत्वाद्गुणद्रव्यदारिद्रयविनिवर्तनात्
विमुक्तिफलदानाच्च सुवर्णनिधिवृक्षवत्

Because it is pure, because it has ended poverty
By virtue of its substance’s consisting of qualities,
And because it grants the fruit of liberation,
It is like gold, a treasure, and a tree.

Comme elle est pure et riche de qualités

Qui éliminent la pauvreté Et qu’elle procure le fruit de la libération,

On la compare à de l’or, à un trésor et à un arbre fruitier.

French

English

Verse page

II.17

རིན་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་སྐུ་ཕྱིར་དང་། །
རྐང་གཉིས་བདག་པོའི་མཆོག་ཕྱིར་དང་། །
རིན་ཆེན་གཟུགས་ཀྱི་རྣམ་པའི་ཕྱིར། །
དེ་ནི་རིན་ཆེན་རྒྱལ་གསེར་བཞིན། །

धर्मरत्नात्मभावत्वाद् द्विपदाग्राधिपत्यतः
रूपरत्नाकृतित्वाच्च तद्रत्ननृप बिम्बवत्

Because its body consists of the jewel of the dharma,
Because it is the supreme lord of human beings,
And because it has the appearance of a precious form,
It is like a precious [representation], a king, and an image.

Comme elle est le joyau du corps absolu,

Le maître suprême des hommes, Et qu’elle a l’aspect d’une forme précieuse, on la compare

À une précieuse [image], à un monarque et à une [statue en] or.

French

English

Verse page

II.18

ཟག་པ་མེད་ཁྱབ་འཇིག་མེད་ཆོས་ཅན་ཏེ། །
བརྟན་ཞི་རྟག་པ་འཕོ་མེད་གནས་ཡིན་ནོ། །
དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་མཁའ་བཞིན་དག་པ་ཡི། །
དབང་པོ་དྲུག་དོན་ཉམས་སུ་མྱོང་བའི་རྒྱུ། །

अनास्रवं व्याप्यविनाशधर्मि च
ध्रुवं शिवं शाश्वतमच्युतं पदम्
तथागतत्वं गगनोपमं सताम्
षडिन्दियार्थानुभवेषु कारणम्

Being the uncontaminated all-pervasive matrix of indestructible nature
That is everlasting, peaceful, eternal, and imperishable,
Tathāgatahood, just as space, is the cause
For the wise experiencing the objects of the six sense faculties.

Non souillé, omniprésent, indestructible,

Stable, paisible, éternel, sans transmigration et source [de qualités], Le Tathāgata est, comme l’espace, la cause de l’expérience

Des objets qui s’offrent aux six facultés des êtres purs.

French

English

Verse page

II.19

འབྱུང་མེད་གཟུགས་དོན་བལྟ་དང་གཏམ་བཟང་ནི། །
གཙང་མ་མཉན་དང་བདེ་གཤེགས་ཚུལ་ཁྲིམས་ཀྱི། །
དྲི་གཙང་སྣོམ་དང་འཕགས་ཆེན་དམ་ཆོས་རོ། །
མྱང་དང་ཏིང་འཛིན་རེག་བདེ་ཉམས་མྱོང་དང་།

विभूतिरूपार्थविदर्शने सदा
निमित्तभूतं सुकथाशुचिश्रवे
तथागतानां शुचिशीलजिघ्रणे
महार्यसद्धर्मरसाग्रविन्दने

[Though] always serving as the cause for his powerful form and objects
Being seen, for his perfect and pure discourses’ being heard,
For the pure discipline of the tathāgatas being smelled,
For the supreme flavor of the great and noble genuine dharma’s being tasted,

[Le bouddha] est la cause qui permet de voir

des formes dépourvues d’éléments, D’entendre des paroles bonnes et pures, De humer les fragrances de la discipline des bien-allés,

De connaître le goût du vrai Dharma des grands êtres sublimes,

French

English

Verse page

II.20

རང་གི་ངོ་བོ་ཉིད་ཀྱི་ཟབ་པའི་ཚུལ། །
རྟོགས་པའི་རྒྱུར་གྱུར་ཞིབ་མོར་བསམས་པ་ན། །
དོན་དམ་བདེ་མཛད་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ནི། །
ནམ་མཁའ་བཞིན་དུ་རྒྱུ་མཚན་རྣམས་དང་བྲལ། །

समाधिसंस्पर्शसुखानुभूतिषु
स्वभावगाम्भीर्यनयावबोधने
सुसूक्ष्मचिन्तापरमार्थगव्हरं
तथागतव्योम निमित्तवर्जितम्

For the pleasurable touch of samādhi’s being relished,
And for the principle that is profound by nature being realized,
The Tathāgata, being the ultimate depth of very subtle thinking,
Is free from [being] a cause, just as space.

D’éprouver les délices du tangible pendant l’absorption méditative

Et de réaliser le mode profond en son essence même. Quand on y réfléchit plus précisément, le tathāgata qui procure

Le bonheur absolu est dépourvu de causes comme l’espace.

French

English

Verse page

II.21

མདོར་ན་ཡེ་ཤེས་གཉིས་པོ་ཡི། །
ལས་སུ་འདི་ནི་ཤེས་བྱ་སྟེ། །
གྲོལ་བའི་སྐུ་ནི་རྫོགས་པ་དང་། །
ཆོས་ཀྱི་སྐུ་ནི་སྦྱོང་བའོ། །

कर्म ज्ञानद्वयस्यतद्वेदितव्यं समासतः
पूरणं मुक्तिकायस्य धर्मकायस्य शोधनम्

In brief, the function of the two wisdoms
Is to be understood as this—
The perfection of the [vi]muktikāya
And the purification of the dharmakāya.

Il faut savoir que ces deux sagesses

Ont en bref pour fonction Le corps de libération ou la perfection

Et le corps absolu ou la purification.

French

English

Verse page

II.22

རྣམ་གྲོལ་ཆོས་ཀྱི་སྐུ་དག་ནི། །
རྣམ་གཉིས་རྣམ་གཅིག་ཤེས་བྱ་སྟེ། །
ཟག་པ་མེད་ཕྱིར་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། །
འདུས་མ་བྱས་ཕྱིར་གནས་ཉིད་ཕྱིར། །

विमुक्तिधर्मकायौ च वेदितव्यौ द्विरेकधा
अनास्रवत्वाद्व्यापित्वादसंस्कृतपदत्वतः

The vimukti[kāya] and the dharmakāya
Are to be understood in two ways[425] and in one way—
As being uncontaminated, as being all-pervasive,
And as being the unconditioned matrix.

On connaîtra le corps de libération et le corps absolu

Sous deux aspects puis sous un seul, Puisqu’ils sont non contaminés, omniprésents,

Incomposés et que ce sont des sources [de qualités].

French

English

Verse page

II.23

ཉོན་མོངས་རྣམས་ནི་བག་ཆགས་དང་། །
བཅས་པ་འགགས་ཕྱིར་ཟག་མེད་དེ། །
ཆགས་མེད་ཐོགས་པ་མེད་པའི་ཕྱིར། །
ཡེ་ཤེས་ཁྱབ་པ་ཉིད་དུ་འདོད། །

अनास्रवत्वं क्लेशानां सवासननि रोधतः
असङ्गाप्रतिघातत्वाज्ज्ञानस्य व्यापिता मता

[The vimuktikāya] is uncontaminated because of the cessation
Of the afflictions together with their latent tendencies.
Wisdom is held to be all-pervasive
Because it is without attachment and without obstruction.

[Le corps de libération] n’est pas contaminé

Puisque les affections et leurs tendances ont cessé. On tient [le corps absolu] pour l’omniprésence de la sagesse primordiale

Puisqu’il n’est attaché à rien et que rien ne lui fait obstacle.

French

English

Verse page

II.24

གཏན་དུ་འཇིག་པ་མེད་པ་ཡི། །
རང་བཞིན་ཡིན་ཕྱིར་འདུས་མ་བྱས། །
འཇིག་མེད་ཉིད་ནི་བསྟན་པ་སྟེ། །
བརྟན་སོགས་རྣམས་ཀྱིས་དེ་བཤད་དོ། །

असंस्कृतत्वमत्यन्तमविनाशस्वभावतः
अविनाशित्वमुद्देशस्तन्निर्देशो ध्रुवादिभिः

Being unconditioned is due to having
The nature of being absolutely indestructible.
This character of indestructibility is the brief statement
That is explained by "everlasting" and so on.

[Ces deux corps] sont incomposés

Puisqu’ils sont indestructibles à jamais. C’est leur indestructibilité qu’explicitent

La stabilité et les trois autres qualités.

French

English

Verse page

II.25

འཇིག་པ་རྣམ་བཞིར་ཤེས་བྱ་སྟེ། །
བརྟན་སོགས་དག་ལས་བཟློག་ཕྱིར་རོ། །
མྱགས་དང་རྣམ་འགྱུར་ཆད་པ་དང་། །
བསམ་མི་ཁྱབ་འགྱུར་འཕོ་བ་སྟེ། །

नाशश्चतुर्विधो ज्ञेयो ध्रुवत्वादिविपर्ययात्
पूर्तिर्विकृतिरुच्छित्तिरचिन्त्यनमनच्युतिः

Destructibility is to be understood as four kinds
By virtue of the opposites of "everlasting" and so on,
Which are putridity, sickness, extinction,
And death in an inconceivable manner.

La destruction présente quatre aspects

Qui sont les contraires de la stabilité et ainsi de suite La dégradation, le changement, l’interruption

Et la transmigration avec ses métamorphoses inconcevables.

French

English

Verse page

II.26

དེ་མེད་ཕྱིར་ན་བརྟན་ཞི་དང་། །
རྟག་དང་འཕོ་མེད་ཤེས་པར་བྱ། །
དྲི་མེད་ཤེས་དེ་དཀར་པོ་ཡི། །
ཆོས་ཀྱི་རྟེན་ཡིན་ཕྱིར་ན་གནས། །

तदभावाद्ध्रुवं ज्ञेयं शिवं शाश्वतमच्युतम्
पदं तदमलज्ञानं शुक्लधर्मास्पदत्वतः

Since it lacks these, it is to be understood as
Everlasting, peaceful, eternal, and imperishable.
This stainless wisdom is the matrix
Because it is the foundation of [all] pure attributes.

Indestructibles de ces quatre façons, [les deux corps]

Sont stables, paisibles, permanents et libres de la transmigration. L’absence de souillures et la sagesse en sont la source

En tant que supports des qualités pures.

French

English

Verse page

II.27

ཇི་ལྟར་རྒྱུ་མིན་ནམ་མཁའ་ནི། །
གཟུགས་མཐོང་བ་དང་སྒྲ་དང་དྲི། །
རོ་དང་རེག་དང་ཆོས་རྣམས་ནི། །
ཐོས་ལ་སོགས་པའི་རྒྱུ་ཡིན་ལྟར། །

यथानिमित्तमाकाशं निमित्तं रूपदर्शने
शब्दगन्धरस्पृश्यधर्माणां च श्रवादिषु

Just as space, which is not a cause,
Is the cause for forms, sounds, smells,
Tastes, tangible objects, and phenomena
Being seen, heard, and so on,

De même que l’espace, qui n’est pas une cause,

Est cause de la vision des formes Et de la perception des sons, des odeurs,

Des saveurs, des tangibles et des phénomènes [mentaux],

French

English

Verse page

II.28

དེ་བཞིན་སྐུ་གཉིས་སྒྲིབ་མེད་པའི། །
སྦྱོར་བས་བརྟན་པའི་དབང་དོན་ལ། །
ཟག་པ་མེད་པའི་ཡོན་ཏན་དག །
སྐྱེ་བ་ཡི་ནི་རྒྱུ་ཡིན་ནོ། །

इन्द्रियार्थेषु धीराणामनास्रवगुणोदये
हेतुः कायद्वयं तद्वदनावरणयोगतः

Likewise, on account of being unobscured,
The two kāyas are the cause
For the arising of uncontaminated qualities
Within the objects of the sense faculties of the wise.

De même, grâce à la [voie de] jonction où les voiles disparaissent,

Les deux corps sont les causes de l’apparition De qualités non contaminées comme autant d’objets

Offerts aux facultés des [êtres] stables.

French

English

Verse page

II.29

བསམ་མེད་རྟག་བརྟན་ཞི་བ་གཡུང་དྲུང་ཉིད། །
རབ་ཏུ་ཞི་ཁྱབ་རྟོག་བྲལ་ནམ་མཁའ་བཞིན། །
ཆགས་མེད་ཀུན་ཏུ་ཐོགས་མེད་རྩུབ་རེག་སྤངས། །
ལྟ་གཟུང་མེད་དགེ་སངས་རྒྱས་དྲི་མ་མེད། །

अचिन्त्यं नित्यं च ध्रुवमथ शिवं शाश्वतमथ
प्रशान्तं च व्यापि व्यपगतविकल्पं गगनवत्
असक्तं सर्वत्रापरतिघपरुषस्पर्शविगतं
न दृश्यं न ग्राह्यं शुभमपि च बुद्धत्वममलम्

Buddhahood is inconceivable, permanent, everlasting, quiescent, eternal,
Peaceful, all-pervasive, and free from conception, just like space.
It is everywhere without attachment and obstruction, free from harsh sensations,
Invisible, ungraspable, splendid, and stainless.

Inconcevable, permanent, stable, paisible, éternel,

Apaisé, omniprésent, libre de la pensée, pareil à l’espace, Libre d’attachement, nulle part entravé, sans plus de contacts grossiers,

Invisible, insaisissable et vertueux, le Bouddha est immaculé.

French

English

Verse page

II.30

རྣམ་གྲོལ་ཆོས་ཀྱི་སྐུ་དག་གིས། །
རང་དང་གཞན་གྱི་དོན་བསྟན་ཏེ། །
རང་གཞན་དོན་རྟེན་དེ་ལ་ནི། །
བསམ་མི་ཁྱབ་སོགས་ཡོན་ཏན་ལྡན། །

विमुक्तिधर्मकायाभ्यां स्वपरार्थो निदर्शितः
स्वपरार्थाश्रये तस्मिन् योगोऽचिन्त्यादिभिर्गुणैः

One’s own welfare and that of others is taught
Through the vimukti[kāya] and the dharmakāya.
This foundation of one’s own welfare and that of others
Is endowed with the qualities such as being inconceivable.

Le corps de libération et le corps absolu

Enseignent le bien propre et le bien d’autrui. Supports du double bienfait, ils sont inconcevables

En plus de quatorze autres qualités.

French

English

Verse page

II.31

ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་ཡེ་ཤེས་ཡུལ། །
སངས་རྒྱས་ཤེས་གསུམ་ཡུལ་མིན་ཕྱིར། །
ཡེ་ཤེས་ལུས་ཅན་རྣམས་ཀྱིས་ནི། །
བསམ་མི་ཁྱབ་པར་རྟོགས་པར་བྱ། །

अचिन्त्यमनुगन्तव्यं त्रिज्ञानाविषयत्वतः
सर्वज्ञज्ञानविषयं बुद्धत्वं ज्ञानदेहिभिः

Buddhahood is the object of omniscient wisdom [alone].
Since it is not the object of the three wisdoms,
It is to be understood as being inconceivable
[Even] by people with wisdom.

La bouddhéité est l’objet de l’omnisciente

Sagesse primordiale et non des trois connaissances. Les êtres pourvus d’un corps de sagesse [autres que les bouddhas]

Comprendront qu’elle est inconcevable.

French

English

Verse page

II.32

ཕྲ་ཕྱིར་ཐོས་པའི་ཡུལ་མིན་ཏེ། །
དོན་དམ་ཡིན་ཕྱིར་བསམ་བྱའི་མིན། །
ཆོས་ཉིད་ཟབ་ཕྱིར་འཇིག་རྟེན་པའི། །
བསྒོམ་པ་ལ་སོགས་ཡུལ་མ་ཡིན། །

श्रुतस्याविषयः सौक्ष्म्याच्चिन्तायाः परमार्थतः
लौक्यादिभावनायाश्च धर्मतागव्हरत्वतः

Since it is subtle, it is not an object of study.
Since it is the ultimate, it is not [an object] of reflection.
Since it is the depth of the nature of phenomena,
It is not [an object] of worldly meditation and so forth.

De par sa subtilité, ce n’est pas un objet d’étude.

Absolue, ce n’est un objet de réflexion. Profonde essence du réel, ce n’est pas non plus l’objet

Des méditations mondaines et autres.

French

English

Verse page

II.33

གང་ཕྱིར་གཟུགས་ལ་དམུས་ལོང་བཞིན། །
བྱིས་པས་དེ་སྔོན་མཐོང་མ་མྱོང་། །
བཙས་པའི་ཁྱིམ་ནས་བུ་ཆུང་གིས། །
ཉི་མའི་གཟུགས་བཞིན་འཕགས་པས་ཀྱང་། །

दृष्टपूर्वं न तद्यस्माद्वालैर्जात्यन्धकायवत्
आर्यैश्च सूतिकामध्यस्थित बालार्कबिम्बवत्

For naive beings have never seen it before,
Just as those born blind [have never seen] form.
Even noble ones [see it only] as an infant [would glimpse]
The orb of the sun while lying in the house of a new mother.

De même que les aveugles de naissance ne voient pas les formes,

Les êtres puérils ne l’ont jamais vue. Les êtres sublimes eux-mêmes Sont pareils à des nourrissons qui entrevoient la forme du soleil

Depuis la chambre où ils viennent de naître.

French

English

Verse page

II.34

སྐྱེ་དང་བྲལ་ཕྱིར་རྟག་པ་སྟེ། །
འགག་མེད་ཕྱིར་ན་བརྟན་པ་ཡིན། །
གཉིས་མེད་ཕྱིར་དེ་ཞི་བ་སྟེ། །
གཡུང་དྲུང་ཆོས་ཉིད་གནས་ཕྱིར་རོ། །

उत्पादविगमान्नित्यं निरोधविगमाद्ध्रुवम्
शिवमेतद्द्वयाभावाच्छाश्वतं धर्मतास्थितेः

It is permanent because it is free from arising.
It is everlasting since it is free from ceasing.
It is quiescent because it is without duality.
It is eternal since the nature of phenomena [always] remains.

[La bouddhéité] est permanente parce qu’elle n’est jamais née ;

Elle est stable parce qu’elle ne cesse jamais ; Elle est paisible parce qu’elle n’a plus de dualités ;

Elle est éternelle parce que l’essence du réel persiste.

French

English

Verse page

II.35

རབ་ཞི་འགོག་པའི་བདེན་པའི་ཕྱིར། །
ཐམས་ཅད་རྟོགས་ཕྱིར་ཁྱབ་པ་ཉིད། །
གནས་པ་མེད་ཕྱིར་རྟོག་མེད་དེ། །
ཉོན་མོངས་སྤངས་ཕྱིར་ཆགས་པ་མེད། །

शान्तं निरोधसत्यत्वाद्व्यापि सर्वावबोधतः
अकल्पमप्रतिष्ठानादसक्तं क्लेशहानितः

It is peaceful because it is the reality of cessation.
It is all-pervasive since it realizes everything.
It is nonconceptual because it is nonabiding.
It is without attachment since the afflictions are relinquished.

[L’Éveil est] très paisible en tant que vérité de la cessation ;

Omniprésent pour sa réalisation de toute chose ; Sans pensées parce qu’il ne fait fond sur rien ;

Et sans attachement parce qu’il n’a plus d’affections.

French

English

Verse page

II.36

ཤེས་བྱའི་སྒྲིབ་ཀུན་དག་པའི་ཕྱིར། །
ཐམས་ཅད་དུ་ནི་ཐོགས་པ་མེད། །
གཉིས་མེད་ལས་སུ་རུང་བའི་ཕྱིར། །
རྩུབ་པའི་རེག་དང་བྲལ་བ་ཡིན། །

सर्वत्राप्रतिघं सर्वज्ञेयावरणशुद्धितः
परुषस्पर्शनिर्मुक्तं मृदुकर्मण्यभावतः

It is everywhere without obstruction
Because it is pure of all cognitive obscurations.
It is free from harsh sensations
Since it is a state of gentleness and workability.

Il est totalement pur du voile cognitif

Et rien ne peut lui faire obstacle. Libre du double [obstacle] et infiniment souple,

Il n’a plus de contacts grossiers.

French

English

Verse page

II.37

དེ་གཟུགས་མེད་ཕྱིར་བལྟར་མེད་དེ། །
མཚན་མ་མེད་ཕྱིར་གཟུང་དུ་མེད། །
དགེ་བ་རང་བཞིན་དག་པའི་ཕྱིར། །
དྲི་མེད་དྲི་མ་སྤངས་ཕྱིར་རོ། །

अदृश्यं तदरूपित्वादग्राह्यमनिमित्ततः
शुभं प्रकृतिशुद्धत्वादमलं मलहानितः

It is invisible because it has no form.
It is ungraspable since it has no characteristics.
It is splendid because it is pure by nature.
It is stainless because the stains are eliminated.

[L’Éveil] est invisible parce qu’il n’a pas de forme ;

Insaisissable parce qu’il n’a pas de caractéristiques ; Vertueux parce qu’il est pur par nature ;

Immaculé parce qu’il n’a plus de souillures.

French

English

Verse page

II.38

ཐོག་མ་དབུས་མཐའ་མེད་ཅིང་རྣམ་དབྱེར་མེད། །
གཉིས་མེད་གསུམ་བྲལ་དྲི་མེད་རྣམ་རྟོག་མེད། །
ཆོས་དབྱིངས་རང་བཞིན་གང་ཡིན་དེ་རྟོགས་པ། །
མཉམ་པར་བཞག་པའི་རྣལ་འབྱོར་པ་ཡིས་མཐོང་། །

अनादिमध्यान्तमभिन्नमद्वयं
त्रिधा विमुक्तं विमलाविकल्पकम्
समाहिता योगिनस्तत्प्रयत्नाः
पश्यन्ति यं धर्मधातुस्वभावम्

Without beginning, middle, and end, undifferentiable,
Nondual, freed in three ways, stainless, and nonconceptual—
This is the nature of the dharmadhātu, which is seen
In meditative equipoise by yogins who strive for it.

Sans commencement ni milieu ni fin, indivisible,

Non duelle, dégagée des trois [voiles], immaculée et libre de la pensée Telle est la nature de la dimension absolue

Dont la réalisation est la vision des yogis établis en méditation.

French

English

Verse page

II.39

གཞལ་མེད་གང་གཱའི་བྱེ་མ་ལས་འདས་པ། །
བསམ་མེད་མཉམ་མེད་ཡོན་ཏན་རྣམས་དང་ལྡན། །
དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་དྲི་མེད་དབྱིངས་དེ་ནི། །
བག་ཆགས་བཅས་པའི་ཉེས་པ་རྣམ་སྤངས་པའོ། །

अमेयगङ्गासिकतातिवृत्तै-
र्गुणैरचिन्त्यैरसमैरुपेतः
सवासनोन्मूलितसर्वदोष-
स्तथागतानाममलः स धातुः

It is the stainless basic element of the tathāgatas,
Which is endowed with qualities that are immeasurable, inconceivable,
Unequaled, and far surpass the sand grains in the river Gaṅgā [in number]
And which has eradicated all flaws including their latent tendencies.

Dotée de qualités immensurables, inconcevables,

Inégalées, plus nombreuses que les grains de sable du Gange, La pure immensité des tathāgatas

Est libre de tous les maux et de leurs imprégnations.

French

English

Verse page

II.40

སྣ་ཚོགས་དམ་ཆོས་འོད་ཟེར་མངའ་བའི་སྐུས། །
འགྲོ་བའི་རྣམ་གྲོལ་དོན་གྲུབ་ལ་བརྩོན་པ། །
མཛད་པ་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུའི་རྒྱལ་བཞིན་ཏེ། །
སྣ་ཚོགས་དངོས་ཀྱང་དེ་ཡི་རང་བཞིན་མིན། །

विचित्रसद्धर्ममयूखविग्रहै-
र्जगद्विमोक्षार्थसमाहृतोद्यमः
क्रियासु चिन्तामणिराजरत्नव-
द्विचित्रभावो न च तत्स्वभववान्

Through physical appearances in the form of various light rays of the genuine dharma,
It makes efforts in accomplishing the goal of liberating beings,
In its actions resembling the precious king of wish-fulfilling jewels
[In assuming] various appearances but not having their nature.

Avec le vrai Dharma sous ses deux aspects,

avec des corps rayonnant de lumières, Il s’empresse d’accomplir son but, celui de libérer les êtres, Et pour ce faire il agit comme le souverain des Joyaux magiques En revêtant toutes les apparences possibles

sans être leur essence pour autant.

French

English

Verse page

II.41

འཇིག་རྟེན་ཞི་བའི་ལམ་ལ་འཇུག་པ་དང་། །
རབ་ཏུ་སྨིན་དང་ལུང་སྟོན་རྒྱུ་ཡི་གཟུགས། །
གང་ཡིན་དེ་ཡང་འདིར་ནི་རྟག་གནས་ཏེ། །
ནམ་མཁའི་ཁམས་སུ་གཟུགས་ཀྱི་ཁམས་བཞིན་ནོ། །

लोकेषु यच्छान्तिपथावतार-
प्रपाचनाव्याकरणे निदानम्
बिम्बं तदप्यत्र सदावरुद्ध-
माकाशधाताविव रूपधातुः

The cause in [various] worlds for introducing [beings]
To the path of peace, maturing them, and giving them the prophecies
Is this apparitional form [of the dharmakāya], which always abides in it,
Just as the element of form does in the element of space.

Les [corps] formels sont en ce monde la cause de l’entrée

des êtres ordinaires dans la voie de la paix. De même sont-ils la cause de leur maturité et de la prédiction. Ils resteront ici à jamais comme le monde

De la Forme restera dans l’espace.

French

English

Verse page

II.42

རང་བྱུང་རྣམས་ཀྱི་ཐམས་ཅད་མཁྱེན། །
སངས་རྒྱས་ཉིད་ཅེས་གང་བརྗོད་པ། །
མཆོག་ཏུ་མྱ་ངན་འདས་བསམ་མེད། །
དགྲ་བཅོམ་སོ་སོའི་བདག་གྱུར་པ། །

यत्तद्बुद्धत्वमित्युक्तं सर्वज्ञत्वं स्वयंभुवाम्
निर्वृतिः परमाचिन्त्यप्राप्तिः प्रत्यात्मवेदिता

What is called "buddhahood"
Is the omniscience of the self-arisen ones,
The highest nirvāṇa, and the inconceivable
Personal attainment of the arhats.

On appelle « bouddhéité » l’omniscience

De ceux qui d’eux-mêmes sont nés. Voilà le nirvāṇa suprême, l’impensable, Le vainqueur de l’ennemi et l’incarnation

[de la sagesse] qui se connaît elle-même.

French

English

Verse page

II.43

དེ་དབྱེ་ཟབ་དང་རྒྱ་ཆེ་དང་། །
བདག་ཉིད་ཆེན་པོའི་ཡོན་ཏན་གྱི། །
ཆོས་ཀྱིས་རབ་ཕྱེ་རང་བཞིན་ལ། །
སོགས་པའི་སྐུ་གསུམ་དག་གིས་འཇུག །

तत्प्रभेदस्त्रिभिः कायैर्वृत्तिः स्वाभाविकादिभिः
गाम्भीर्यैदार्यमाहात्म्यगुणधर्मप्रभावितैः

Its division is its manifestation as three
Kāyas, such as the svābhāvika[kāya],
Which are characterized by the attributes that are the qualities
Of profundity, vastness, and magnanimity.

Elle se manifeste dans le corps essentiel

Et les deux autres corps en fonction de leurs qualités Respectives de profondeur, de vastitude

Et de magnanimité.

French

English

Verse page

II.44

དེ་ལ་སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀྱི་ནི། །
ངོ་བོ་ཉིད་སྐུ་མཚན་ཉིད་ལྔ། །
མདོར་ན་ཡོན་ཏན་ལྔ་དང་ནི། །
ལྡན་པ་ཉིད་དུ་རིག་པར་བྱ། །

तत्र स्वभाविकः कायो बुद्धानां पञ्चलक्षणः
पञ्चाकारगुणोपेतो वेदितव्यः समासतः

Here, the svābhāvikakāya of the buddhas
Is to be understood, in brief,
As having five characteristics
And being endowed with five kinds of qualities.

Sachez donc, en bref,

Que le corps essentiel des bouddhas Possède cinq caractéristiques.

On ramène ses qualités à cinq aussi.

French

English

Verse page

II.45

འདུས་མ་བྱས་ཤིང་རྣམ་དབྱེར་མེད། །
མཐའ་གཉིས་དག་ནི་རྣམ་པར་སྤངས། །
ཉོན་མོངས་ཤེས་བྱ་སྙོམས་འཇུག་གི། །
སྒྲིབ་གསུམ་ལས་ནི་ངེས་གྲོལ་ཏེ། །

असंस्कृतमसंभिन्नमन्तद्वयविवर्जितम्
क्लेशज्ञेयसमापत्तित्रयावरणनिःसृतम्

It is unconditioned, undifferentiable,
Free from the two extremes,
And liberated from the three obscurations—
Afflictive, cognitive, and those of meditative absorption.

[Le corps essentiel est] incomposé, indivisible,

Dégagé des deux extrêmes Et définitivement libre des trois voiles

Émotionnel, cognitif et méditatif.

French

English

Verse page

II.46

དྲི་མེད་རྣམ་པར་རྟོག་མེད་དང་། །
རྣལ་འབྱོར་རྣམས་ཀྱི་ཡུལ་ཡིན་ཕྱིར། །
ཆོས་དབྱིངས་ངོ་བོ་ཉིད་ཀྱིས་ནི། །
དག་པའི་ཕྱིར་ན་འོད་གསལ་བ། །

वैमल्यादविकल्पत्वाद्योगिनां गोचरत्वतः
प्रभास्वरं विशुद्धं च धर्मधातोः स्वभावतः

Because of being stainless, because of being nonconceptual,
And because of being the sphere of yogins,
It is pure and luminous by virtue of
Having the nature of the dharmadhātu.

Immaculé, sans pensée,

C’est le domaine des yogis Et, en tant que dimension absolue

Pure par essence, la luminosité.

French

English

Verse page

II.47

གཞལ་མེད་གྲངས་མེད་བསམ་མེད་པ། །
མཉམ་མེད་དག་པའི་མཐར་ཐུག་པའི། །
ཡོན་ཏན་རྣམས་དང་ཡང་དག་པར། །
ངོ་བོ་ཉིད་ཀྱི་སྐུ་ལྡན་ཏེ། །

अप्रमेयैरसंख्येयैरचिन्त्यैरसमैर्गुणैः
विशुद्धिपारमीप्राप्तैर्युक्तं स्वाभाविकं वपुः

The svābhāvika-body is endowed with
The qualities of being immeasurable,
Innumerable, inconceivable, unequaled,
And having reached the perfection of purity.

Le corps essentiel est réellement pourvu

De qualités ultimes : il est immensurable, Indénombrable, inconcevable,

Inégalable et pur.

French

English

Verse page

II.48

རྒྱ་ཆེའི་ཕྱིར་དང་གྲངས་མེད་ཕྱིར། །
རྟོག་གེའི་ཡུལ་ནི་མིན་ཕྱིར་དང་། །
འབའ་ཞིག་བག་ཆགས་བཅས་སྤང་ཕྱིར། །
གཞལ་མེད་ལ་སོགས་གོ་རིམས་བཞིན། །

उदारत्वादगण्यत्वात् तर्कस्यागोचरत्वतः
कैवल्याद्वासनोच्छित्तेरप्रमेयादयः क्रमात्

By virtue of being vast, not enumerable,
Not the sphere of dialecticians,
Absolutely unique, and the elimination of latent tendencies,
It is, in due order, immeasurable and so on.

Cela, parce que, respectivement, il est immense

Et se dérobe à toute mesure, que ce n’est pas un objet De spéculation, qu’il est unique

Et n’a plus de propensions karmiques.

French

English

Verse page

II.49

སྣ་ཚོགས་ཆོས་ལ་རྫོགས་ལོངས་སྤྱོད། །
རང་བཞིན་ཆོས་ནི་སྣང་ཕྱིར་དང་། །
ཐུགས་རྗེ་དག་པའི་རྒྱུ་མཐུན་པ། །
འགྲོ་དོན་རྒྱུན་མི་འཆད་ཕྱིར་དང་། །

विचित्रधर्मसंभोगरूपधर्मावभासतः
करुणाशुद्धिनिष्यन्दसत्त्वार्थास्रंसनत्वतः

By way of appearing as the dharma [due to]
Enjoying all kinds of dharma and [due to] form,
By way of the welfare of sentient beings being uninterrupted
[Due to] its being the natural outflow of pure compassion,

Il jouit à la perfection des divers enseignements,

Il se manifeste avec ses qualités naturelles, Et le bien qu’il ne cesse de prodiguer aux êtres

Est l’analogue de sa pure compassion.

French

English

Verse page

II.50

རྣམ་པར་རྟོག་མེད་ལྷུན་གྲུབ་པར། །
འདོད་པ་ཇི་བཞིན་ཡོངས་སྐོང་ཕྱིར། །
ཡིད་བཞིན་ནོར་བུའི་རྫུ་འཕྲུལ་གྱིས། །
རྫོགས་པར་ལོངས་སྤྱོད་རྣམ་པར་གནས། །

निर्विकल्पं निराभोगं यथाभिप्रायपूरितः
चिन्तामणिप्रभावर्द्धेः सांभोगस्य व्यवस्थितिः

By way of fulfilling [all aims] as wished
In a nonconceptual and effortless manner,
And by way of [resembling] the miraculous power of a wish-fulfilling jewel,
The sambhoga [kāya] is presented.

Il comble tous les désirs, quels qu’ils soient,

Sans la moindre pensée, sans le moindre effort. Aussi, avec ses prodiges de Joyau magique,

Sa présence est-elle parfaite jouissance.

French

English

Verse page

II.51

བརྗོད་སྟོན་མཛད་རྒྱུན་མི་འཆད་དང་། །
མངོན་པར་འདུ་བྱེད་མེད་པ་དང་། །
དེ་ཡི་ངོ་བོ་མིན་སྟོན་ལ། །
འདིར་ནི་སྣ་ཚོགས་རྣམ་ལྔར་སྟོན། །

देशने दर्शने कृत्यास्रंसनेऽनभिसंस्कृतौ
अतत्स्वभावाख्याने च चित्रतोक्ता च पञ्चधा

In terms of instruction, display,
Uninterrupted activity, effortlessness,
And appearing [in these ways but] not having their nature,
Its variety is described as being fivefold.

L’expression, l’apparence et les activités ininterrompues,

L’absence d’action délibérée Et le fait de montrer qu’il n’est pas l’essence de toutes [ces choses], Rendent compte de la quintuple diversité

[du corps de parfaite jouissance].

French

English

Verse page

II.52

ཇི་ལྟར་ཚོན་ནི་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས། །
ནོར་བུ་དེ་དངོས་མིན་སྣང་ལྟར། །
དེ་བཞིན་འགྲོ་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་པས། །
ཁྱབ་བདག་དེ་དངོས་མིན་པར་སྣང་། །

रङ्गप्रत्ययवैचित्र्यादतद्भावो यथा मणेः
सत्त्वप्रत्ययवैचित्र्यादतद्भावस्तथा विभोः

Due to the variety of conditions of [different] colors,
A jewel does not [appear] in its actual state.
Likewise, due to the variety of conditions of [different] sentient beings,
The lord does not [appear] in his actual state.

De même que sur un fond coloré

La pierre précieuse apparaît telle qu’elle n’est pas, De même, du fait de la diversité des êtres,

L’Omniprésent est perçu tel qu’il n’est pas.

French

English

Verse page

II.53

ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོས་འཇིག་རྟེན་མཁྱེན། །
འཇིག་རྟེན་ཀུན་ལ་གཟིགས་ནས་ནི། །
ཆོས་ཀྱི་སྐུ་ལས་མ་གཡོས་པར། །
སྤྲུལ་པའི་རང་བཞིན་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས། །

महाकरुणया कृत्स्नं लोकमालोक्य लोकवित्
धर्मकायादविरलं निर्माणैश्चित्ररूपिभिः

With great compassion, the knower of the world
Beholds the world in its entirety.
Without moving away from the dharmakāya
And through various emanated forms,

Celui qui connaît tous les mondes

Les considère avec grande compassion Et, sans dévier du corps absolu,

Manifeste diverses apparitions de lui-même.

French

English

Verse page

II.54

སྐྱེ་བ་མངོན་པར་སྐྱེ་བ་དང་། །
དགའ་ལྡན་གནས་ནས་འཕོ་བ་དང་། །
ལྷུམས་སུ་འཇུག་དང་བལྟམས་པ་དང་། །
བཟོ་ཡི་གནས་ལ་མཁས་པ་དང་། །

जातकान्युपपत्तिं च तुषितेषु च्युतिं ततः
गर्भा[व]क्रमणं जन्म शिल्पस्थानानि कौशलम्

[He assumes his previous] births, appears
In Tuṣita, descends from there,
Enters the womb [of his mother], is born,
Becomes skilled in the field of arts and crafts,

Les vies antérieures, la naissance spontanée [chez les dieux],

La descente du ciel des Tuṣitas, L’entrée dans une matrice, la naissance,

La maîtrise des arts et des sciences,

French

English

Verse page

II.55

བཙུན་མོའི་འཁོར་དགྱེས་རོལ་པ་དང་། །
ངེས་འབྱུང་དཀའ་བ་སྤྱོད་པ་དང་། །
བྱང་ཆུབ་སྙིང་པོར་གཤེགས་པ་དང་། །
བདུད་སྡེ་འཇོམས་དང་རྫོགས་པར་ནི། །

अन्तःपुररतिक्रीडां नैष्क्रम्यं दुःखचारिकाम्
बोधिमण्डोपसंक्रान्तिं मारसैन्यप्रमर्दनम्

Enjoys entertainments in the circle of his queens,
Renounces [all of it], practices asceticism,
Reaches the seat of awakening,
Vanquishes the armies of Māra,

Les plaisirs du gynécée,

Le renoncement, l’ascèse, L’arrivée au Trône de l’Éveil,

La victoire sur les armées de Māra et l’Éveil parfait,

French

English

Verse page

II.56

བྱང་ཆུབ་ཆོས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་དང་། །
མྱ་ངན་འདས་པར་གཤེགས་མཛད་རྣམས། །
ཡོངས་སུ་མ་དག་ཞིང་རྣམས་སུ། །
སྲིད་པ་ཇི་སྲིད་གནས་པར་སྟོན། །

संबोधिं धर्मचक्रं च निर्वाणाधिगमक्रियाम्
क्षेत्रेष्वपरिशुद्धेषु दर्शयत्या भवस्थिते

Becomes completely awakened, [turns] the wheel of dharma,
And passes into nirvāṇa. [All] these deeds
He demonstrates in impure worlds
For as long as [saṃsāric] existence lasts.

[La mise en branle] de la roue du Dharma

Et le passage en nirvāṇa : voilà autant de hauts faits Qu’il manifeste dans les champs impurs

Tant que s’y trouveront des êtres.

French

English

Verse page

II.57

མི་རྟག་སྡུག་བསྔལ་བདག་མེད་དང་། །
ཞི་བའི་སྒྲ་ཡིས་ཐབས་མཁྱེན་པས། །
སེམས་ཅན་སྲིད་གསུམ་སྐྱོ་བསྐྱེད་ནས། །
མྱ་ངན་འདས་ལ་རབ་འཇུག་མཛད། །

अनित्यदुःखनैरात्म्यशान्तिशब्दैरुपायवित्
उद्वेज्य त्रिभवात् सत्त्वान् प्रतारयति निर्वृत्तौ

Through the words "impermanence," "suffering,"
"Lack of self," and "peace," the knower of the means
Creates weariness of the three realms in sentient beings
And makes them cross over into nirvāṇa.

Les termes « impermanence », « souffrance », « sans soi »

Et « paix » permettent à celui qui connaît les méthodes De provoquer chez les êtres le dégoût des trois mondes

En leur donnant accès au nirvāṇa.

French

English

Verse page

II.58

ཞི་བའི་ལམ་ལ་རབ་ཞུགས་པ། །
མྱ་ངན་འདས་ཐོབ་འདུ་ཤེས་ཅན། །
དམ་ཆོས་པདྨ་དཀར་ལ་སོགས། །
ཆོས་ཀྱི་དེ་ཉིད་བསྟན་པ་ཡིས། །

शान्तिमार्गावतीर्णाश्च प्राप्यनिर्वाणसंज्ञिनः
सद्धर्मपुण्डरीकादिधर्मतत्त्वप्रकाशनैः

Those who have entered the path of peace
And think that they have attained nirvāṇa,
Through his teachings about the true reality of phenomena,
Such as in the Saddharmapuṇḍarīka[sūtra],

Fort engagés sur la voie de la paix, certains

Pensent avoir atteint le nirvāṇa. À ceux-là Le Bouddha montre la réalité des phénomènes

Comme dans Le Lotus blanc et d’autres soûtras,

French

English

Verse page

II.59

དེ་དག་སྔར་འཛིན་ལས་བཟློག་སྟེ། །
ཐབས་དང་ཤེས་རབ་ཡོངས་བཟུང་བས། །
ཐེག་པ་མཆོག་ལ་སྨིན་མཛད་དེ། །
བྱང་ཆུབ་མཆོག་ཏུ་ལུང་བསྟན་ཏོ། །

पूर्वग्रहान्निवर्त्यैतान् प्रज्ञोपायपरिग्रहात्
परिपाच्योत्तमे याने व्याकरोत्यग्रबोधये

He turns away from their former clinging and,
Through embracing them with prajñā and means,
Matures them in the supreme yāna
And prophesies their highest awakening.

Si bien qu’il les détourne de leurs anciennes croyances

Et les amène à adopter les méthodes et la connaissance En les faisant mûrir dans le véhicule suprême.

Ensuite, il leur annonce qu’ils atteindront l’Éveil suprême.

French

English

Verse page

II.60

ཟབ་དང་མཐུ་ནི་ཕུན་ཚོགས་དང་། །
བྱིས་པའི་དོན་མཐུན་རབ་འདྲེན་ཕྱིར། །
འདི་དག་གྲངས་བཞིན་ཟབ་པ་དང་། །
རྒྱ་ཆེ་བདག་ཉིད་ཆེ་ཞེས་བྱ། །

सौक्ष्म्यात् प्रभावसंपत्तेर्बालसार्थातिवाहनात्
गाम्भीर्यौ दार्यमाहत्म्यमेषु ज्ञेयं यथाक्रमम्

By virtue of subtlety, by virtue of the perfection of power,
And by virtue of the guidance that [serves] the welfare[452] of naive beings,
In due order, [the buddhakāyas] are to be understood
As profundity, vastness, and magnanimity for them.

[Le bouddha] est profond, sa puissance est parfaite

Et il guide les êtres puérils en fonction de leurs intérêts. Dès lors, on saura que [ses trois corps] sont, dans le même ordre,

Profondeur, vastitude et magnanimité.

French

English

Verse page

II.61

འདིར་ནི་དང་པོ་ཆོས་སྐུ་སྟེ། །
ཕྱི་མ་དག་ནི་གཟུགས་ཀྱི་སྐུ། །
ནམ་མཁའ་ལ་ནི་གཟུགས་གནས་བཞིན། །
དང་པོ་ལ་ནི་ཐ་མ་གནས། །

प्रथमो धर्मकायोऽत्र रूपकायौ तु पश्चिमौ
व्योम्नि रूपगतस्येव प्रथमेऽन्त्यस्य वर्तनम्

Here, the first one is the dharmakāya
And the latter two are the two rūpakāyas.
Just as form abides in space,
The latter dwell in the first one.

Ici donc, le corps absolu vient en premier

Et les [deux] corps formels suivent. Comme les formes se situent dans l’espace,

Dans le premier corps se situent les deux autres.

French

English

Verse page

II.62

རྒྱུ་མཐའ་ཡས་དང་སེམས་ཅན་ཟད་མེད་དང་། །
བརྩེ་དང་འཕྲུལ་དང་མཁྱེན་དང་ཕུན་ཚོགས་ལྡན། །
ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག་འཆི་བའི་བདུད་བཅོམ་དང་། །
ངོ་བོ་མེད་ཕྱིར་འཇིག་རྟེན་མགོན་པོས་བརྟག །

हेत्वानन्त्यात् सत्त्वधात्वक्षयत्वात्
कारुण्यद्धिर्ज्ञानसंपत्तियोगात्
धर्मैश्वर्यान्मृत्युमारावभङ्गान्
नैःस्वा भाव्याच्छाश्वतो लोकनाथः

By virtue of the causes’ being infinite, by virtue of the realms of sentient beings being inexhaustible,
By virtue of being endowed with compassion, miraculous powers, wisdom, and fulfillment,
By virtue of mastering [all] dharmas, by virtue of having vanquished the māra of death,
And by virtue of lacking any nature, the protector of the world is permanent.

En raison d’une infinité de causes et du nombre inépuisable des êtres,

Et comme l’amour, les prodiges, la connaissance et la perfection lui sont acquis, Qu’il domine les phénomènes, qu’il a vaincu le démon de la mort

Et qu’il n’a pas d’essence, le Protecteur du monde est permanent.

French

English

Verse page

II.63

ལུས་དང་སྲོག་དང་ལོངས་སྤྱོད་རྣམས། །
བཏང་ནས་དམ་ཆོས་འཛིན་ཕྱིར་དང་། །
སེམས་ཅན་ཀུན་ལ་ཕན་པའི་ཕྱིར། །
དང་པོར་དམ་བཅས་མཐར་ཕྱིན་ཕྱིར། །

कायजीवितभोगानां त्यागैः सद्धर्मसंग्रहात्
सर्वसत्त्वहितायादिप्रतिज्ञोत्तरणत्वतः

By virtue of having upheld the genuine dharma
Through giving up body, life, and possessions,
By virtue of fulfilling the initial commitment
In order to benefit all sentient beings and so on,

Comme, ayant renoncé à son corps, à sa vie

Et à ses biens, il a embrassé le vrai Dharma ; Comme, pour le bien de tous les êtres, il ira

Jusqu’au terme de son vœu originel ;

French

English

Verse page

II.64

སངས་རྒྱས་ཉིད་ནི་གཙང་བ་དང་། །
དག་པའི་ཐུགས་རྗེ་རབ་འཇུག་ཕྱིར། །
རྫུ་འཕྲུལ་རྐང་པ་སྟོན་པར་ནི། །
དེ་ཡིས་གནས་པར་སྤྱོད་པའི་ཕྱིར། །

बुद्धत्वे सुविशुद्धायाः करुणायाः प्रवृत्तितः
ऋद्धिपादप्रकाशाच्च तैरवस्थानशक्तितः

By virtue of completely pure compassion
Manifesting in buddhahood,
By virtue of the one who displays the limbs of miraculous power
Being able to remain [in the world] through them,

Comme la bouddhéité est totalement imprégnée

D’une compassion pure et immaculée ; Comme il use des quatre bases des pouvoirs miraculeux

Pour agir en restant [dans le monde] ;

French

English

Verse page

II.65

མཁྱེན་པས་འཁོར་དང་མྱ་ངན་འདས། །
གཉིས་སུ་འཛིན་ལས་གྲོལ་བའི་ཕྱིར། །
རྟག་ཏུ་བསམ་ཡས་ཏིང་འཛིན་གྱི། །
བདེ་བ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ལྡན་ཕྱིར། །

ज्ञानेन भवनिर्वाणद्वयग्रहविमुक्तितः
सदाचिन्त्यसमाधानसुखसंपत्तियोगतः

By virtue of being liberated through wisdom from grasping
At [saṃsāric] existence and nirvāṇa as being two,
By virtue of always being endowed with the fulfillment
Of the bliss of inconceivable samādhi,

Comme avec la connaissance il s’est affranchi

De la croyance à la dualité du saṃsāra et du nirvāṇa ; Comme il ne se déprend jamais de la félicité parfaite

D’inconcevables recueillements d’extase ;

French

English

Verse page

II.66

འཇིག་རྟེན་ན་ནི་སྤྱོད་པ་ན། །
འཇིག་རྟེན་ཆོས་ཀྱིས་གོས་མེད་ཕྱིར། །
འཆི་མེད་ཞི་བའི་གནས་ཐོབ་ལ། །
འཆི་བདུད་རྒྱུ་བ་མེད་པའི་ཕྱིར། །

लोके विचरतो लोकधर्मैरनुपलेपतः
शमामृतपदप्राप्तौ मृत्युमाराप्रचारतः

By virtue of being untainted by worldly dharmas
While acting in the world,
By virtue of the māra of death not stirring
Within the attainment of the state of immortality and peace,

Et comme, lors même qu’il agit dans le monde,

Les choses du monde ne peuvent pas le souiller ; [Le corps absolu est permanent] parce qu’il a trouvé l’immortalité et la paix

Là où le démon de la mort ne court plus.

French

English

Verse page

II.67

འདུས་མ་བྱས་པའི་རང་བཞིན་གྱི། །
ཐུབ་པ་གདོད་ནས་རབ་ཞིའི་ཕྱིར། །
རྟག་པ་སྐྱབས་མེད་རྣམས་ཀྱི་ནི། །
སྐྱབས་ལ་སོགས་པར་འཐད་ཕྱིར་རོ། །

असंस्कृतस्वभावस्य मुनेरादिप्रशान्तितः
नित्यमशरणानां च शरणाभ्युपपत्तितः

By virtue of the sage, whose nature
Is unconditioned, being primordially at peace,
And by virtue of being tenable as the refuge and so on
Of those without refuge, [the Buddha] is permanent.

Parce que, inconditionné par nature,

Le sage est apaisé dès l’origine Et parce qu’il est logique qu’il soit le refuge

De ceux qui n’ont pas de refuge permanent.

French

English

Verse page

II.68

དང་པོ་ཡི་ནི་རྒྱུ་བདུན་གྱིས། །
གཟུགས་ཀྱི་སྐུ་ཡི་རྟག་ཉིད་དེ། །
ཕྱི་མ་གསུམ་གྱིས་སྟོན་པ་ནི། །
ཆོས་ཀྱི་སྐུ་ཡི་རྟག་པ་ཉིད། །

सप्तभिः कारणैराद्यैर्नित्यता रूपकायतः
पश्चिमैश्च त्रिभिः शास्तुर्नित्यता धर्मकायतः

The first seven reasons [show]
The permanence of the teacher in terms of the rūpakāyas,
And the latter three [demonstrate]
His permanence in terms of the dharmakāya.

Les sept premières raisons

Valent pour la permanence des corps formels De notre Instructeur ; les trois dernières,

Pour la permanence de son corps absolu.

French

English

Verse page

II.69

ངག་ཡུལ་མིན་ཕྱིར་དོན་དམ་གྱིས་བསྡུས་ཕྱིར། །
རྟོགས་གནས་མིན་ཕྱིར་དཔེ་ལས་འདས་པའི་ཕྱིར། །
བླ་ན་མེད་ཕྱིར་སྲིད་ཞིས་མ་བསྡུས་ཕྱིར། །
རྒྱལ་ཡུལ་འཕགས་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་བསམ་མི་ཁྱབ། །

अवाक्यवत्त्वात् परमार्थसंग्रहा-
दतर्कभूमेरुपमनिवृत्तितः
निरुत्तरत्वाद्भवशान्त्यनुद्ग्रहा-
दचिन्त्य आर्यैरपि बुद्धगोचरः

Because of being unutterable, because of consisting of the ultimate,
Because of not being examinable, because of being beyond example,
Because of being unsurpassable, and because of not being included in
[samsaric] existence or [nirvāṇic] peace,
The sphere of the Buddha is inconceivable even for the noble ones.

Ineffable, il revient à l’absolu ;

Ce n’est pas un objet d’analyse ; il échappe à toute comparaison ; Insurpassable, l’existence et la paix ne peuvent le contenir ; Aux êtres sublimes aussi, le domaine des Vainqueurs

reste inconcevable.

French

English

Verse page

II.70

བསམ་མེད་བརྗོད་དུ་མེད་ཕྱིར་ཏེ། །
བརྗོད་མེད་དོན་དམ་ཡིན་ཕྱིར་རོ། །
དོན་དམ་བརྟག་བྱ་མིན་ཕྱིར་ཏེ། །
བརྟག་མིན་རྗེས་དཔག་བྱ་མིན་ཕྱིར། །

अचिन्त्योऽनभिलाप्यत्वादलाप्यः परमार्थतः
परमार्थोऽप्रतवर्यत्वादतर्क्यो व्यनुमेयतः

It is inconceivable because it is inexpressible.
It is inexpressible because it is the ultimate.
It is the ultimate because it is incomprehensible by reason.
It is incomprehensible by reason because it is immeasurable.

[L’Éveil] est inconcevable parce qu’il est indicible ;

Il est indicible parce qu’il est absolu ; Il est absolu parce que ce n’est pas un objet d’analyse ;

Ce n’est pas un objet d’analyse parce qu’on ne peut pas l’inférer ;

French

English

Verse page

II.71

དཔག་མིན་བླ་ན་མེད་པའི་ཕྱིར། །
བླ་ན་མེད་པ་མ་བསྡུས་ཕྱིར། །
མ་བསྡུས་གནས་པ་མེད་ཕྱིར་ཏེ། །
ཡོན་ཏན་སྐྱོན་རྟོག་མེད་ཕྱིར་རོ། །

व्यनुमेयोऽनुत्तरत्वादानुत्तर्यमनुद्ग्रहात्
अनुद्ग्रहोऽप्रतिष्ठानादगुणदोषाविकल्पनात्

It is immeasurable because it is unsurpassable.
It is unsurpassable because it is not included [in saṃsāra or nirvāṇa].
It is not included [in them] because it does not abide [in either one]
Since it lacks conceptions about their flaws and qualities, respectively.

On ne peut pas l’inférer parce que rien ne lui est supérieur ;

Rien ne lui est supérieur parce qu’on ne peut à rien le ramener ; On ne peut à rien le ramener parce qu’il ne se trouve nulle part ; Il ne se trouve nulle part parce qu’il n’a pas les idées

de qualité et de défaut.

French

English

Verse page

II.72

རྒྱུ་ལྔ་དག་གིས་ཕྲ་བའི་ཕྱིར། །
ཆོས་སྐུ་བསམ་མི་ཁྱབ་པ་སྟེ། །
དྲུག་པས་དེ་ཡི་དངོས་མིན་ཕྱིར། །
གཟུགས་སྐུ་བསམ་མི་ཁྱབ་པའོ། །

पञ्चभिः कारणैः सौक्ष्म्यादिचिन्त्यो धर्मकायतः
षष्ठेनातत्त्वभावित्वादचिन्त्यो रूपकायतः

Due to the [first] five reasons, [buddhahood] is subtle
And therefore is inconceivable in terms of the dharmakāya.
Due to the sixth one, it is not [manifest in] its truly real state
And therefore is inconceivable in terms of the rūpakāya.

Subtil pour les cinq premières raisons,

Le corps absolu est inconcevable ; Irréels, pour la sixième [raison],

Les corps formels sont inconcevables.

French

English

Verse page

II.73

བླ་མེད་ཡེ་ཤེས་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་སོགས་ཡོན་ཏན་གྱིས། །
ཡོན་ཏན་ཕ་རོལ་བྱོན་པའི་རྒྱལ་བ་བསམ་མི་ཁྱབ། །
དེས་ན་རང་བྱུང་རྣམས་ཀྱི་ཐ་མའི་ཚུལ་འདི་ནི། །
དྲང་སྲོང་ཆེན་པོ་དབང་ཐོབ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་རིག་མིན། །

अनुत्तरज्ञानमहाकृपादिभि-
र्गुणैरचिन्त्या गुणपारगा जिनाः
अतः क्रमोऽन्त्योऽयमपि स्वयंभुवो
ऽभिषेकलब्धा न महर्षयो विदुरिति

By virtue of the qualities of unsurpassable wisdom and great compassion,
The victors, who have accomplished [all] qualities, are inconceivable.
Therefore, this final stage of the self-arisen ones is not even known
By the great seers who have obtained the empowerment.

Du fait de leur sagesse insurpassable, de leur grande compassion

et de leurs autres vertus, Les Vainqueurs transcendent toutes les qualités et sont [donc] inconcevables. Dès lors, les grands sages qui ont reçu l’initiation ignorent,

Eux aussi, l’état ultime des bouddhas nés d’eux-mêmes.

French

English

Verse page

Chapter III

III.1

རང་དོན་གཞན་དོན་དོན་དམ་སྐུ་དང་ནི། །
དེ་ལ་བརྟེན་པ་ཀུན་རྫོབ་སྐུ་ཉིད་དེ། །
བྲལ་དང་རྣམ་པར་སྨིན་པའི་འབྲས་བུ་ནི། །
ཡོན་ཏན་དབྱེ་བ་དྲུག་ཅུ་བཞི་འདི་དག །

स्वार्थः परार्थः परमार्थकाय-
स्तदाश्रिता संवृतिकायता च
फलं विसंयोगविपाकभावा-
देतच्चतुः षष्टिगुणप्रभेदम्

One’s own welfare and the welfare of others consist of the ultimate kāya
And the seeming kāya that is based on it, respectively.
Due to representing the states of freedom and maturation, respectively,
They represent the fruition, which is classified as sixty-four qualities.

Le bien propre et le bien d’autrui sont le corps absolu

Et les corps relatifs qui en dépendent. Ils présentent soixante-quatre qualités

Qui sont des fruits de séparation et de maturation.

French

English

Verse page

III.2

བདག་ཉིད་ཀྱི་ནི་འབྱོར་པའི་གནས། །
དམ་པའི་དོན་གྱི་སྐུ་ཡིན་ཏེ། །
དྲང་སྲོང་རྣམས་ཀྱི་བརྡ་ཡི་སྐུ། །
ཕ་རོལ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་གནས། །

आत्मसंपत्त्यधिष्ठानं शरीरं पारमार्थिकम्
परसंपत्त्यधिष्ठानमृषेः सांकेतिकं वपुः

The ultimate body
Is the support of the fulfillment of one’s own [welfare].
The conventional body of the seer
Is the support of the fulfillment [of the welfare of] others.

Le corps absolu est le lieu

Des richesses personnelles. Le corps symbolique des sages

Est le lieu du bien parfait des autres.

French

English

Verse page

III.3

དང་པོའི་སྐུ་ནི་སྟོབས་ལ་སོགས། །
བྲལ་བའི་ཡོན་ཏན་རྣམས་དང་ལྡན། །
གཉིས་པ་སྐྱེས་བུ་ཆེན་པོའི་མཚན། །
རྣམ་སྨིན་ཡོན་ཏན་དག་དང་ལྡན། །

विसंयोगगुणर्युक्तं वपुराद्यं बलादिभिः
वैपाकिकैर्द्वितीयं तु महापुरुषलक्षणैः

The first body is endowed with
The qualities of freedom, such as the powers,
And the second one, with those of maturation,
Which are the marks of a great being.

Le premier corps est doté des forces

Et des autres qualités de séparation ; Le second possède les marques des grands êtres,

Qui sont des qualités de maturation.

French

English

Verse page

III.4

སྟོབས་ཉིད་མ་རིག་སྒྲིབ་ལ་རྡོ་རྗེ་བཞིན། །
མི་འཇིགས་ཉིད་ནི་འཁོར་དུ་སེང་གེ་བཞིན། །
དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་མ་འདྲེས་མཁའ་བཞིན་ཏེ། །
ཐུབ་པའི་བསྟན་པ་རྣམ་གཉིས་ཆུ་ཟླ་བཞིན། །

बलत्वमज्ञानवृतेषु वज्रव-
द्विशारदत्वं परिषत्सु सिंहवत्
तथागतावेणिकतान्तरीक्षवन्
मुनेर्द्विधादर्शनमम्बुचन्द्रवत्

The powers are like a vajra for the obscurations of ignorance,
The fearlessnesses amid the retinue resemble a lion,
The unique [qualities] of the Tathāgata are similar to space,
And the sage’s two kinds of display are like the moon [reflected in] water.

Si les forces sont comparables aux vajras [lancés]

contre le voile de l’ignorance, Les intrépidités évoquent le lion dans l’assemblée [des animaux], Les [qualités] exclusives des tathāgatas ressemblent à l’espace

Et la double apparence du Sage tient [du reflet] de la lune dans l’eau.

French

English

Verse page

III.5

གནས་དང་གནས་མིན་ལས་རྣམས་ཀྱི། །
རྣམ་སྨིན་དང་ནི་དབང་པོ་དང་། །
ཁམས་རྣམས་དང་ནི་མོས་པ་དང་། །
ཀུན་འགྲོའི་ལམ་དང་བསམ་གཏན་སོགས། །

स्थानास्थाने विपाके च कर्मणामिन्द्रियेषु च
धातुष्वप्यधिमुक्तौ च मार्गे सर्वत्रगामिनि

What is the case and what is not the case,
Maturation of karmas, faculties,
Constitutions, inclinations,
The path that leads everywhere,

Le correct et l’incorrect,

La rétribution des actes, les facultés, Les tempéraments, les aspirations,

Les voies de toutes les destinées, les concentrations

French

English

Verse page

III.6

ཉོན་མོངས་དྲི་མ་མེད་པ་དང་། །
གནས་ནི་རྗེས་སུ་དྲན་པ་དང་། །
ལྷ་ཡི་མིག་དང་ཞི་བ་དག །
མཁྱེན་པའི་སྟོབས་ནི་རྣམ་པ་བཅུ། །

ध्यानादिक्लेशवैमल्ये निवासानुस्मृतावपि
दिव्ये चक्षुषि शान्तौ च ज्ञानं दशविधं बलम्

Afflicted and stainless dhyānas and so on,
Recollection of [former birth]places,
The divine eye, and peace—
Knowing these represents the ten kinds of power.

Souillées ou immaculées,

Le souvenir des existences [passées], L’œil divin et l’apaisement

Voilà les dix forces de connaissance.

French

English

Verse page

III.7

གནས་དང་གནས་མིན་རྣམ་སྨིན་ཁམས་དང་འགྲོ་བའི་མོས་པ་སྣ་ཚོགས་དང་། །
ཉོན་མོངས་རྣམ་བྱང་དབང་པོའི་ཚོགས་དང་སྔོན་གནས་རྗེས་སུ་དྲན་པ་དང་། །
ལྷ་ཡི་མིག་དང་ཟག་པ་ཟད་ཚུལ་མི་ཤེས་གོ་ཆ་རྩིག་བརྟན་དང་། །
ཤིང་རྣམས་འབིགས་དང་འཇིག་དང་གཅོད་ཕྱིར་སྟོབས་གང་ཡིན་པ་རྡོ་རྗེ་བཞིན། །

स्थानास्थानविपाकधातुषु जगन्नानाधुमुक्तौ नये
संक्लेशव्यवदान इन्द्रियगणे पूर्वे निवासस्मृतौ
दिव्ये चक्षुषि चास्रवक्षयविधावज्ञानवर्माचल-
प्राकारद्रुमभेदनप्रकिरणच्छेदाद्वलं वज्रवत्

[In knowing] what is the case and what is not the case, maturation, constitutions, the various inclinations of beings, the means,
What is afflicted and purified, the collection of faculties, recollection of former [birth]places,
The divine eye, and the mode of the termination of contamination, the powers are like a vajra
Because they pierce the armor, break the immovable wall, and cut down the tree of ignorance.

Le correct et l’incorrect, la rétribution, les tempéraments,

les destinées et les aspirations dans toute leur diversité, Ce qui est souillé par les affections ou parfaitement purifié, l’ensemble des facultés, le souvenir des états antérieurs, L’œil divin et l’art d’épuiser les souillures : voilà les [dix] forces [de connaissance] que l’on compare à des vajras Parce qu’elles transpercent les armures, abattent les remparts

et rasent les forêts de l’ignorance.

French

English

Verse page

III.8

ཆོས་སྐུ་རྫོགས་པར་བྱང་ཆུབ་དང་། །
གེགས་ནི་འགོག་པར་བྱེད་པ་དང་། །
ལམ་སྟོན་པ་དང་འགོག་སྟོན་ལ། །
མི་འཇིགས་པ་ནི་རྣམ་པ་བཞི། །

सर्वधर्माभिसंबोधे विवन्धप्रतिषेधने
मार्गाख्याने निरोधाप्तौ वैशारद्यं चतुर्विधम्

The four kinds of fearlessness are with regard to
The complete realization of all phenomena,
The termination of [all] obstacles,
Teaching the path, and attaining cessation.

À toute chose il s’éveille pleinement ;

Il met fin aux obstacles ; Il enseigne la voie et montre la cessation

Telles sont les quatre intrépidités.

French

English

Verse page

III.9

བདག་གཞན་ཤེས་བྱའི་དངོས་པོ་རྣམ་ཀུན་ཤེས་དང་ཤེས་མཛད་ཕྱིར། །
སྤང་དངོས་སྤངས་དང་སྤོང་མཛད་ཕྱིར་དང་བརྟེན་བྱ་བསྟེན་པའི་ཕྱིར། །
ཐོབ་བྱ་བླ་མེད་ཤིན་ཏུ་དྲི་མེད་ཐོབ་དང་ཐོབ་མཛད་ཕྱིར། །
རང་གཞན་དོན་ལྡན་གསུང་ཕྱིར་དྲང་སྲོང་གང་དུའང་ཐོགས་པ་མེད། །

ज्ञेये वस्तुनि सर्वथात्मपरयोर्ज्ञानात् स्वयंज्ञापना-
द्धेये वस्तुनि हानिकारणकृतेः सेव्ये विधौ सेवनात्
प्राप्तव्ये च निरुत्तरेऽतिविमले प्राप्तेः परप्रापणा-
दार्याणां स्वपरार्थसत्यकथनादस्तम्भितत्वं क्वचित्

By virtue of knowing and making others know all one’s own entities and those of others that are to be known,
By virtue of having relinquished and making [others] relinquish the entities to be relinquished, by virtue of having relied [and making others rely] on the means to be relied on,
And by virtue of having attained and making others attain the unsurpassable and utterly stainless [state] to be attained,
The noble ones are never paralyzed with fear anywhere since they teach the reality of one’s own welfare and that of others.

Comme il connaît et fait connaître tout ce que les autres et soi-même

se doivent de connaître ; Comme il a éliminé et fait éliminer ce qui devait l’être et qu’il a suivi ce qu’il fallait suivre ; Comme il a atteint et fait atteindre l’état suprême et très immaculé qu’il faut atteindre, Et comme, enfin, il prêche la vérité pour le bien de tous,

le Sage ne rencontre jamais d’obstacles.

French

English

Verse page

III.10

རི་དགས་དབང་པོ་ཇི་ལྟར་ནགས་མཐར་རྟག་འཇིག་མེད། །
རི་དགས་རྣམས་ལ་སྐྲག་པ་མེད་པར་རྒྱུ་བ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་ཚོགས་ནང་ཐུབ་པའི་དབང་པོ་སེང་གེ་ཡང་། །
ལེགས་གནས་ལྟོས་མེད་བརྟན་པའི་རྩལ་དང་ལྡན་པར་གནས། །

नित्यं वनान्तेषु यथा मृगेन्द्रो
निर्भीरनुत्तस्तगतिर्मृगेभ्यः
मुनीन्द्रसिंहोऽपि तथा गणेषु
स्वस्थो निरास्थः स्थिरविक्रमस्थः

Just as the king of animals is never frightened
And roams about fearlessly among the animals in the jungle,
The lion who is the lord of sages dwells amid his retinue
Independently, indifferently, firmly, and powerfully.

À l’orée de la jungle, le roi des animaux se promène sans peur

Et jamais il ne craint aucun autre animal. De même, dans une assemblée, le Seigneur des Sages, qui est pareil au lion,

Peut-il rester à l’aise, indépendant, habile et stable.

French

English

Verse page

III.11

འཁྲུལ་དང་ཅ་ཅོ་མི་མངའ་སྟེ། །
སྟོན་ལ་དྲན་པ་ཉམས་མི་མངའ། །
མཉམ་པར་མ་བཞག་ཐུགས་མི་མངའ། །
འདུ་ཤེས་སྣ་ཚོགས་ཀྱང་མི་མངའ། །

स्खलितं रवितं नास्ति शास्तुर्न मुषिता स्मृतिः
न चासमाहितं चित्तं नापि नानत्वसंज्ञिता

The teacher is without mistakenness and chatter,
Is never bereft of mindfulness,
Lacks a mind not resting in meditative equipoise,
Is free from notions of diversity,

[Notre Instructeur] ne se trompe pas

et ne tient pas de propos futiles, Sa mémoire est infaillible, son esprit Ne quitte jamais le recueillement profond ;

Il ne perçoit pas non plus de différences

French

English

Verse page

III.12

མ་བརྟགས་བཏང་སྙོམས་མི་མངའ་སྟེ། །
འདུན་དང་བརྩོན་འགྲུས་དྲན་པ་དང་། །
ཤེས་རབ་རྣམ་གྲོལ་རྣམ་གྲོལ་གྱི། །
ཡེ་ཤེས་གཟིགས་པ་ཉམས་མི་མངའ། །

नोपेक्षाप्रतिसंख्याय हानिर्न च्छन्दवीर्यतः
स्मृतिप्रज्ञाविमुक्तिभ्यो विमुक्तिज्ञानदर्शनात्

Lacks indifference without examination,
His striving, vigor, mindfulness,
Prajñā, liberation, and vision
Of the wisdom of liberation never deteriorate,

Et ne saurait être indifférent par manque de discernement.

Ses aspirations, son ardeur, son attention, Sa connaissance supérieure, sa liberté totale

Et ce que voit sa libre sagesse ignorent le déclin.

French

English

Verse page

III.13

ལས་རྣམས་ཡེ་ཤེས་སྔོན་འགྲོ་དང་། །
དུས་ལ་ཡེ་ཤེས་སྒྲིབ་པ་མེད། །
དེ་ལྟར་བཅོ་བརྒྱད་འདི་དང་གཞན། །
སྟོན་པའི་མ་འདྲེས་ཡོན་ཏན་ཡིན། །

ज्ञानपूर्वंगमं कर्म त्र्यध्वज्ञानमनावृतम्
इत्येतेऽष्टादशान्ये च गुरोरावेणिका गुणाः

His actions are preceded by wisdom,
And his wisdom in the three times is unobscured.
These eighteen are the guru’s qualities
That are unique compared to others.

Ses actes procèdent de la sagesse

Libre des voiles temporels. Telles sont, entre autres, dix-huit

Qualités exclusives de notre Instructeur.

French

English

Verse page

III.14

འཁྲུལ་དང་ཅ་ཅོ་བསྙེལ་དང་ཐུགས་གཡོ་ཐ་དད་ཀྱི་ནི་འདུ་ཤེས་དང་། །
ངང་གི་བཏང་སྙོམས་དྲང་སྲོང་ལ་མེད་འདུན་པ་དང་ནི་བརྩོན་འགྲུས་དང་། །
དྲན་པ་རྣམ་དག་དྲི་མེད་ཤེས་རབ་རྟག་ཏུ་རྣམ་པར་གྲོལ་བ་དང་། །
ཤེས་བྱའི་དོན་ཀུན་གཟིགས་པ་གྲོལ་བའི་ཡེ་ཤེས་ལས་ནི་ཉམས་མི་ང་། །

नास्ति प्रस्खलितं रवो मुषितता चित्ते न संभेदतः
संज्ञा न स्वरसाध्युपेक्षणमृषेर्हानिर्न च च्छन्दतः
वीर्याच्च स्मृतितो विशुद्धविमलप्रज्ञाविमुक्तेः सदा
मुक्ति ज्ञाननिर्दशनाच्च निखिलज्ञेयार्थसंदर्शनात्

The seer lacks mistakenness, chatter, mindlessness, mental agitation,
Notions of difference, and natural indifference, while there is never any deterioration
Of his striving, vigor, mindfulness, pure stainless prajñā and liberation,
And vision of the wisdom of liberation (seeing all objects to be known).

Erreurs, bavardages, oubli, dispersion, perceptions toutes différentes

Et indifférence naturelle : rien de cela n’affecte le Sage. Ses aspirations, son ardeur, son attention, sa connaissance parfaitement pure et immaculée, sa liberté perpétuelle

Et sa libre sagesse qui voit tous les phénomènes ignorent le déclin.

French

English

Verse page

III.15

གང་གི་ལས་གསུམ་ཐམས་ཅད་ཡེ་ཤེས་སྔོན་འགྲོའི་རྗེས་སུ་འཇུག་པ་དང་། །
དུས་གསུམ་རྟག་ཏུ་ཐོགས་པ་མེད་པ་མཁྱེན་པ་རྒྱ་ཆེན་འཇུག་པ་སྟེ། །
གང་རྟོགས་འགྲོ་བར་འཇིགས་མེད་དམ་ཆོས་འཁོར་ལོ་ཆེན་པོ་རབ་བསྐོར་བ། །
ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོ་དང་ལྡན་རྒྱལ་བ་ཉིད་དེ་སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀྱིས་བརྙེས། །

सर्वज्ञानुपुरोजवानुपरिवर्त्यर्थेषु कर्मत्रयं
त्रिष्वध्वस्वपराहत सुविपुलज्ञानप्रवृत्तिर्ध्रुवम्
इत्येषा जिनता महाकरुणया युक्तावबुद्धा जिनै-
र्यद्बोधाज्जगति प्रवृत्तमभयदं सद्धर्मचक्रं महत्

He engages in the three actions with regard to objects that are preceded by omniscience,
And the operation of his vast wisdom is always unobstructed with regard to the three times.
Thus is this state of the victor, which is endowed with great compassion and realized by the victors.
By virtue of this realization, he fearlessly turns the great wheel of the genuine dharma in the world.

Les actes de son corps, de sa parole et de son esprit

sont tous précédés et suivis par la sagesse primordiale, Tandis que son immense sagesse opère toujours dans les trois temps sans jamais rencontrer d’obstacles. Fort de cette réalisation, il ne craint pas de faire tourner la grande roue du vrai Dharma pour le bien des êtres. Cette victoire dotée de grande compassion

voilà ce que les bouddhas ont trouvé.

French

English

Verse page

III.16

ས་སོགས་ལ་ཡོད་ཆོས་གང་ཡིན་པའི་ཆོས་ཉིད་དེ་ནི་ནམ་མཁའི་མིན། །
ནམ་མཁའི་མཚན་ཉིད་སྒྲིབ་མེད་ལ་སོགས་མཚན་ཉིད་གང་དེ་གཟུགས་ལ་མེད། །
ས་ཆུ་མེ་རླུང་ནམ་མཁའ་མཚུངས་པ་འཇིག་རྟེན་དག་ན་ཐུན་མོང་སྟེ། །
མ་འདྲེས་ཉིད་ནི་རྡུལ་ཕྲན་ཙམ་ཡང་འཇིག་རྟེན་དག་ན་ཐུན་མོང་མིན། །

या क्षित्यादिषु धर्मता न नभसः सा धर्मता विद्यते
ये चानावरणादिलक्षणगुणा व्योम्नो न ते रूपिषु
क्षित्यम्बुज्वलनानिलाम्बरसमा लोकेषु साधारणा
बुद्धावेणिकता न चाश्वपि पुनर्लोकेषु साधारणा

What is the true nature of earth and so on is not found as the true nature of space,
And the characteristic qualities of space (such as being unobscured) are not [found] in forms [either].
[Still,] earth, water, fire, wind, and space are equal in being common to [all] the worlds,
But the unique buddha [qualities] are not in the least common to the worlds.

La terre et les autres éléments n’ont pas la même nature que l’espace ;

Les caractéristiques de la forme n’ont rien à voir avec l’absence d’obstacles et les autres particularités de l’espace. La terre, l’eau, le feu et l’air, de même que l’espace, sont communs à [tous les] mondes, Mais les [qualités] exclusives [des bouddhas] n’ont pas même

une particule en commun avec le monde.

French

English

Verse page

III.17

ལེགས་གནས་འཁོར་ལོའི་མཚན་པ་དང་། །
ཡངས་ཤིང་ཞབས་ལོང་མི་མངོན་དང་། །
སོར་མོ་རིང་དང་ཕྱག་ཞབས་ནི། །
དྲ་བ་ཡིས་ནི་འབྲེལ་པ་དང་། །

सुप्रतिष्ठितचक्राङ्कव्यायतोत्सङ्गपादता
दीर्घाङ्गुलिकता जालपाणिपादावनद्ध

His feet are firmly placed, marked with wheels,
And have broad [heels] and nonprotruding [ankles].
His fingers and toes are long,
Joined by webs on hands and feet.

[Le bouddha] a les pieds bien posés, marqués chacun d’une roue ;

Il a les talons larges et les malléoles invisibles ; Ses doigts et ses orteils sont longs

Et rattachés par des membranes.

French

English

Verse page

III.18

པགས་འཇམ་གཞོན་ཤ་ཅན་ལེགས་ཉིད། །
སྐུ་ནི་བདུན་དག་མཐོ་བ་དང་། །
བྱིན་པ་ཨེ་ན་ཡ་འདྲ་གསང་། །
གླང་པོ་བཞིན་དུ་སྦུབས་སུ་ནུབ། །

त्वङ् मृदुश्रीतरुणता सप्तोत्सदशरीरता
एणेयजङ्घता नागकोशवद्वस्तिगुह्यत

His skin is soft and youthfully tender,
His body has seven convex surfaces,
His calves are antelope-like,
And his private parts are concealed as [they are] with an elephant.

D’une délicatesse juvénile, sa peau est d’une douceur parfaite ;

Le dos de ses mains, ses cous-de-pied, ses épaules et sa nuque forment sept protubérances bien arrondies ; Ses jarrets sont les mêmes que ceux de l’antilope eṇaya

Et son secret rentré au fourreau comme celui de l’éléphant.

French

English

Verse page

III.19

རོ་སྟོད་སེང་གེ་འདྲ་བ་དང་། །
ཐལ་གོང་བར་མེད་རྒྱས་པ་དང་། །
དཔུང་མགོ་ལེགས་ཟླུམ་ཕྱག་འཇམ་ཞིང་། །
ཟླུམ་ཞིང་མཐོ་དམན་མེད་པ་དང་། །

सिंहपूर्वार्धकायत्वं निरन्तरचितांशता
संवृत्तस्कन्धता वृत्तश्लक्ष्णानुन्नामबाहुता

His upper body is lionlike,
The flesh between the shoulders is broad and compact,
His shoulders are evenly rounded,
And his arms are rounded, soft, and not uneven.

Il a un torse de lion et des épaules

Pleines et larges aux sommets Bien rebondis. Il a les bras tendres,

Ronds et réguliers.

French

English

Verse page

III.20

ཕྱག་རིང་ཡོངས་སུ་དག་པའི་སྐུ། །
འོད་ཀྱི་དཀྱིལ་འཁོར་དང་ལྡན་དང་། །
མགྲིན་པ་དྲི་མེད་དུང་འདྲ་དང་། །
འགྲམ་པ་རི་དགས་རྒྱལ་པོ་འདྲ། །

प्रलम्बबाहुता शुद्धप्रभामण्डलगात्रता
कम्बुग्रीवत्वममलं मृगेन्द्रहनुता समा

His arms are hanging [down to the knees],
[His body] has a pure halo of light around it,
His neck is stainless like a conch,
And his jaws are like those of the king of animals.

Ses bras sont longs et son corps, entièrement pur,

Est entouré d’un halo de lumière. Sa gorge évoque une conque immaculée

Et ses joues valent celles du roi des animaux.

French

English

Verse page

III.21

ཚེམས་ནི་བཞི་བཅུ་མཉམ་པ་དང་། །
རབ་དག་ཚེམས་ཐགས་བཟང་བ་དང་། །
རྣམ་དག་ཚེམས་མཉམ་ཉིད་དང་ནི། །
མཆེ་བ་རབ་མཆོག་དཀར་བ་ཉིད། །

चत्वारिंशद्दशनता स्वच्छाविरलदन्तता
विशुद्धसमदन्तत्वं शुक्लप्रवरदंष्ट्रता

His forty teeth are equally [distributed],
Very bright, and well arranged.
His teeth are pure and of equal [size],
And his eyeteeth are very white.

Il a quarante dents parfaitement égales,

Brillantes et bien alignées, Pures et de la même taille ;

Ses canines sont d’une blancheur suprême.

French

English

Verse page

III.22

ལྗགས་རིང་མཐའ་མེད་བསམ་མེད་པ། །
རོ་བྲོ་བ་ཡི་མཆོག་ཉིད་དང་། །
རང་བྱུང་ཀ་ལ་པིང་ཀ་ཡི། །
སྒྲ་དང་ཚངས་པའི་དབྱངས་ཉིད་དང་། །

प्रभूतजिव्हतानन्ताचिन्त्यरसरसाग्रता
कलविङ्करुतं ब्रह्मस्वरता च स्वयंभुवः

His tongue is big and tastes the supreme taste,
Which is infinite and inconceivable.
The voice of the self-arisen is like that of a kalaviṅka [bird]
And has the melodious tone [of the voice] of Brahmā.

Sa langue longue, infinie, inconcevable,

Donne un goût suprême à tous les aliments. De sa voix de Brahma, le Bouddha parle

Avec des accents de kalaviṅka.

French

English

Verse page

III.23

སྤྱན་བཟང་ཨུཏྤལ་ཁྱུ་མཆོག་རྫི་འདྲ་དང་། །
ཞལ་མཛེས་དྲི་མེད་མཛོད་སྤུ་དཀར་ལྡན་དང་། །
གཙུག་ཏོར་དབུ་ལྡན་དག་ཅིང་སྲབ་པ་དང་། །
པགས་པ་གསེར་གྱི་མདོག་འདྲ་སེམས་ཅན་མཆོག །

नीलोत्पलश्रीवृषपक्ष्मनेत्र-
सितामलोर्णोदितचारुवक्त्रः
उष्णीषशीर्षव्यवदातसूक्ष्म-
सुवर्णवर्णच्छविरग्रसत्त्वः

His eyes are beautiful like blue water lilies, with eyelashes like a bull,
His face is handsome, endowed with the white immaculate ūrṇā hair,
His head [is crowned by] an uṣṇīṣa, and the skin
Of the supreme of beings is pure, delicate, and has a golden hue.

Il a de beaux yeux pareils à des lotus bleus

et les cils de la reine des vaches ne valent pas les siens. Son beau visage sans défauts s’orne d’un poil-trésor blanc. Le haut de son crâne se pare d’un apex et sa peau, fine et pure,

A la couleur de l’or : n’est-il pas suprême entre tous les êtres ?

French

English

Verse page

III.24

བ་སྤུ་ལེགས་ཕྲ་འཇམ་ཞིང་རེ་རེ་ནས། །
སྐུ་ཡི་གྱེན་དུ་གཡས་ཕྱོགས་འཁྱིལ་པ་དང་། །
དབུ་སྐྲ་དྲི་མེད་རིན་ཆེན་མཐོན་མཐིང་བཞིན། །
ནྱ་གྲོ་རྫོགས་པའི་ལྗོན་ཤིང་དཀྱིལ་འཁོར་འདྲ། །

एकैकविश्लिष्टमृदूर्ध्वदेह-
प्रदक्षिणावर्तसुसूक्ष्मरोमा
महेन्द्रनीलामलरत्नकेशो
न्यग्रोधपूर्णद्रुममण्डलाभः

His body hairs, each one separate by itself, are soft and subtle,
Pointing upward from the body and curling to the right.
His hair is [colored] like a stainless blue sapphire,
And he is [well proportioned] like the maṇḍala of a perfect nyagrodha tree.

Chacun de ses poils doux et fins

S’enroule à droite en poussant vers le haut ; Impeccable est sa chevelure bleu foncé comme un précieux saphir ;

Ses proportions sont parfaites comme celles du banian.

French

English

Verse page

III.25

ཀུན་ཏུ་བཟང་པོ་དཔེ་མེད་དྲང་སྲོང་ཆེ། །
སྲེད་མེད་བུ་ཡི་སྟོབས་མངའ་མཁྲེགས་པའི་སྐུ། །
བསམ་མི་ཁྱབ་པར་སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་པོ། །
འདི་དག་སྟོན་པས་མི་དབང་མཚན་དུ་གསུངས། །

नारायणस्थामदृढात्मभावः
समन्तभद्रोऽप्रतिमो महर्षिः
द्वात्रिंशदेतान्यमितद्युतीनि
नरेन्द्रचिन्हानि वदन्ति शास्तुः

The ever-excellent and incomparable body of the great seer
Is firm and possesses the strength of Nārāyaṇa.
The teacher declared these thirty-two [marks]
Of infinite splendor to be the signs of the lord of humans.

Universellement bon et incomparable, le grand Sage

A le corps robuste et la force de Nārāyaṇa. De ces trente-deux marques inconcevables, Notre Instructeur précise qu’elles appartiennent

aux seigneurs parmi les hommes.

French

English

Verse page

III.26

ཇི་ལྟར་སྤྲིན་མེད་མཁའ་ཡི་ཟླ་བའི་གཟུགས། །
སྟོན་ཀའི་ཆུ་སྔོན་མཚོར་ནི་མཐོང་བ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་རྒྱལ་སྲས་ཚོགས་ཀྱི་ཁྱབ་བདག་གཟུགས། །
རྫོགས་སངས་དཀྱིལ་འཁོར་ནང་དུ་མཐོང་བར་འགྱུར། །

व्यभ्रे यथा नभसि चन्द्रमसो विभूतिं
पश्यन्ति नीलशरदम्बुमहाह्रदे च
संबुद्धमण्डलतलेषु विभोर्विभूतिं
तद्विज्जिनात्मजगणा व्यवलोकयन्ति

Just as the splendor of the moon in a cloudless sky
Is seen in the blue autumn waters of great ponds,
So the hosts of the children of the victors see the splendor
Of the lord on the surfaces of the circles [around] the perfect Buddha.

De même qu’en automne on voit la forme de la lune

Dans un ciel sans nuages comme dans les eaux bleues d’un lac, De même, les enfants des Vainqueurs verront la forme

De l’Omniprésent dans le maṇḍala de la parfaite bouddhéité.

French

English

Verse page

III.27

ཡོན་ཏན་དྲུག་ཅུ་རྩ་བཞི་པོ། །
འདི་དག་སོ་སོར་རྒྱུ་བཅས་ཏེ། །
གོ་རིམས་ཇི་བཞིན་རིན་ཆེན་གྱི། །
མདོ་ཡི་རྗེས་འབྲང་ཤེས་པར་བྱ། །

गुणाश्चैते चतुःषष्टिः सनिदानाः पृथक् पृथक्
वेदितव्या यथासंख्यं रत्नसूत्रानुसारतः

These sixty-four qualities,
Each one together with their causes,
Are to be understood in due order
Through following the Ratna[dārikā]sūtra.

Il faut savoir que ces soixante-quatre qualités,

Ainsi que les causes de chacune, Apparaissent ici dans le même ordre

Que dans le Soûtra de Ratnadārikā.

French

English

Verse page

III.28

མི་ཕྱེད་པ་དང་མི་ཞན་དང་། །
མཚུངས་པ་མེད་ཕྱིར་གཡོ་མེད་ཕྱིར། །
རྡོ་རྗེ་སེང་གེ་མཁའ་དག་པའི། །
ཆུ་ཡི་ཟླ་བའི་དཔེས་བསྟན་ཏོ། །

निर्वेधिकत्वनिर्दैन्यनिष्कैवल्यनिरीहतः
वज्रसिंहाम्बरस्वच्छदकचन्द्रनिदर्शनम्

As for the powers and so on, due to being penetrating,
At ease, exclusive, and effortless, respectively,
They are illustrated by a vajra, a lion,
Space, and the moon [reflected in] clear water.

Elles sont indestructibles, audacieuses,

Inégalables et inamovibles, Si bien qu’on les compare respectivement

Au vajra, au lion, à l’espace et au [reflet de] la lune dans l’eau pure.

French

English

Verse page

III.29

སྟོབས་སོགས་རྣམས་ལས་སྟོབས་དྲུག་དང་། །
གསུམ་དང་གཅིག་གིས་རིམ་པ་བཞིན། །
ཤེས་བྱ་སྙོམས་པར་འཇུག་པ་དང་། །
བག་ཆགས་བཅས་པ་ཀུན་བསལ་བས། །

बलादिषु बलैः षड्भिस्त्रिभिरेकेन च क्रमात्
सर्वज्ञेयसमापत्तिसवासनमलोद्धृतेः

Through six powers, three,
And one, in due order,
All stains in terms of what is to be cognized, meditative absorption,
And [the afflictions] including their latent tendencies are eliminated.

Des dix forces, les six premières éliminent

Le voile de la connaissance ; les trois suivantes Le voile de l’absorption méditative ; et la dernière

Le voile des affections avec leurs imprégnations :

French

English

Verse page

III.30

གོ་ཆ་རྩིག་པ་ཤིང་བཞིན་དུ། །
ཕུག་དང་བཤིག་དང་བཅད་ཕྱིར་རོ། །
བརླིང་དང་སྙིང་བརྟན་མི་ཕྱེད་པས། །
དྲང་སྲོང་སྟོབས་ནི་རྡོ་རྗེ་འདྲ། །

भेदाद्विकरणाच्छेदाद्वर्मप्राकारवृक्षवत्
गुरुसारदृढाभेद्यं वज्रप्रख्यमृषेर्बलम्

Therefore since these [three stains] are pierced, broken, and cut down
Like an armor, a wall, and a tree, respectively,
The powers of the seer are like a vajra,
Being weighty, firm, strong, and unbreakable.

Comme si elles transperçaient des armures,

Abattaient des remparts et rasaient des forêts. Les forces des Sages sont comparables à des vajras,

Parce qu’elles sont sûres, essentielles, stables et indestructibles.

French

English

Verse page

III.31

གང་ཕྱིར་བརླིང་བ་སྙིང་པོའི་ཕྱིར། །
གང་ཕྱིར་སྙིང་པོ་བརྟན་པའི་ཕྱིར། །
གང་ཕྱིར་བརྟན་པ་མི་ཕྱེད་ཕྱིར། །
མི་ཕྱེད་ཕྱིར་ན་རྡོ་རྗེ་བཞིན། །

गुरु कस्माद्यतः सारं सारं कस्माद्यतो दृढम्
दृढं कस्माद्यतोऽभेद्यमभेद्यत्वाच्च वज्रवत्

Why are they weighty? Because they are firm.
Why are they firm? Because they are strong.
Why are they strong? Because they are unbreakable.
Since they are unbreakable, they are like a vajra.

Pourquoi sont-elles sûres ? Parce qu’elles sont essentielles.

Essentielles ? Parce qu’elles sont stables. Stables ? Parce qu’elles sont indestructibles. Et comme elles sont

Indestructibles, on les compare à des vajras.

French

English

Verse page

III.32

འཇིགས་པ་མེད་ཕྱིར་ལྟོས་མེད་ཕྱིར། །
བརྟན་ཕྱིར་རྩལ་ནི་ཕུན་ཚོགས་པས། །
ཐུབ་པ་སེང་གེ་སེང་གེ་བཞིན། །
འཁོར་གྱི་ཚོགས་སུ་འཇིགས་མི་མངའ། །

निर्भयत्वान्निरास्थत्वात्स्थैर्याद्विक्रमसंपदः
पर्षद्गणेष्वशारद्यं मुनिसिंहस्य सिंहवत्

Because of being unafraid, because of being indifferent,
Because of being firm, and because of being supremely powerful,
The lion of sages resembles a lion,
Being fearless amid the assemblies of his retinue.

Impavide, indépendant,

Stable et parfaitement habile, Le lion des sages est tel un lion sans crainte

Au cœur des assemblées qui se pressent autour de lui.

French

English

Verse page

III.33

ཀུན་མངོན་མཁྱེན་པས་གང་ལས་ཀྱང་། །
འཇིགས་མེད་པར་ནི་རྣམ་པར་གནས། །
དག་པའི་སེམས་ཅན་དང་ཡང་བདག །
མི་མཉམ་གཟིགས་ཕྱིར་ལྟོས་པ་མེད། །

सर्वाभिज्ञतया स्वस्थो विहरत्यकुतोभयः
निरास्थः शुद्धसत्त्वेभ्योऽप्यात्मनोऽसमदर्शनात्

By virtue of possessing all supernatural knowledges,
He abides independently without being afraid of anything.
He is indifferent because he sees that he is by nature
Not equal even to pure sentient beings.

Comme il connaît tout directement,

Il reste sans peur en toute occasion, Et comme il voit que les êtres qui se sont purifiés

Eux-mêmes ne le valent point, il reste indépendant.

French

English

Verse page

III.34

ཐུགས་ནི་ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་ལ། །
རྩེ་གཅིག་ཕྱིར་ན་བརྟན་པ་ཉིད། །
མཆོག་ཏུ་མ་རིག་བག་ཆགས་ཀྱི། །
ས་ལས་བརྒལ་ཕྱིར་རྩལ་ལྡན་ནོ། །

स्थिरो नित्यसमाधानात् सर्वधर्मेषु चेतसः
विक्रान्तः परमाविद्यावासभूमिव्यतिक्रमात्

He is firm because his mind is always
In samādhi with regard to all phenomena.
He is powerful because he has supremely transcended
The ground of the latent tendencies of ignorance.

L’esprit concentré sur tous les phénomènes,

Il est la stabilité même. Passé très au-delà De la terre des imprégnations de l’ignorance,

Il rayonne de pouvoir créatif.

French

English

Verse page

III.35

འཇིག་རྟེན་ཉན་ཐོས་མཐའ་གཅིག་ཏུ། །
སྤྱོད་དང་བློ་ལྡན་རང་བྱུང་རྣམས། །
གོང་ནས་གོང་དུ་བློ་དག་ནི། །
ཕྲ་ཕྱིར་དཔེ་ནི་རྣམ་པ་ལྔ། །

लौकिकश्रावकैकान्तचारिधीमत्स्वयंभुवाम्
उत्तरोत्तरधीसौक्ष्म्यात् पञ्चधा तु निदर्शनम्

As for worldly people, śrāvakas, those who live in solitude,
The intelligent, and the self-arisen,
Their insight is increasingly more subtle.
Therefore, they are illustrated by the five elements.

Les êtres ordinaires, les auditeurs, les bouddhas-par-soi,

Les sages bodhisattvas et les bouddhas nés d’eux-mêmes, Atteignent des états de compréhension de plus en plus subtils

Qu’illustrent cinq comparaisons :

French

English

Verse page

III.36

འཇིག་རྟེན་ཀུན་གྱི་ཉེར་འཚོའི་ཕྱིར། །
ས་ཆུ་མེ་རླུང་རྣམས་དང་མཚུངས། །
འཇིག་རྟེན་འཇིག་རྟེན་འདས་པ་ཡི། །
མཚན་ཉིད་ལས་འདས་ནམ་མཁའ་བཞིན། །

सर्वलोकोपजीव्यत्वाद्भूम्यम्ब्वग्न्यनिलोपमाः
लौक्यलोकोत्तरातीतलक्षणत्वान्नभोनिभाः

Since [the first four] sustain all the worlds,
They are like earth, water, fire, and wind.
Since [the fifth] is characterized by being beyond the mundane
And the supramundane, it resembles space.

Comme ils assurent la survie de tous les mondes,

Ils sont pareils à la terre, à l’eau, au feu et au vent ; Comme ils transcendent les caractères mondains

Et supramondains, ils sont comparables à l’espace.

French

English

Verse page

III.37

དེ་དག་ཡོན་ཏན་སུམ་ཅུ་ནི། །
གཉིས་འདི་ཆོས་སྐུས་རབ་ཕྱེ་སྟེ། །
ནོར་བུ་རིན་ཆེན་འོད་མདོག་དང་། །
དབྱིབས་བཞིན་དབྱེ་བ་མེད་ཕྱིར་རོ། །

गुणा द्वात्रिंशदित्येते धर्मकायप्रभाविताः
मणिरत्नप्रभावर्णसंस्थानवदभेदतः

These thirty-two qualities mentioned
[Here] make up the dharmakāya
Because they are undifferentiable [from it],
Just as its radiance, color, and form are [inseparable from] a precious jewel.

Ces trente-deux qualités sont autant

De divisions du corps absolu, De même que la lumière, la couleur et la forme

D’une pierre précieuse n’en sont point séparées.

French

English

Verse page

III.38

མཐོང་ན་ཚིམ་བྱེད་ཡོན་ཏན་གང་། །
སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་ཞེས་བྱ་བ། །
སྤྲུལ་པ་ཆོས་ལ་རྫོགས་པར་ནི། །
ལོངས་སྤྱོད་རྫོགས་སྐུ་གཉིས་ལ་བརྟེན། །

द्वात्रिंशल्लक्षणाः काये दर्शनाह्लादका गुणाः
निर्माणधर्मसंभोगरूपकायद्वयाश्रिताः

What are called "the thirty-two marks"
Are the qualities that delight upon being seen
And are based on the two rūpakāyas—
The nirmāṇa[kāya] and the one enjoying the dharma.

Elles comblent la vue, ces qualités

Appelées « trente-deux marques » ! Elles s’appuient sur le corps d’apparition

Et le corps de la jouissance parfaite du Dharma.

French

English

Verse page

III.39

དག་ལས་རིང་དང་ཉེ་རྣམས་ལས། །
འཇིག་རྟེན་རྒྱལ་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་དུ། །
ཆུ་དང་ནམ་མཁའ་ཟླ་གཟུགས་བཞིན། །
དེ་མཐོང་བ་ནི་རྣམ་པ་གཉིས། །

शुद्धेर्दुरान्तिकस्थानां लोकेऽथ जिनमण्डले
द्विधा तद्दर्शनं शुद्धं वारिव्योमेन्दुबिम्बवत्

For those who dwell far from and close to purity,
In the world and in the maṇḍala of the victor,
They display in two ways, just as [does] the form
Of the moon in pure water and in the sky.

Les éloignés de la pureté et ses proches,

Les uns dans le monde et les autres dans le maṇḍala d’un vainqueur, Voient les corps formels de deux façons Comme la forme de la lune dans le ciel

ou bien de son reflet dans l’eau.

French

English

Verse page

Chapter IV

IV.1

གདུལ་བྱའི་ཁམས་དང་འདུལ་བའི་ཐབས་དང་ནི། །
གདུལ་བྱའི་ཁམས་ཀྱི་གདུལ་བྱའི་བྱ་བ་དང་། །
དེ་ཡི་ཡུལ་དང་དུས་སུ་གཤེགས་པ་ལ། །
ཁྱབ་བདག་རྟག་ཏུ་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པར་འཇུག །

विनेयधातौ विनयाभ्युपाये
विनेयधातोर्विनयक्रियायाम्
तद्देशकाले गमने च नित्यं
विभोरनाभोगत एव वृत्तिः

The lord always engages without effort
In the constitutions of those to be guided, the means to guide them,
The activities of guidance [that suit] the constitutions of those to be guided,
And in finding the [proper] place and time for this [activity]

L’Omniprésent se manifeste toujours spontanément

Et arrive sur les lieux au moment opportun Selon les dispositions du disciple, les moyens de le discipliner

Et la discipline qu’il convient d’appliquer.

French

English

Verse page

IV.2

ཡོན་ཏན་རིན་ཆེན་མཆོག་ཚོགས་དང་ལྡན་ཡེ་ཤེས་ཆུ་མཚོ་བསོད་ནམས་ཡེ་ཤེས་ཉི་འོད་ཅན། །
ཐེག་པ་མ་ལུས་ངེས་པར་བསྒྲུབས་ཏེ་མཐའ་དང་དབུས་མེད་རྒྱ་ཆེན་ནམ་མཁའ་ལྟར་ཁྱབ་པ། །
སངས་རྒྱས་ཉིད་ནི་ཡོན་ཏན་དྲི་མ་མེད་གཏེར་སེམས་ཅན་ཀུན་ལ་ཁྱད་མེད་རྣམ་གཟིགས་ནས། །
ཉོན་མོངས་ཤེས་བྱའི་སྤྲིན་གྱི་དྲ་བ་སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀྱི་ཐུགས་རྗེའི་རླུང་གིས་རྣམ་པར་གཏོར། །

कृत्स्नं निष्पाद्य यानं प्रवरगुणगणज्ञानरत्नस्वगर्भं
पुण्यज्ञानार्करश्मिप्रविसुतविपुलानन्तमध्याम्बराभम्
बुद्धत्वं सर्वसत्त्वे विमलगुणनिधिं निर्विशिष्टं विलोक्य
क्लेशज्ञेयाभ्रजालं विधमति करुणा वायुभूता जिनानाम्

Having churned the entire [ocean-like mahā]yāna, which contains the jewels of the host of supreme qualities and the water of wisdom,
And having seen buddhahood, which is like the vast sky without middle and end pervaded by the sun rays of merit and wisdom,
[Existing] as a treasure of stainless qualities in all sentient beings without difference,
The wind-like compassion of the victors blows away the web of the clouds of afflictive and cognitive [obscurations].

Riche de tous les joyaux les plus précieux, les qualités,

l’océan de la sagesse primordiale scintille au soleil des mérites et de la sagesse ; C’est l’accomplissement définitif de tous les véhicules, une immensité dépourvue de centre et de périphérie, omniprésente comme l’espace. La bouddhéité, trésor des qualités immaculées, apparaît alors dans tous les êtres, sans différence entre eux, Tandis que se lève le vent de la compassion des bouddhas qui déchirera le filet des nuages tissé

par les voiles émotionnel et cognitif.

French

English

Verse page

IV.3

གང་ཞིག་གང་གིས་གདུལ་བ་ཡི། །
བྱ་གང་གང་དུ་གང་གི་ཚེ། །
དེ་ཡི་རྣམ་རྟོག་སྐྱེ་མེད་ཕྱིར། །
ཐུབ་པ་རྟག་ཏུ་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ། །

यस्य येन च यावच्च यदा च विनयक्रिया
तद्विकल्पोदयाभावादनाभोगः सदा मुनेः

Since they lack conceptions as to
For whom, whereby, where,
And when which guiding activity [is to be performed],
[The activity] of the sages is always effortless.

Qui ? Comment ? En appliquant

Quelle discipline ? Où ? Quand ? Comme le Sage n’a pas de ces pensées,

Son action est toujours spontanée.

French

English

Verse page

IV.4

གདུལ་བྱའི་ཁམས་ནི་གང་ཞིག་གི །
གདུལ་བའི་ཐབས་མང་གང་གང་གིས། །
གདུལ་བྱའི་བྱ་གང་གང་དུ་ནི། །
གང་ཚེ་ཡུལ་དང་དུས་དེ་དག །

यस्य धातोर्विनेयस्य येनोपायेन भूरिणा
या विनीतिक्रिया यत्र यदा तद्देशकालयोः

"For whom" [refers to] the constitutions of those to be guided;
"Whereby," to the abundant means;
"Which," to the guiding activity;
And "where and when," to the [proper] place and time for this [activity].

« Qui » renvoie aux dispositions du disciple,

« Comment » aux moyens de le discipliner, « Quelle discipline » à leur application,

« Où » et « quand » au lieu et à l’instant.

French

English

Verse page

IV.5

ངེས་འབྱིན་དེ་ཡི་སྟོན་པ་དང་། །
དེ་འབྲས་དེ་ཡི་ཡོངས་འཛིན་དང་། །
དེ་སྒྲིབ་དེ་གཅོད་རྐྱེན་ལ་ནི། །
རྣམ་པར་རྟོག་པ་མེད་ཕྱིར་རོ། །

निर्याणे तदुपस्तम्भे तत्फले तत्परिग्रहे
तदावृत्तौ तदुच्छित्तिप्रत्यये चाविकल्पतः

For [this activity] lacks conceptions about deliverance,
The support of that, the result of that,
Taking hold of that, the obscurations of that,
And the condition for eliminating them.

[Les activités éveillées ne s’interrompent jamais]

Parce qu’elles ont lieu sans pensées comme celles-ci La libération définitive, son point d’appui, Son fruit, les êtres pris en charge,

Les voiles et la condition de leur élimination.

French

English

Verse page

IV.6

ངེས་པར་འབྱིན་པ་ས་བཅུ་སྟེ། །
ཚོགས་གཉིས་དག་ནི་དེ་ཡི་རྒྱུ། །
དེ་འབྲས་བྱང་ཆུབ་མཆོག་ཡིན་ཏེ། །
བྱང་ཆུབ་སེམས་ཅན་ཡོངས་སུ་འཛིན། །

भूमयो दश निर्याणं तद्धेतुः संभृतिद्वयम्
तत्फलं परमा बोधिर्बोधेः सत्त्वः परिग्रहः

"Deliverance" [refers to] the ten bhūmis;
"The cause of that," to the two accumulations;
"The result of that," to supreme awakening;
"Taking hold," to the beings of awakening;

Les dix terres sont la voie de la libération définitive

Dont les deux accumulations forment la cause. Le fruit alors atteint est l’Éveil suprême

Qui prend en charge l’Éveil au cœur des êtres.

French

English

Verse page

IV.7

དེ་སྒྲིབ་མཐའ་ཡས་ཉོན་མོངས་དང་། །
ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་བག་ཆགས་སོ། །
དུས་ཀུན་དུ་ནི་དེ་འཇོམས་པའི། །
རྐྱེན་ནི་ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོ་ཡིན། །

तदावृतिरपर्यन्तक्लेशोपक्लेशवासनाः
करुणा तत्समुद्घातप्रत्ययः सार्वकालिकः

"The obscurations of that," to the infinite afflictions,
Secondary afflictions, and their latent tendencies;
And "the condition for overcoming them
That is [present] at all times," to compassion.

Les innombrables affections principales et secondaires,

Ainsi que leurs imprégnations, forment un voile. La condition qui à tout moment détruit

[Les affections] est la grande compassion.

French

English

Verse page

IV.8

གནས་དྲུག་པོ་ནི་འདི་དག་རྣམས། །
གོ་རིམས་ཇི་བཞིན་རྒྱ་མཚོ་དང་། །
ཉི་མ་དང་ནི་ནམ་མཁའི་གཏེར། །
སྤྲིན་དང་རླུང་བཞིན་ཤེས་པར་བྱ། །

स्थानानि वेदितव्यानि षडेतानि यथाक्रमम्
महोदधिरविव्योमनिधानाम्बुदवायुवत्

These six points, in due order,
Are to be understood
As being like the ocean, the sun,
The sky, a treasure, clouds, and wind.

Voici six points dont vous saurez qu’ils comparent

[Le processus des activités] à l’océan, Puis au soleil, ensuite à l’espace, à un trésor,

Aux nuages et enfin au vent.

French

English

Verse page

IV.9

ཤེས་ཆུ་ཡོན་ཏན་རིན་ཆེན་དང་། །
ལྡན་ཕྱིར་ས་རྣམས་རྒྱ་མཚོ་བཞིན། །
སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་ཉེར་འཚོའི་ཕྱིར། །
ཚོགས་གཉིས་དག་ནི་ཉི་མ་བཞིན། །

ज्ञानाम्बुगुणरत्नत्वादग्रयानं समुद्रवत्
सर्वसत्त्वोपजीव्यत्वात् संभारद्वयमर्कवत्

Since it [contains] the water of wisdom and the jewels of the qualities,
The highest yāna resembles the ocean.
Since they sustain all sentient beings,
The two accumulations are like the sun.

Les terres [des bodhisattvas] sont comparables à l’océan

Parce qu’on y trouve l’eau de la sagesse et les joyaux des qualités. Les deux accumulations ressemblent au soleil

Parce qu’elles sustentent tous les êtres.

French

English

Verse page

IV.10

རྒྱ་ཆེ་མཐའ་དང་དབུས་མེད་ཕྱིར། །
བྱང་ཆུབ་ནམ་མཁའི་ཁམས་བཞིན་ནོ། །
ཡང་དག་རྫོགས་སངས་ཆོས་ཉིད་ཕྱིར། །
སེམས་ཅན་ཁམས་ནི་གཏེར་དང་འདྲ། །

विपुलानन्तमध्यत्वाद्बोधिराकाशधतुवत्
सम्यक्संबुद्धधर्मत्वात् सत्त्वधातुर्निधानवत्

Since it is vast and is without middle and end,
Awakening is similar to the element of space.
Since it has the nature of completely perfect buddhahood,
The basic element of sentient beings is like a treasure.

L’Éveil est pareil à l’élément espace

Parce qu’il est immense et n’a ni bords ni centre. On compare l’Élément des êtres à un trésor

Parce qu’il a pour nature la bouddhéité authentique et parfaite.

French

English

Verse page

IV.11

གློ་བུར་ཁྱབ་དང་མ་གྲུབ་ཕྱིར། །
དེ་ཡི་ཉོན་མོངས་སྤྲིན་ཚོགས་བཞིན། །
དེ་འཐོར་བར་ནི་ཉེར་གནས་ཕྱིར། །
ཐུགས་རྗེ་མི་བཟད་རླུང་དང་འདྲ། །

आगन्तुव्याप्त्यनिष्प त्तेस्तत्संक्लेशोऽभ्रराशिवत्
तत्क्षिंप्तिप्रत्युपस्थानात् करुणोद्वृत्तवायुवत्

Since they are adventitious, pervasive, and not established,
Its afflictions resemble cloud banks.
Since it accomplishes the dispersion of these [clouds],
Compassion is like a strong wind.

Les affections évoquent les nuages parce qu’elles ne durent pas,

Enveloppent toute chose et manquent de solidité. Enfin, la compassion est comparable à un vent irrésistible

Parce qu’elle se tient prête à disperser [les affections].

French

English

Verse page

IV.12

གཞན་གྱི་དབང་གིས་ངེས་འབྱུང་དང་། །
བདག་དང་སེམས་ཅན་མཚུངས་གཟིགས་དང་། །
མཛད་པ་ཡོངས་སུ་མ་རྫོགས་ཕྱིར། །
འཁོར་བ་སྲིད་དུ་མཛད་མི་འཆད། །

पराधिकारनिर्याणात् सत्त्वात्मसमदर्शनात्
कृत्यापरिसमाप्तेश्च क्रियाप्रश्रब्धिरा भवात्

Because of [accomplishing] deliverance for the sake of others,
Because of regarding sentient beings and oneself as equal,
And because of there being no end to what is to be done,
[Buddha] activity is uninterrupted as long as [saṃsāric] existence lasts.

Les activités ne s’interrompront pas tant que le saṃsāra durera

Parce que les bouddhas se libèrent avec le concours des autres, Parce qu’ils voient que tous les êtres sont leurs égaux

Et parce que leur œuvre est inachevée.

French

English

Verse page

IV.13

བརྒྱ་བྱིན་རྔ་སྤྲིན་ཚངས་པ་དང་། །
ཉི་མ་ནོར་བུ་རིན་ཆེན་བཞིན། །
དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་སྒྲ་བརྙན་བཞིན། །
ནམ་མཁའ་དང་ནི་ས་བཞིན་ནོ། །

शक्रदुन्दुभिवन् मेघब्रह्मार्कमणिरत्नवत्
प्रतिश्रुतिरिवाकाशपृथिवीवत् तथागतः

Like Śakra and a drum, like clouds,
Brahmā, the sun, and a precious jewel,
Like an echo, like space and the earth,
Thus is the Tathāgata.

Le Tathāgata est comparable à Indra,

Au tambour [des dieux], à un nuage, À Brahma, au soleil, à un précieux joyau,

À l’écho, à l’espace et à la terre.

French

English

Verse page

IV.14

ཇི་ལྟར་བཻ་ཌཱུར་དག་པ་ཡི། །
རང་བཞིན་ས་སྟེང་འདིར་འགྱུར་ཏེ། །
དག་ཕྱིར་ལྷ་ཡི་དབང་པོ་དེར། །
ལྷ་ཡི་བུ་མོའི་ཚོགས་དང་བཅས། །

विशुद्धवैडूर्यमयं यथेदं स्यान्महीतलम्
स्वच्छत्वात्तत्र दृश्येत देवेन्द्रः साप्सरोगणः

Suppose the ground of the earth
Consisted of pure beryl
And, due to its clarity, one would see in it
The chief of gods with his host of apsaras

Si le sol prenait l’aspect

Du lapis-lazuli le plus pur, Cette pureté permettrait de voir

Le seigneur des dieux parmi les jeunes déesses,

French

English

Verse page

IV.15

རྣམ་པར་རྒྱལ་བའི་ཁང་བཟང་དང་། །
ལྷ་གནས་དེ་ལས་གཞན་དག་དང་། །
དེ་ཡི་གཞལ་ཡས་སྣ་ཚོགས་དང་། །
ལྷ་རྫས་རྣམ་མང་དེ་མཐོང་ངོ། །

प्रासादो वैजयन्तश्च तदन्ये च दिवौकसः
तद्विमानानि चित्राणि ताश्च दिव्या विभूतयः

As well as his palace Vaijayanta,
Celestial dwellers other than him,
Their various palaces,
And their divine abundances.

Le splendide palais de la Victoire Absolue

Et d’autres divins séjours agrémentés De bâtisses magnifiques, ainsi que les objets

Divins les plus divers.

French

English

Verse page

IV.16

དེ་ནས་སྐྱེས་པ་བུད་མེད་ཚོགས། །
ས་ཡི་སྟེང་ན་གནས་པ་རྣམས། །
སྣང་བ་དེ་ནི་མཐོང་གྱུར་ཏེ། །
ངེད་ཀྱང་རིང་པོར་མི་ཐོགས་པར། །

अथ नारीनरगणा महीतलनिवासिनः
प्रतिभासं तमालोक्य प्रणिधिं कुर्युरीदृशम्

Upon that, the assemblies of men and women
Who dwell on the ground of the earth
Would take sight of this appearance
And make the following prayer:

À la vue de ces apparences,

Les hommes et les femmes Qui peuplent la terre

Forment le souhait

French

English

Verse page

IV.17

ལྷ་དབང་འདི་འདྲར་གྱུར་ཅིག་ཅེས། །
དེ་འདྲའི་སྨོན་ལམ་འདེབས་བྱེད་ཅིང་། །
དེ་ཐོབ་དོན་དུ་དགེ་བ་ནི། །
ཡང་དག་བླངས་ཏེ་གནས་པར་གྱུར། །

अद्यैव न चिरादेवं भवेमस्त्रिदशेश्वराः
कुशलं च समादाय वर्तेरंस्तदवाप्तये

"May we too before long
Become like that lord of gods!"
Then, in order to attain that [state],
They would immerse themselves in adopting virtue.

D’être comme le seigneur

Des dieux avant longtemps. Pour y parvenir, ils adoptent

La vertu et s’y tiennent pour de bon.

French

English

Verse page

IV.18

དེ་དག་དགེ་བའི་ལས་དེས་ནི། །
འདི་སྣང་ཙམ་ཞེས་དེ་ལྟ་བུར། །
ཤེས་པ་མེད་ཀྱང་ས་སྟེང་ནས། །
འཕོས་ཏེ་ལྷ་རུ་སྐྱེ་བར་འགྱུར། །

प्रतिभासोऽयमित्येवमविज्ञायापि ते भुवः
च्युत्वा दिव्युपपद्येरंस्तेन शुक्लेन कर्मणा

Though being unaware that this
Was merely an appearance, they would pass away
From the earth and be born in heaven
By virtue of their pure karma.

Même s’ils ignorent

Que ce n’est là qu’une apparence, Leurs actes vertueux leur permettront

De quitter la terre pour renaître chez les dieux.

French

English

Verse page

IV.19

སྣང་བ་དེ་ནི་ཤིན་ཏུ་ཡང་། །
རྟོག་པ་མེད་ཅིང་གཡོ་བ་མེད། །
དེ་ལྟ་མོད་ཀྱི་ས་སྟེང་ན། །
དོན་ཆེན་གྱིས་ནི་ཉེ་བར་གནས། །

प्रतिभासः स चात्यन्तमविकल्पो निरीहकः
एवं च महतार्थेन भुवि स्यात्प्रत्युपस्थितः

Though this appearance would be absolutely
Without thought and without activity,
Its taking place on the earth in that way
Would nevertheless be of great benefit.

Et même si cette apparence n’a absolument

Aucune pensée et que rien ne l’ébranle, Il faut bien admettre que, sur la terre,

Elle est de la plus grande utilité.

French

English

Verse page

IV.20

དེ་བཞིན་དད་སོགས་དྲི་མེད་ཅན། །
དད་སོགས་ཡོན་ཏན་བསྒོམ་པ་ཡི། །
རང་སེམས་ལ་སྣང་རྫོགས་སངས་རྒྱས། །
མཚན་དང་དཔེ་བྱད་ལྡན་པ་དང་། །

तथा श्रद्धादिविमले श्रद्धादिगुणभाविते
सत्त्वाः पश्यन्ति संबुद्धं प्रतिभास स्वचेतसि

Likewise, sentient beings see in their own mind,
Once it is stainless through confidence and such
And has cultivated the qualities such as confidence,
The appearance of the perfect Buddha,

Ainsi, les êtres dont la foi et les autres qualités

Ne sont pas souillées mais dûment cultivées Verront mentalement le parfait Bouddha,

Paré des marques majeures et mineures,

French

English

Verse page

IV.21

འཆག་པ་དང་ནི་བཞེངས་པ་དང་། །
བཞུགས་པ་དང་ནི་གཟིམས་པ་དང་། །
སྤྱོད་ལམ་སྣ་ཚོགས་མཛད་པ་ཅན། །
ཞི་བའི་ཆོས་ནི་གསུང་བ་དང་། །

लक्षणव्यञ्जनोपेतं विचित्रेर्यापथक्रियम्
चङ्क्रम्यमाणं तिष्ठन्तं निषण्णं शयनस्थितम्

Who is endowed with the major and minor marks,
Performs the various forms of conduct
(Walking, standing,
Sitting, and lying),

Marcher, rester debout,

S’asseoir et s’allonger, Se livrer aux activités les plus variées,

Enseigner la vérité de la paix,

French

English

Verse page

IV.22

མི་གསུང་མཉམ་པར་བཞག་གྱུར་པ། །
ཆོ་འཕྲུལ་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་དང་། །
མཛད་པ་གཟི་མདངས་ཆེན་པོ་ཅན། །
སེམས་ཅན་རྣམས་ཀྱིས་མཐོང་བར་འགྱུར། །

भाषमाणं शिवं धर्म तूष्णींभूतं समाहितम्
चित्राणि प्रातिहार्याणि दर्शयन्तं महाद्युतिम्

Speaks the dharma of peace,
Rests silently in meditative equipoise,
Demonstrates all kinds of miraculous displays,
And possesses great splendor.

Se taire et méditer avant de manifester

Des prodiges en tout genre Ces êtres verront ces hauts faits

Dans leur majestueux éclat.

French

English

Verse page

IV.23

དེ་མཐོང་ནས་ཀྱང་འདོད་ལྡན་པ། །
སངས་རྒྱས་ཉིད་ཅེས་རབ་སྦྱོར་ཏེ། །
དེ་རྒྱུ་ཡང་དག་བླངས་ནས་ནི། །
འདོད་པའི་གོ་འཕང་ཐོབ་པར་བྱེད། །

तं च दृष्ट्वाभियुज्यन्ते बुद्धत्वाय स्पृहान्विताः
तद्धेतुं च समादाय प्राप्नुवन्तीप्सितं पदम्

Having seen it, those who long for it
Devote their efforts to this buddhahood
And, through adopting its causes,
Attain the state they wish for.

Ce qu’ayant vu, ils aspireront

À la « bouddhéité » et s’y appliqueront. Ils adopteront les causes de l’état

Auquel ils aspirent et ils l’atteindront.

French

English

Verse page

IV.24

སྣང་བ་དེ་ནི་ཤིན་ཏུ་ཡང་། །
རྟོག་མེད་གཡོ་བ་མེད་པ་ཉིད། །
དེ་ལྟ་ན་ཡང་འཇིག་རྟེན་ན། །
དོན་ཆེན་པོས་ནི་ཉེ་བར་གནས། །

प्रतिभासः स चात्यन्तमविकल्पो निरीहकः
एवं च महतार्थेन लोकेषु प्रत्युपस्थितः

Though this appearance is absolutely
Without thought and without activity,
Its taking place in the worlds
Is nevertheless of great benefit.

Car, même si cette apparence n’a absolument

Aucune pensée et que rien ne l’ébranle, Il faut bien admettre que, dans le monde,

Elle est de la plus grande utilité.

French

English

Verse page

IV.25

འདི་ནི་རང་སེམས་སྣང་བ་ཞེས། །
སོ་སོའི་སྐྱེ་བོས་མི་ཤེས་མོད། །
དེ་ལྟ་ན་ཡང་གཟུགས་མཐོང་སྟེ། །
དེ་དག་ལ་ནི་དོན་ཡོད་འགྱུར། །

स्वचित्तप्रतिभासोऽयमिति नैवं पृथग्जनाः
जानन्त्यथ च तत्तेषामवन्ध्यं बिम्बदर्शनम्

Ordinary beings do not understand
That this is an appearance in their own minds.
Nevertheless, to see this image
Becomes fruitful for them.

Les êtres ordinaires ne savent pas que cette vision

Est une perception au sein de leur propre esprit. Cependant, la vue de ces formes

Leur procurera de grands bienfaits.

French

English

Verse page

IV.26

རིམ་གྱིས་དེ་མཐོང་ལ་བརྟེན་ནས། །
ཐེག་པ་འདི་ལ་གནས་པ་རྣམས། །
ནང་གི་དམ་པ་ཆོས་སྐུ་ནི། །
ཡེ་ཤེས་མིག་གིས་མཐོང་བར་འགྱུར། །

तद्धि दर्शनमागम्य क्रमादस्मिन्नये स्थिताः
सद्धर्मकायं मध्यस्थं पश्यन्ति ज्ञानचक्षुषा

Gradually, based on seeing that [appearance],
Those who dwell in this method
See the inner kāya of the genuine dharma
Through their eye of wisdom.

Petit à petit, les êtres qui s’en tiennent

À ce véhicule-ci verront, du fait de cette vision, Le suprême corps absolu à l’intérieur d’eux-mêmes

Avec l’œil de la sagesse primordiale.

French

English

Verse page

IV.27

ཇི་ལྟར་ས་ཀུན་ཉམ་ངའི་གནས་གཞན་དང་བྲལ་དྲི་མེད་བཻ་ཌཱུརྱ། །
གསལ་མཛེས་ནོར་བུའི་ཡོན་ཏན་དྲི་བྲལ་དཔལ་ལྡན་སྟེང་ནི་མཉམ་གྱུར་ཏེ། །
དག་ཕྱིར་དེར་ནི་ལྷ་དག་སྣ་ཚོགས་ལྷ་དབང་ལྷ་ཡི་གཟུགས་ཤར་སྟེ། །
རིམ་གྱིས་ས་ཡི་ཡོན་ཏན་དྲལ་ཕྱིར་དེ་ནི་སླར་ཡང་མི་སྣང་འགྱུར། །

भूर्यद्वत्स्यात् समन्तव्यपगतविषमस्थानान्तरमला
वैडूर्यस्पष्टशुभ्रा विमलमणिगुणा श्रीमत्समतला
शुद्धत्वात्तत्र बिम्बं सुरपतिभवनं माहेन्द्रमरुता-
मुत्पद्येत क्रमेण क्षितिगुणविगमादस्तं पुनरियात्

Suppose the earth became completely free from all uneven places, gaps, and dirt
And were a surface of clear and spotless beryl, with the stainless qualities of a jewel, splendid, and even.
Due to its purity, a reflection of the array of the abode of the lord of gods, Indra [himself], and the maruts would appear in it,
But since the earth would gradually lose those qualities, [that reflection] would disappear again.

Si la terre, débarrassée de tous ses lieux inquiétants,

Prenait la belle clarté d’un pur lapis, si elle devenait lisse et présentait les perfections d’un joyau, Elle serait si pure que les divers séjours divins et la forme des dieux et de leur seigneur pourraient s’y refléter. Mais peu à peu le sol perdrait ces qualités,

et les reflets dont il se parait disparaîtraient.

French

English

Verse page

IV.28

དེ་དངོས་ཐོབ་ཕྱིར་བསྙེན་གནས་བརྟུལ་ཞུགས་ངེས་པར་སྦྱིན་སོགས་ལ་ཕྱོགས་པ། །
བུད་མེད་སྐྱེས་ཚོགས་སྨོན་པའི་སེམས་ཀྱིས་མེ་ཏོག་ལ་སོགས་འཐོར་བ་ལྟར། །
དག་པ་བཻ་ཌཱུརྱ་འདྲའི་སེམས་ལ་སྣང་བའི་ཐུབ་དབང་ཐོབ་བྱའི་ཕྱིར། །
རབ་དགའི་སེམས་ལྡན་རྒྱལ་བའི་སྲས་རྣམས་དེ་བཞིན་སེམས་རབ་སྐྱེད་པར་བྱེད། །

तद्भावायोपवासव्रतनियमतया दानाद्यभिमुखाः
पुष्पादीनि क्षिपेयुः प्रणिहितमनसो नारीनरगणाः
वैडूर्यस्वच्छभुते मनसि मुनिपतिच्छायाधिगमने
चित्राण्युत्पादयन्ति प्रमुदितमनसस्तद्वज्जिनसुताः

In order [to attain] this state, the assemblies of men and women who are devoted to generosity and such,
Through observing the rules of fasting and spiritual discipline and with a determined mind, would strew flowers and so on.
Likewise, for the sake of attaining the reflection of the lord of sages in their minds, which resemble a transparent beryl,
The children of the victors give rise to the mind-sets [of awakening] with a joyful mind.

Pour atteindre l’état d’Indra, les hommes et les femmes suivraient

les préceptes d’un jour et les règles de conduite. Ils opteraient pour le don et les autres vertus Et, formant de pieux souhaits, ils prieraient en répandant des fleurs et [en s’adonnant à d’] autres [dévotions]. (IV, 28ab)

De même, pour atteindre l’état du Seigneur des Sages qui apparaît dans leur l’esprit pareil à un pur lapis-lazuli, Pleins d’une douce allégresse, les enfants des Vainqueurs

engendrent l’esprit d’Éveil. (IV, 28cd)

French

English

Verse page

IV.29

ཇི་ལྟར་བཻ་ཌཱུར་ས་གཞི་གཙང་མ་ལ། །
ལྷ་དབང་ལུས་ཀྱི་གཟུགས་བརྙན་སྣང་བ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་འགྲོ་སེམས་ས་གཞི་གཙང་མ་ལ། །
ཐུབ་པའི་དབང་པོའི་སྐུ་ཡི་གཟུགས་བརྙན་འཆར། །

यथैव वैडूर्यमहीतले शुचौ
सुरेन्द्रकायप्रतिबिम्बसंभवः
तथा जगच्चित्तमहीतले शुचौ
मुनीन्द्रकायप्रतिबिम्बसंभवः

Just as on the pure ground of beryl
The reflection of the body of the lord of gods appears,
On the pure ground of the minds of beings,
The reflection of the body of the lord of sages is displayed.

De même que sur le sol pur en lapis-lazuli

Apparaît le reflet du seigneur des dieux, Sur le sol pur de l’esprit des êtres,

Apparaît le reflet du Seigneur des Sages.

French

English

Verse page

IV.30

འགྲོ་བར་གཟུགས་བརྙན་འཆར་ནུབ་རྙོག་མེད་དང་། །
རྙོག་པའི་རང་སེམས་རབ་འཇུག་དབང་གིས་འཇུག །
ཇི་ལྟར་འཇིག་རྟེན་དག་ན་གཟུགས་སྣང་ལྟར། །
དེ་བཞིན་ཡོད་དང་ཞིག་ཅེས་དེ་མི་ལྟ། །

बिम्बोदयव्ययमनाविलताविलस्व-
चित्तप्रवर्तनवंशाज्जगति प्रवृत्तम्
लोकेषु यद्वदवभासमुपैति बिम्बं
तद्वन्न तत्सदिति नासदिति प्रपश्येत्

The appearance and disappearance of this reflection manifests in the world
Through the power of one’s own mind manifesting in a clear or turbid way.
Just as the appearance of a reflection in the worlds,
It should not be regarded as either real or unreal.

L’apparition ou la disparition de ces reflets dans le monde des êtres

Se produit en fonction de l’état clair ou trouble de l’esprit de chacun. De même que les reflets [d’Indra] qui apparaissent dans le monde, Il ne faut pas voir [les apparences du Bouddha]

comme si elles étaient et qu’elles ne sont plus.

French

English

Verse page

IV.31

ཇི་ལྟར་ལྷ་ནང་ལྷ་རྣམས་ཀྱི། །
སྔོན་གྱི་དཀར་པོའི་མཐུ་ཡིས་ནི། །
འབད་དང་གནས་དང་ཡིད་གཟུགས་དང་། །
རྣམ་པར་རྟོག་པ་མེད་བཞིན་དུ། །

यथैव दिवि देवानां पूर्वशुक्लानुभावतः
यत्नस्थानमनोरूपविकल्परहिता सती

Just as in the heaven of the gods,
As a result of their previous virtue
And free from effort, location,
Mind, form, and conception,

Ainsi, chez les dieux, par le pouvoir

Des actes blancs de leurs vies antérieures, Sans effort ni lieu [d’origine], sans esprit

Ni forme, et sans la moindre pensée,

French

English

Verse page

IV.32

མི་རྟག་སྡུག་བསྔལ་བདག་མེད་དང་། །
ཞི་བའི་སྒྲ་ཡིས་བག་མེད་པའི། །
ལྷ་རྣམས་ཐམས་ཅད་ཡང་དང་ཡང་། །
ཆོས་ཀྱི་རྔས་ནི་སྐུལ་བྱེད་ལྟར། །

अनित्यदुःखानैरात्म्यशान्तशब्दैः प्रमादिनः
चोदयत्यमरान् सर्वानसकृद्देवदुन्दुभिः

The drum of the gods again and again
Summons all the heedless gods
Through the sounds "impermanence,"
"Suffering," "lack of self," and "peace,"

Le tambour du Dharma exhorte encore

Et toujours les dieux insouciants, Au son des mots : impermanence,

Souffrance, irréalité du soi et paix.

French

English

Verse page

IV.33

དེ་བཞིན་ཁྱབ་བདག་འབད་སོགས་དང་། །
བྲལ་ཡང་འགྲོ་བ་མ་ལུས་པ། །
སངས་རྒྱས་གསུང་གིས་ཁྱབ་མཛད་དེ། །
སྐལ་ལྡན་རྣམས་ལ་ཆོས་སྟོན་ཏོ། །

व्याप्य बुद्धस्वरणैवं विभुर्जगदशेषतः
धर्म दिशति भव्येभ्यो यत्नादिरहितोऽपि सन्

So the lord, who pervades the world
In its entirety, with his buddha voice,
Teaches the dharma, free from effort
And so on, to those who are suitable.

De même, l’Omniprésent est libre de l’effort

Et des quatre autres points mais, de sa parole éveillée, Il imprègne tous les êtres sans exception

Et enseigne le Dharma aux êtres fortunés.

French

English

Verse page

IV.34

ཇི་ལྟར་ལྷ་ནང་ལྷ་རྣམས་ཀྱི། །
རྔ་སྒྲ་རང་གི་ལས་ལས་བྱུང་། །
དེ་བཞིན་འཇིག་རྟེན་ཐུབ་པའི་ཆོས། །
གསུང་བ་རང་གི་ལས་ལས་བྱུང་། །
འབད་ནས་ལུས་དང་སེམས་བྲལ་བའི། །
སྒྲ་དེ་ཇི་ལྟར་ཞི་སྒྲུབ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་འབད་སོགས་དང་བྲལ་བའི། །
ཆོས་དེ་ཞི་བ་སྒྲུབ་པར་བྱེད། །

देवानां दिवि दिव्यदुन्दुभिरवो यैद्वत् स्वकर्मोद्भवो
धर्मोदाहरणं मुनेरपि तथा लोके स्वकर्मोद्भवम्
यत्नस्थानशरीरचित्तरहितः शब्दः स शान्त्यावहो
यद्वत् तद्वदृते चतुष्टयमयं धर्मः स शान्त्यावहः

Just as the sound of the divine drum in the heaven of the gods arises from their own karma,
The sage’s teaching of the dharma in the world also arises from [the world’s] own karma.
Just as [the drum’s] sound, free from effort, location, body, and mind, brings forth peace,
So this dharma devoid of those four factors brings forth peace.

De même que le son du tambour

Des dieux émane de leurs actes, De même, les enseignements que le Sage A prodigués au monde émanent des actes de chacun. (IV, 34)

De même que sans effort, sans lieu, sans corps Et sans esprit, le son du tambour établit la paix, De même, sans effort, sans lieu, sans corps

Et sans esprit, ces enseignements établissent la paix.

French

English

Verse page

IV.35

ཇི་ལྟར་ལྷ་ཡི་གྲོང་ན་རྔ་སྒྲའི་རྒྱུས་བྱུང་མི་འཇིགས་སྦྱིན་པ་ནི། །
ཉོན་མོངས་གཡུལ་དུ་འཇུག་ཚེ་ལྷ་མིན་དཔུང་རྒྱལ་རྩེད་མོ་སེལ་བ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་འཇིག་རྟེན་དག་ན་བསམ་གཏན་གཟུགས་མེད་ལ་སོགས་རྒྱུས་བྱུང་བ། །
སེམས་ཅན་ཉོན་མོངས་སྡུག་བསྔལ་རབ་འཇོམས་ཞི་བ་བླ་མེད་ལམ་ཚུལ་བརྗོད། །

संग्रामक्लेशवृत्तावसुरबलजयक्रीडाप्रणुदनं
दुन्दुभ्याः शब्दहेतुप्रभवमभयदं यद्वत् सुरपुरे
सत्त्वेषु क्लेशदुःखप्रमथनशमनं मार्गोत्तमविधौ
ध्यानारूप्यादिहेतुप्रभवमपि तथा लोके निगदितम्

Just as, when engaging in the troubles of battle in the city of the gods, the sound of this drum
Arises as the cause for them to be fearless and to engage in the [war]play of being victorious over the forces of the asuras,
So in the world the dhyānas, formless [absorptions], and so on, arise as the cause for the [Buddha’s] speech
About the principle of the unsurpassable path that destroys the afflictions and pacifies the suffering in sentient beings.

De même que dans la ville des dieux, le son du tambour

leur insuffle le don de l’intrépidité Lorsque, sous l’effet de leurs affections, les dieux se jettent dans la mêlée pour vaincre les antidieux ; et de même, encore, que le tambour met fin à leurs jeux, De même, dans notre monde, la concentration du Sans-Forme et les autres vertus concourent à la cause De l’expression de la voie suprême, laquelle écrase les affections

qui torturent les êtres tout en apaisant leurs souffrances.

French

English

Verse page

IV.36

གང་ཕྱིར་སྐྱེ་ཀུན་པ་ཉིད་དང་། །
ཕན་བདེ་ཆོ་འཕྲུལ་གསུམ་ལྡན་པ། །
དེ་ཕྱིར་ཐུབ་དབྱངས་ལྷ་རྫས་ཀྱི། །
སིལ་སྙན་རྣམས་ལས་ཁྱད་པར་འཕགས། །

सार्वजन्यो हितसुखः प्रातिहार्यत्रयान्वितः
मुनेर् घोषो यतो दिव्यतूर्येभ्यो ऽतो विशिष्यते

Since it is universal, beneficial, pleasant,
And endowed with the three miraculous displays,
The voice of the sage is more eminent
Than the divine cymbals.

Universelle, bénéfique, source de bonheur,

Dotée du pouvoir des trois prodiges, La voix du Sage est éminemment

Supérieure aux cymbales des dieux.

French

English

Verse page

IV.37

ལྷར་ནི་རྔ་ཡི་སྒྲ་ཆེན་པོ། །
སར་གནས་རྣམས་ཀྱི་རྣར་མི་འགྲོ། །
སངས་རྒྱས་རྔ་སྒྲ་འཁོར་བ་ཡི། །
ས་འོག་འཇིག་རྟེན་དག་ཏུ་འགྲོ། །

शब्दा महान्तो दिवि दुन्दुभीनां क्षितिस्थितेषु श्रवणं न यान्ति
संसारपातालगतेषु लोके संबुद्धतूर्यस्य तु याति शब्दः

The great sounds of the drums in heaven
Do not reach the hearing of those dwelling on earth,
But the sound of the drum of the perfect Buddha
Reaches [even] those in the lowest region of saṃsāra.

Dans le monde des dieux, le son puissant du tambour

Ne tombe pas jusqu’aux oreilles des terriens. Le tambour de la voix d’un bouddha résonne

Jusqu’aux mondes souterrains du saṃsāra.

French

English

Verse page

IV.38

ལྷར་ནི་ལྷ་ཡི་སིལ་སྙན་བྱེ་བ་མང་། །
འདོད་མེ་མངོན་པར་འཕེལ་བའི་དོན་དུ་སྒྲོག །
ཐུགས་རྗེའི་བདག་ཉིད་རྣམས་ཀྱི་དབྱངས་གཅིག་ཀྱང་། །
སྡུག་བསྔལ་མེ་རབ་ཞི་བའི་དོན་དུ་འཇུག །

बह्व्यो ऽमराणां दिवि तूर्यकोट्यो नदन्ति कामज्वलनाभिवृद्धौ
एकस् तु घोषः करुणात्मकानां दुःखाग्निहेतुप्रशमप्रवृत्तः

In heaven, the many myriads of divine cymbals
Sound [only] for the sake of kindling the flame of desire,
But the single voice of those whose character is compassion
Manifests for the sake of pacifying the cause of the fire of suffering.

Dans le monde des dieux, les cymbales sonnent

Par millions pour exacerber les flammes du désir. Les incarnations de la compassion n’ont qu’une seule voix

Qui fait tout pour éteindre à jamais les flammes de la souffrance.

French

English

Verse page

IV.39

ལྷར་ནི་མཛེས་ཤིང་ཡིད་འོང་སིལ་སྙན་སྒྲ། །
སེམས་ཀྱི་རྒོད་པ་འཕེལ་བར་འགྱུར་བའི་རྒྱུ། །
ཐུགས་རྗེའི་བདག་ཉིད་དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་གསུང་། །
ཏིང་འཛིན་སེམས་གཏོད་བསམ་པ་སྐུལ་བྱེད་ཉིད། །

शुभा मनोज्ञा दिवि तूर्यनिस्वना भवन्ति चित्तोद्धतिवृद्धिहेतवः
तथागतानां तु रुतं महात्मनां समाधिचित्तार्पणभाववाचकम्

The beautiful and pleasing sounds of the cymbals in heaven
Are the causes for increasing mind’s agitation,
But the voice of the magnanimous tathāgatas
Encourages the intention of entrusting the mind to samādhi.

Dans le monde des dieux, le son des cymbales dont la beauté se double

D’un charme exquis augmente l’agitation mentale habituelle. La parole des tathāgatas, compassion incarnée, incite

À réfléchir et à méditer jusqu’au recueillement profond.

French

English

Verse page

IV.40

མདོར་ན་མ་ལུས་འཇིག་རྟེན་ཁམས་སུ་ཡང་། །
ལྷ་དང་ས་གནས་བདེ་བའི་རྒྱུ་གང་ཡིན། །
དེ་ནི་མ་ལུས་འཇིག་རྟེན་ཁྱབ་སྣང་བ། །
དབྱངས་ཉིད་ལ་ནི་རབ་ཏུ་བརྟེན་པར་བརྗོད། །

समासतो यत् सुखकारणं दिवि क्षिताव् अनन्तास्व् अपि लोकधातुषु
अशेषलोकस्फरणावभासनं प्रघोषम् आगम्य तद् अप्य् उदाहृतम्

In brief, what is the cause of happiness in [all]
Infinite worldly realms, the celestial and the earthly,
Is stated with reference to this voice that appears
Pervasively in all worlds without exception.

En bref, dans toutes les sphères du monde sans aucune exception,

Chez les dieux comme ici-bas, toutes les matières à bonheur Reposent entièrement, dit-on, sur cette voix mélodieuse

Que l’on perçoit, omniprésente, dans absolument tous les mondes.

French

English

Verse page

IV.41

ཇི་ལྟར་རྣ་བ་དང་བྲལ་བས། །ཕྲ་མོའི་སྒྲ་ནི་མི་མྱོང་ཞིང་། །
ཐམས་ཅད་ལྷ་ཡི་རྣ་བར་ཡང་། །རྣ་ལམ་དུ་ནི་མི་འགྲོ་བཞིན། །
དེ་བཞིན་ཆོས་ཕྲ་མཆོག་ཏུ་ནི། །ཞིབ་མོའི་ཡེ་ཤེས་སྤྱོད་ཡུལ་ཡང་། །
ཉོན་མོངས་མེད་ཡིད་འགའ་ཞིག་གི །རྣ་བའི་ལམ་དུ་འགྱུར་བ་ཡིན། །

यथा सूक्ष्मान् शब्दान् अनुभवति न श्रोत्रविकलो न दिव्यश्रोत्रे ऽपि श्रवणपथन् आयान्ति निखिलम्
तथा धर्मः सूक्ष्मः परमनिपुणज्ञानविषयः प्रयात्य् एकेषां तु श्रवणपथम् अविलष्टमनसाम्

Just as those deprived of ears do not hear subtle sounds
And not all [sounds] become audible even for those with the divine ear,
So the subtle dharma, the object of the most acute wisdom,
Becomes audible only for those whose minds are not afflicted.

De même que les malentendants

Ne perçoivent pas les sons subtils Et que l’oreille divine elle-même N’entend pas tous les sons, (IV, 42)

De même, les enseignements les plus subtils Relèvent de la sagesse primordiale, fine aussi, Mais ils atteindront seulement les oreilles

D’une poignée de sages libres d’affections.

French

English

Verse page

IV.42

ཇི་ལྟར་དབྱར་གྱི་དུས་ན་སྤྲིན། །
ལོ་ཏོག་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་རྒྱུ། །
ཆུ་ཡི་ཕུང་པོ་འབད་མེད་པར། །
ས་ལ་རྒྱུན་དུ་འབེབས་པ་ལྟར། །

प्रावृट्काले यथा मेघः पृथिव्याम् अभिवर्षति
वारिस्कन्धं निराभोगो निमित्तं सस्यसंपदः

Just as in the rainy season
Clouds effortlessly rain down
Their masses of water on the earth,
Thus causing abundant harvests,

De même qu’en été les nuages

Sont des gages d’abondantes récoltes Quand ils s’abattent sans effort

En trombes d’eau sur la terre,

French

English

Verse page

IV.43

དེ་བཞིན་ཐུགས་རྗེའི་སྤྲིན་ལས་ནི། །
རྒྱལ་བའི་དམ་ཆོས་ཆུ་ཡི་ཆར། །
འགྲོ་བའི་དགེ་བའི་ལོ་ཏོག་རྒྱུ། །
རྣམ་པར་རྟོག་པ་མེད་པར་འབེབས། །

करुणाम्बुदतस् तद्वत् सद्धर्मसलिलं जिनः
जगत्कुशलसस्येषु निर्विकल्पं प्रवर्षति

So the victor showers down
The rain of the genuine dharma
From the clouds of compassion without a thought
For the sake of the harvests of virtue of beings.

De même, des nuages de la compassion

Tombe sans la moindre pensée La pluie des saints enseignements du Vainqueur

Qui promet aux êtres des moissons de vertus.

French

English

Verse page

IV.44

ཇི་ལྟར་འཇིག་རྟེན་དགེ་བའི་ལམ་འཇུག་ན། །
རླུང་སྐྱེས་ཆུ་ཆར་སྤྲིན་གྱིས་འབེབས་པ་ལྟར། །
དེ་བཞིན་བརྩེ་རླུང་འགྲོ་དགེ་མངོན་འཕེལ་ཕྱིར། །
སངས་རྒྱས་སྤྲིན་ལས་དམ་ཆོས་ཆར་པ་འབེབས། །

लोके यथा कुशलकर्मपथप्रवृत्ते वर्षन्ति वायुजनितं सलिलं पयोदाः
तद्वत् कृपानिलजगत्कुशलाभिवृद्धेः सद्धर्मवर्षम् अभिवर्षति बुद्धमेघः

Just as clouds, driven by the wind, pour down rain
On the world where people engage in the path of virtuous actions,
So, due to the growth of virtue in the world by the wind of compassion,
The cloud that is the Buddha showers down the rain of the genuine dharma.

De même que, le monde prenant le chemin de la vertu,

Les nuages nés du vent se répandent en pluies, De même, pour accroître les vertus d’un monde où souffle le vent de l’amour,

Des nuages de la bouddhéité tombe la pluie du vrai Dharma.

French

English

Verse page

IV.45

སྲིད་ལ་མཁྱེན་དང་བརྩེ་ཆེན་འགྱུར་བ་དང་། །
མི་འགྱུར་མི་གོས་ནམ་མཁའི་དཀྱིལ་གནས་པ། །
ཏིང་འཛིན་གཟུངས་ཆུ་དྲི་མེད་སྙིང་པོ་ཅན། །
ཐུབ་དབང་སྤྲིན་ནི་དགེ་བའི་ལོ་ཏོག་རྒྱུ། །

भवेषु संवित्करुणावभृत्कः क्षराक्षरासङ्गनभस्तलस्थः
समाधिधारण्यमलाम्बुगर्भो मुनीन्द्रमेघः शुभसस्यहेतुः

In [all saṃsāric] existences, [due to] bearing awareness and compassion,
Abiding in the sky’s sphere without being affected by what is perishable and not perishable,
And carrying the stainless waters of samādhi and dhāraṇī within it,
The cloud that is the lord of sages is the cause of the harvests of virtue.

Plein de connaissance et d’amour pour le monde,

Il trône au centre de l’espace, inaltéré par le changeant et l’immuable. Les nuages du Seigneur des Sages, qui consistent en l’eau pure des recueillements et des formules de mémoire,

Produiront des moissons de vertus.

French

English

Verse page

IV.46

ཇི་ལྟར་བསིལ་དང་ཞིམ་དང་འཇམ་པ་དང་། །ཡང་བའི་ཆུ་ནི་སྤྲིན་དེ་ལས་ཐོན་པ། །
ས་ལ་བ་ཚ་ལ་སོགས་གནས་འབྲེལ་བས། །ཤིན་ཏུ་མང་པོའི་རོར་ནི་འགྱུར་བ་བཞིན། །
དེ་བཞིན་འཕགས་པའི་ཡན་ལག་བརྒྱད་ཆུའི་ཆར། །རབ་ཡངས་བརྩེ་སྤྲིན་སྙིང་པོ་ལས་ཐོན་པ། །
འགྲོ་བའི་རྒྱུད་ཀྱི་གནས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ལས། །རྣམ་པ་མང་པོའི་རོ་དང་ལྡན་པར་འགྱུར། །

शीतं स्वादु प्रसन्नं मृदु लघु च पयस् तत् पयोदाद् विमुक्तं
क्षारादिस्थानयोगाद् अतिबहुरसताम् एति यद्वत् पृथिव्याम्
आर्याष्टाङ्गाम्बुवर्षं सुविपुलकरुणामेघगर्भाद् विमुक्तं
सन्तानस्थानभेदाद् बहुविधरसताम् एति तद्वत् प्रजासु

Cool, sweet, clear, soft, and light is the rain that is released from clouds,
[But] it assumes a great many tastes due to coming in contact with places on earth that are full of salt and so on.
Likewise, the rainwater of the eightfold [path of the] noble ones that is released from being contained in the vast cloud of compassion
Assumes many kinds of tastes due to the differences in the places that are the mind streams of beings.

Fraîche, agréable, douce et légère,

L’eau qui tombe des nuages Se charge d’un grand nombre de saveurs, Comme le salé, au contact de la terre. (IV, 48)

De même, la pluie de l’octuple sentier des êtres sublimes Qui jaillit des immenses nuées de la compassion Aura autant de goûts différents

Qu’il y a de formes d’esprit chez les êtres.

French

English

Verse page

IV.47

ཐེག་པ་མཆོག་ལ་དང་བ་དང་། །
བར་མ་དང་ནི་སྡང་བ་ཡི། །
ཕུང་པོ་གསུམ་ནི་མི་དག་དང་། །
རྨ་བྱ་དང་ནི་ཡི་དགས་འདྲ། །

यानाग्रे ऽभिप्रसन्नानां मध्यानां प्रतिघातिनाम्
मनुष्यचातकप्रेतसदृशा राशयस् त्रयः

Those who are very open, those who are intermediate
And those who are hostile toward the highest yāna,
These three categories of [beings] respectively
Resemble humans, peacocks, and hungry ghosts.

Ceux qui ont foi dans le véhicule suprême,

Ceux qui restent neutres et ceux qui lui sont hostiles Forment trois groupes d’êtres comparables

À des êtres humains, des paons et des prétas

French

English

Verse page

IV.48

དཔྱིད་མཐར་སྤྲིན་མེད་པ་ནི་མི་དང་མཁའ་མི་རྒྱུ་བའི་བྱ་དག་དང་། །
དབྱར་ཚེ་ས་ལ་ཆར་བབས་པ་ན་ཡི་དགས་དག་ནི་སྡུག་པ་ལྟར། །
སྙིང་རྗེའི་སྤྲིན་ཚོགས་དག་གིས་ཆོས་ཆུ་བྱུང་དང་མ་བྱུང་བ་ལས་ཀྱང་། །
ཆོས་འདོད་པ་དང་ཆོས་ལ་སྡང་བའི་འཇིག་རྟེན་དག་ན་དཔེ་དེ་ཉིད། །

ग्रीष्मान्ते ऽम्बुधरेष्व् असत्सु मनुजा व्योम्न्य् अप्रचाराः खगा वर्षास्व् अप्य् अतिवर्षणप्रपतनात् प्रेताः क्षितौ दुःखिताः
अप्रादुर्भावनोदये ऽपि करुणामेघाभ्रधर्माम्भसो धर्माकाङ्क्षिणि धर्मताप्रतिहते लोके च सैवोपमा

At the end of the summer, when there are no clouds, humans and the birds that cannot fly in the sky
[Suffer] on the ground, but hungry ghosts suffer due to the abundance of rainfall during the rainy season.
Similarly, those in the world who desire the dharma and those who are hostile toward the dharma [suffer], respectively,
When the water of the dharma from the cloud banks of compassion does not appear or appears.

À la fin du printemps, les hommes et les oiseaux

qui ne volent pas souffrent de l’absence des nuages, Alors que les prétas pâtissent des pluies d’été qui s’abattent sur la terre. De même, suivant que, des nuées de la compassion, l’eau des enseignements jaillit ou non, Ceux qui, dans les mondes, aspirent au Dharma et ceux qui lui sont hostiles correspondent

aux éléments de la comparaison.

French

English

Verse page

IV.49

ཐིགས་པ་རགས་འབེབས་རྡོ་ཚན་དང་ནི་རྡོ་རྗེའི་མེ་ནི་འབེབས་པ་ན། །
སྲོག་ཆགས་ཕྲ་དང་རི་སུལ་སོང་བ་དག་ལ་ཇི་ལྟར་སྤྲིན་ལྟོས་མེད། །
ཕྲ་དང་རྒྱ་ཆེན་རིགས་པའི་ཚུལ་གྱིས་མཁྱེན་པ་དང་ནི་བརྩེ་བའི་སྤྲིན། །
ཉོན་མོངས་དག་འགྱུར་བདག་ལྟའི་བག་ཉལ་དག་ལ་རྣམ་ཀུན་ལྟོས་པ་མེད། །

स्थूलैर् बिन्दुनिपातनैर् अशनिभिर् वज्राग्निसंपातनैः सूक्ष्मप्राणकशैलदेशगमिकान् नापेक्षते तोयदः
सूक्ष्मौदारिकयुक्त्युपायविधिभिः प्रज्ञाकृपाम्भोधरस् तद्वत् क्लेशगतान् दृष्ट्यनुशयान् नापेक्षते सर्वथा

By raining down thick drops and bringing down hail and lightning,
Clouds are indifferent toward subtle creatures and those who travel rocky terrains.
Likewise, the cloud of prajñā and compassion, through its subtle and vast means, methods, and applications,
Is indifferent in all respects toward those with afflictions and those with the latencies of views about a self.

Quand s’abattent sur la terre de grosses gouttes de pluie,

des pierres brûlantes ou des flammes de diamant, Les nuages ne se soucient pas plus des petites bêtes que de celles qui se sont réfugiées dans la montagne. Les gouttes, des plus petites aux plus grosses, qui tombent des nuages de l’amour et de la connaissance Ne se soucient absolument pas des affections qu’elles purifient

ni de la tendance à voir un soi.

French

English

Verse page

IV.50

འཁོར་བའི་སྐྱེ་འཆི་ཐོག་མ་མེད་དེར་འགྲོ་བའི་ལམ་ནི་རྣམ་པ་ལྔ། །
མི་གཙང་བ་ལ་དྲི་ཞིམ་མེད་བཞིན་འགྲོ་ལྔ་དག་ན་བདེ་བ་མེད། །
དེ་ཡི་སྡུག་བསྔལ་རྟག་ཏུ་མེས་མཚོན་རྒྱ་ཚ་ལ་སོགས་རེག་སྐྱེས་བཞིན། །
ཐུགས་རྗེའི་སྤྲིན་ལས་དམ་ཆོས་ཆར་ཆེན་དེ་རབ་ཞི་བྱེད་རབ་ཏུ་འབེབས། །

संसारो ऽनवराग्रजातिमरणस् तत्संसृतौ पञ्चधा मार्गः पञ्चविधे च वर्त्मनि सुखं नोच्चारसौगन्ध्यवत्
तद् दुःखं ध्रुवम् अग्निशस्त्रशिशिरक्षारादिसंस्पर्शजं तच्छान्त्यै च सृजन् कृपाजलधरः सद्धर्मवर्षं महत्

Saṃsāra means to be born and to die without beginning and end, and in this ongoing cycling, there are five kinds of paths.
In these five kinds of pathways, there is no happiness, just as there is no sweet scent in excrement.
The suffering in it is constant and as if produced from contact with fire, weapons, ice, salt, and so on.
In order to pacify this [suffering], the cloud of compassion showers down the great rain of the genuine dharma.

Dans le cercle sans commencement des morts et des renaissances,

les êtres suivent cinq voies Mais, de même qu’il n’y a pas de bonnes odeurs dans les excréments, il n’y a jamais de bonheur dans les cinq destinées. Cette souffrance permanente née de la rencontre avec les armes, le feu, le sel et d’autres supplices encore S’apaise quand, des nuées de la compassion, tombe

une abondante pluie de vrai Dharma.

French

English

Verse page

IV.51

ལྷ་ལ་འཆི་འཕོ་མི་ལ་ཡོངས་ཚོལ་སྡུག་བསྔལ་ཞེས་བྱར་རྟོགས་པའི་ཕྱིར། །
ཤེས་རབ་ལྡན་པ་ལྷ་མིའི་དབང་ཕྱུག་མཆོག་ལའང་མངོན་པར་འདོད་མེད་དེ། །
ཤེས་རབ་དང་ནི་དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་གསུང་རབ་དད་པའི་རྗེས་འབྲངས་ལ། །
འདི་ནི་སྡུག་བསྔལ་འདི་རྒྱུ་འདི་ནི་འགོག་ཅེས་ཤེས་པས་མཐོང་ཕྱིར་རོ། །

देवेषु च्युतिदुःखम् इत्य् अवगमात् पर्येष्टिदुःखं नृषु प्राज्ञा नाभिलषन्ति देवमनुजेष्व् ऐश्वर्यम् अप्य् उत्तमम्
प्रज्ञायाश् च तथागतप्रवचनश्रद्धानुमान्याद् इदं दुःखं हेतुर् अयं निरोध इति च ज्ञानेन संप्रेक्षणात्

Since they realize that the suffering of gods is dying and the suffering of humans is searching [for objects of desire],
Those with prajñā do not even crave for the supreme powerful states among gods and humans.
For through their prajñā and by virtue of following their confidence in the Tathāgata’s words,
They discriminate with wisdom, "This is suffering, this is [its] cause, and this is [its] cessation."

Comme ils ont compris que les dieux souffraient de la déchéance

[qui suit leur mort] et les hommes de la quête effrénée [du plaisir], Les sages n’aspirent pas aux suprêmes pouvoirs des dieux et des hommes. Grâce à la connaissance supérieure et aux paroles du Tathāgata qu’ils ont suivies avec foi, Ils voient avec sagesse que « ceci est la souffrance,

cela en est la cause, et cela la cessation ».

French

English

Verse page

IV.52

ནད་ནི་ཤེས་བྱ་ནད་ཀྱི་རྒྱུ་ནི་སྤང་བྱ་ལ། །
བདེ་གནས་ཐོབ་བྱ་སྨན་ནི་བསྟེན་པར་བྱ་བ་ལྟར། །
སྡུག་བསྔལ་རྒྱུ་དང་དེ་འགོག་པ་དང་དེ་བཞིན་ལམ། །
ཤེས་བྱ་སྤང་བྱ་རེག་པར་བྱ་ཞིང་བསྟེན་པར་བྱ། །

व्याधिर् ज्ञेयो व्याधिहेतुः प्रहेयः स्वास्थ्यं प्राप्यं भेषजं सेव्यम् एवम्
दुःखं हेतुस् तन्निरोधो ऽथ मार्गो ज्ञेयं हेयः स्पर्शितव्यो निषेव्यः

Just as a disease is to be known, the cause of the disease is to be relinquished,
The state of well-being is to be attained, and medicine is to be relied upon,
Suffering, [its] cause, its cessation, and likewise the path, respectively,
Are to be known, to be relinquished, to be reached, and to be relied upon.

De même qu’il faut reconnaître la maladie et en éliminer la cause

En prenant des remèdes qui rétabliront la santé, Il faut reconnaître la souffrance, en éliminer la cause

Et réaliser sa cessation en empruntant la voie.

French

English

Verse page

IV.53

ཇི་ལྟར་ཚངས་པ་ཚངས་པ་ཡི། །
གནས་ནས་འཕོ་བ་མེད་བཞིན་དུ། །
ལྷ་ཡི་གནས་ནི་ཐམས་ཅད་དུ། །
སྣང་བ་འབད་མེད་སྟོན་པ་ལྟར། །

सर्वत्र देवभवने ब्राह्म्याद् अविचलन् पदात्
प्रतिभासं यथा ब्रह्मा दर्शयत्य् अप्रयत्नतः

Just as Brahmā, without moving away
From the abode belonging to Brahmā,
Effortlessly displays his appearance
Everywhere in the sphere of the gods,

De même que, sans quitter son palais,

Brahma manifeste des apparences De lui-même dans tous les lieux divins

Sans fournir le moindre effort,

French

English

Verse page

IV.54

དེ་བཞིན་ཐུབ་པ་ཆོས་སྐུ་ལས། །
བསྐྱོད་པ་མེད་པར་ཁམས་ཀུན་དུ། །
སྐལ་ལྡན་རྣམས་ལ་འབད་མེད་པར། །
སྤྲུལ་པ་དག་ནི་སྟོན་པར་མཛད། །

तद्वन् मुनिर् अनाभोगान् निर्माणैः सर्वधातुषु
धर्मकायाद् अविचलन् भव्यानाम् एति दर्शनम्

So the sage, without moving away
From the dharmakāya,
Effortlessly displays himself to the suitable
Through emanations in all realms.

De même, sans quitter le corps absolu

Et sans effort, le Sage montre des apparences De lui-même dans toutes les sphères

Aux êtres assez fortunés pour cela.

French

English

Verse page

IV.55

ཇི་ལྟར་ཚངས་རྟག་གཞལ་ཡས་ཁང་ན་མི་གཡོ་འདོད་ཁམས་ཞུགས་པ་དེ། །
ལྷ་རྣམས་ཀྱིས་མཐོང་དེ་མཐོང་དེ་ཡང་ཡུལ་ལ་དགའ་བ་སྤོང་བྱེད་ལྟར། །
དེ་བཞིན་བདེ་གཤེགས་ཆོས་ཀྱི་སྐུ་ལས་མི་བསྐྱོད་འཇིག་རྟེན་ཁམས་ཀུན་དུ། །
སྐལ་ལྡན་གྱིས་མཐོང་དེ་མཐོང་དེ་ཡང་རྟག་ཏུ་དྲི་མ་ཀུན་སེལ་བྱེད། །

यद्वद् ब्रह्मा विमानान् न चलति सततं कामधातुप्रविष्टं देवाः पश्यन्ति चैनं विषयरतिहरं दर्षनं तच् च तेषाम्
तद्वद् सद्धर्मकायान् न चलति सुगतः सर्वलोकेषु चैनं भव्याः पश्यन्ति शश्वत्सकलमलहरं दर्शनं तच् च तेषाम्

Just as Brahmā does not move away from his palace and yet his constant manifestation in the desire realm
Is seen by the gods, with their desire for objects being relinquished through this seeing,
So the Sugata does not move away from the kāya of the genuine dharma and yet is seen by the suitable ones
In all worlds, with their stains always being relinquished in their entirety by this seeing.

De même que, sans jamais quitter son palais,

Brahma se manifeste dans le monde du Désir À la vue des dieux et qu’à cette vision, ces derniers se détournent des objets [de plaisir], De même, sans quitter le corps absolu, le Bien-Allé s’introduit dans toutes les sphères du monde Où les êtres fortunés le voient, et cette vision leur permet

d’éliminer toutes leurs souillures à jamais.

French

English

Verse page

IV.56

སྔོན་གྱི་རང་ཉིད་སྨོན་ལམ་དང་། །
ལྷ་རྣམས་ཀྱི་ནི་དགེ་བའི་མཐུས། །
ཇི་ལྟར་ཚངས་པ་འབད་མེད་སྣང་། །
རང་བྱུང་སྤྲུལ་སྐུ་དེ་བཞིན་ནོ། །

स्वस्यैव पूर्वप्रणिधानयोगान् मरुद्गणानां च शुभानुभावात्
ब्रह्मा यथा भासम् उपैत्य् अयत्नान् निर्माणकायेन तथा स्वयंभूः

Just as, by virtue of his own previous aspiration prayers
And as a result of the virtues of the gods,
Brahmā manifests his appearance without effort,
So does the self-arisen one by means of the nirmāṇakāya.

Par le pouvoir de ses propres souhaits antérieurs

Et celui des actes vertueux des êtres divins, Brahma se manifeste sans effort. De même en est-il

Pour les corps d’apparition de celui qui est né de lui-même.

French

English

Verse page

IV.57

འཕོ་དང་ལྷུམས་འཇུག་བལྟམས་དང་ཡབ་ཀྱི་ཁབ་གཤེགས་དང་། །
དགྱེས་རོལ་པ་དང་དབེན་པར་སྤྱོད་དང་བདུད་བཅོམ་དང་། །
བྱང་ཆུབ་ཆེ་བརྙེས་ཞི་བའི་གྲོང་དུ་ལམ་སྟོན་དག །
བསྟན་ནས་ཐུབ་པ་སྐལ་མེད་མིག་གི་ལམ་མི་འགྱུར། །

च्युतिं गर्भाक्रान्तिं जननपितृवेश्मप्रविशनं रतिक्रीडारण्यप्रविचरणमारप्रमथनम्
महाबोधिप्राप्तिं प्रशमपुरमार्गप्रणयनं निदर्श्याधन्यानां नयनपथम् अभ्येति न मुनिः

Descending [from Tuṣita], entering into a womb, being born, arriving at his father’s palace,
Engaging in amorous sports, living in the forest, vanquishing Māra,
Attaining great awakening, and teaching the path to the city of peace—
Displaying [such feats], the sage does not reach the sight of those who do not thrive [through virtue].

Le départ [de Tuṣita], l’entrée dans la matrice, la naissance,

l’arrivée au palais de son père, Les jeux de l’amour, la quête solitaire, le triomphe sur Māra, L’obtention de l’Éveil le plus grand et l’art de guider sur la voie de la paix Quand il eut tout montré, le Sage disparut

de la vue des êtres infortunés.

French

English

Verse page

IV.58

ཇི་ལྟར་ཉི་མས་གདུངས་པའི་དུས་གཅིག་ཚེ་ཉིད་ལ། །
པད་སོགས་རྒྱས་དང་ཀུ་མུ་ཏ་ནི་རབ་ཟུམ་པ། །
ཆུ་སྐྱེས་བྱེ་དང་ཟུམ་པའི་ཡོན་ཏན་སྐྱོན་དག་ལ། །
ཉི་མ་རྟོག་མེད་འདིར་ནི་འཕགས་པའི་ཉི་དེ་བཞིན། །

सूर्ये यथा तपति पद्मगणप्रबुद्धिर् एकत्र कालसमये कुमुदप्रसुप्तिः
बुद्धिप्रसुप्तिगुणदोषविधावकल्पः सूर्यो ऽम्बुजेष्व् अथ च तद्वद् इहार्यसूर्यः

When the sun warms them, the hosts of lotuses bloom
And kumuda [flowers] close at the very same time.
However, just as the sun does not think about the blooming and closing of these
Water-born [flowers] as being a quality or a flaw, the sun of the noble one here [does not think thus either].

Le soleil brûle tout. Au même instant, le lotus et d’autres fleurs

S’ouvrent tandis que le nénuphar blanc se referme. Ces [fleurs] nées de l’eau ont la qualité de s’ouvrir et le défaut de se refermer,

Mais l’astre n’y pense pas : de même le soleil de l’être sublime.

French

English

Verse page

IV.59

ཇི་ལྟར་ཉི་མ་རྟོག་མེད་པར། །
རང་འོད་ཅིག་ཅར་སྤྲོས་པ་ཡིས། །
པདྨ་རྒྱས་པར་བྱེད་པ་དང་། །
གཞན་དག་སྨིན་པར་བྱེད་པ་ལྟར། །

निर्विकल्पो यथादित्यः कमलानि स्वरष्मिभिः
बोधयत्य् एकमुक्ताभिः पाचयत्य् अपराण्य् अपि

Just as the sun, without thoughts
And with a single shining of its own rays,
Causes lotuses to bloom
And also ripens other [plants],

De même que, sans y penser,

En émettant soudain sa lumière, Le soleil fait s’ouvrir les lotus

Et mûrir d’autres [plantes],

French

English

Verse page

IV.60

དེ་བཞིན་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ཡི། །
ཉི་མ་དམ་ཆོས་འོད་ཟེར་དག །
གདུལ་བྱའི་སྐྱེ་བོའི་པདྨ་ལ། །
རྣམ་པར་རྟོག་པ་མེད་པར་འཇུག །

सद्धर्मकिरणैर् एवं तथागतदिवाकरः
विनेयजनपद्मेषु निर्विकल्पः प्रवर्तते

So the sun of the Tathāgata
Engages, without thoughts,
The lotuses of the persons to be guided
With its rays of the genuine dharma.

De même, les rayons de vrai Dharma

Du soleil du Tathāgata S’infiltrent sans la moindre pensée

Dans les lotus des êtres qu’il peut aider.

French

English

Verse page

IV.61

ཆོས་དང་གཟུགས་ཀྱི་སྐུ་དག་གིས། །
བྱང་ཆུབ་སྙིང་པོ་མཁར་ཤར་བའི། །
ཀུན་མཁྱེན་ཉི་མ་འགྲོ་བར་ནི། །
ཡེ་ཤེས་འོད་ཟེར་སྤྲོ་བར་མཛད། །

धर्मरूपशरीराभ्यां बोधिमण्डाम्बरोदितः
जगत् स्फरति सर्वज्ञदिनकृज् ज्ञानरश्मिभिः

With the two bodies of dharma and form
Rising in the sky of the seat of awakening,
The sun of omniscience pervades
Beings with its rays of wisdom.

Avec le corps absolu et les corps formels,

Le soleil de l’Omniscient qui s’élève Dans l’espace de la quintessence de l’Éveil

Darde ses rayons de sagesse sur les êtres.

French

English

Verse page

IV.62

གང་ཕྱིར་གདུལ་བྱ་དག་པ་ཡི། །
ཆུ་ཡི་སྣོད་ནི་ཐམས་ཅད་ལ། །
བདེ་གཤེགས་ཉི་མའི་གཟུགས་བརྙན་ནི། །
དཔག་ཏུ་མེད་པ་ཅིག་ཅར་འཆར། །

यतः शुचिनि सर्वत्र विनेयसलिलाशये
अमेयसुगतादित्यप्रतिबिम्बोदयः सकृत्

Due to this, everywhere in [the minds of] those to be guided,
Which are like receptacles of pure water,
The innumerable reflections of the sun
Of the Sugata [appear] simultaneously.

Tous les êtres sensibles au Dharma du Bien-Allé

Sont comparables à des coupes d’eau pure Où les innombrables reflets du soleil du Bouddha

Apparaissent tous au même instant.

French

English

Verse page

IV.63

རྟག་ཏུ་ཐམས་ཅད་ལ་ཁྱབ་པའི། །
ཆོས་དབྱིངས་ནམ་མཁའི་དཀྱིལ་དུ་ནི། །
སངས་རྒྱས་ཉི་མ་གདུག་བྱ་ཡི། །
རི་ལ་ཇི་ལྟར་འོས་པར་འབབ། །

सदा सर्वत्र विसृते धर्मधातुनभस्तले
बुद्धसूर्ये विनेयाद्रितन्निपातो यथार्हतः

Though always and everywhere pervading
The sphere of the sky of the dharmadhātu,
The sun of the Buddha shines on the mountains
Of those to be guided as is appropriate.

Au cœur de l’espace de la dimension absolue

Qui tout embrasse à jamais, Le soleil du Bouddha brille sur les montagnes

Des disciples à proportion de leurs mérites.

French

English

Verse page

IV.64

ཇི་ལྟར་རྒྱ་ཆེན་འོད་ཟེར་སྟོང་ལྡན་ཉི་ཤར་འདི། །
འཇིག་རྟེན་ཀུན་དུ་སྣང་བར་བྱས་ནས་རིམ་གྱིས་ནི། །
མཆོག་དང་བར་མ་དམན་པའི་རི་ལ་འབབ་དེ་བཞིན། །
རྒྱལ་བའི་ཉི་མ་སེམས་ཅན་ཚོགས་ལ་རིམ་གྱིས་འབབ། །

उदित इह समन्ताल् लोकम् आभास्य यद्वत् प्रततदशशतांशुः सप्तसप्तिः क्रमेण
प्रतपति वरमध्यन्यूनशैलेषु तद्वत् प्रतपति जिनसूर्यः सत्त्वराशौ क्रमेण

Just as the sun here extending its thousands of beams
Rises and illuminates the entire world,
Gradually shining on high, middling, and low mountains,
So the sun of the victor gradually shines on the hosts of sentient beings.

De même qu’en se levant le soleil répand sa lumière immense

Et ses rayons par milliers en éclairant tout dans les mondes avant de se poser Par paliers sur les montagnes les plus hautes, les moyennes et enfin les plus basses, De même, le soleil du Vainqueur brille progressivement

sur tous les êtres.

French

English

Verse page

IV.65

ཞིང་ཀུན་ནམ་མཁའི་མཐིལ་སྤྲོ་ཉི་མ་ལ་མེད་ལ། །
མི་ཤེས་མུན་བཀབ་ཤེས་བྱའི་དོན་སྟོན་པ་ཡང་མིན། །
ཐུགས་རྗེའི་བདག་ཉིད་སྣ་ཚོགས་མདོག་བཀྱེའི་འོད་ཚོགས་ཀྱིས། །
གསལ་བ་དག་ནི་འགྲོ་ལ་ཤེས་བྱའི་དོན་སྟོན་མཛད། །

सर्वक्षेत्रनभस्तलस्फरणता भानोर् न संविद्यते नाप्य् अज्ञानतमो ऽन्धकारगहनज्ञेयार्थसंदर्शनम्
नानावर्णविकीर्णरश्मिविसरैर् एकैकरोमोद्भवैर् भासन्ते करुणात्मका जगति तु ज्ञेयार्थसंदर्शकाः

The sun does not pervade all realms or the [entire] sphere of the sky,
Nor does it show [all] knowable objects enveloped in the dense darkness of ignorance,
But those whose character is compassion illuminate the world and show [all] knowable objects
With an abundance of light rays that radiate in all kinds of colors and stream forth from each body hair.

Le soleil ne rayonne pas jusqu’au fond de l’espace dans tous les univers

Et il ne peut même pas montrer le sens d’un objet retenu sous les ténèbres de l’ignorance. La compassion incarnée éclaire tout et montre aux êtres le sens des choses

Avec des lumières rayonnant de toutes les couleurs.

French

English

Verse page

IV.66

སངས་རྒྱས་གྲོང་དུ་གཤེགས་ཚེ་མིག་དང་མི་ལྡན་པ་ཡི་སྐྱེ་བོ་རྣམས། །
མཐོང་ཞིང་དོན་མེད་ཚོགས་བྲལ་དོན་དེ་མཐོང་བ་ལས་ནི་མྱོང་བ་དང་། །
གཏི་མུག་གིས་ལྡོངས་སྲིད་པའི་མཚོར་ལྷུང་ལྟ་བའི་མུན་པས་བསྒྲིབས་པ་རྣམས། །
སངས་རྒྱས་ཉི་མའི་འོད་ཀྱིས་བློ་སྣང་མ་མཐོང་བ་ཡི་གནས་མཐོང་འགྱུར། །

बुद्धानां नगरप्रवेशसमये चक्षुर्विहीना जनाः पश्यन्त्य् अर्थम् अनर्थजालविगमं विन्दन्ति तद्दर्शनात्
मोहान्धाश् च भवार्णवान्तरगता दृष्ट्यन्धकारावृता बुद्धार्कप्रभयावभासितधियः पश्यन्त्य् अदृष्टं पदम्

When the buddhas enter a city, people without eyes [can] see what is meaningful
And, by virtue of that seeing, know how to be free from the web of what is meaningless.
Also, the minds of those blinded by ignorance, who have fallen into the foaming sea of [saṃsāric] existence
And are obscured by the darkness of views, are illuminated by the sun of the Buddha and see matters unseen [before].

Quand le Bouddha se rend au village, les individus

privés de la vue voient. Libérés de toute chose insensée, ils voient le sens et, mieux, ils l’éprouvent. Aveuglés par l’ignorance, les êtres aux prises avec l’océan des existences sont enveloppés par les ténèbres des vues fausses, Mais, à la lumière du soleil d’un bouddha, ils verront

ce que leur esprit ne pouvait pas voir jusque-là.

French

English

Verse page

IV.67

ཇི་ལྟར་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ་ནི། །
རྟོག་པ་མེད་ཀྱང་ཅིག་ཅར་དུ། །
སྤྱོད་ཡུལ་གནས་པ་རྣམས་ཀྱི་ནི། །
བསམ་ཀུན་སོ་སོར་རྫོགས་བྱེད་ལྟར། །

युगपद् गोचरस्थानां सर्वाभिप्रायपूरणम्
कुरुते निर्विकल्पो ऽपि पृथक् चिन्तामणिर् यथा

Just as a wish-fulfilling jewel,
Though it is without a thought,
Simultaneously and individually fulfills
All desires of those who are in its reach,

De même que le Joyau magique,

Exauce chacun de tous les désirs De ceux qui se trouvent dans sa sphère

Instantanément et sans y penser,

French

English

Verse page

IV.68

དེ་བཞིན་སངས་རྒྱས་ཡིད་བཞིན་ལ། །
བརྟེན་ནས་བསམ་པ་ཐ་དད་རྣམས། །
སྣ་ཚོགས་ཆོས་ནི་ཐོས་གྱུར་ཀྱང་། །
དེ་ནི་དེ་ལ་རྣམ་མི་རྟོག །

बुद्धचिन्तामणिं तद्वत् समेत्य पृथगाशयाः
शृण्वन्ति धर्मतां चित्रां न कल्पयति तांश् च सः

So those of individual intentions who rely
On the wish-fulfilling jewel of the Buddha
Hear about the nature of phenomena in its various [aspects],
But he does not think about them.

De même, quand ceux dont les désirs diffèrent

S’en remettent au Joyau magique du Bouddha, Ils entendent toute une variété d’enseignements

Dont le Bouddha n’a pas conçu le moindre.

French

English

Verse page

IV.69

ཇི་ལྟར་ནོར་བུ་རིན་ཆེན་རྟོག་མེད་འདོད་པའི་ནོར། །
འབད་པ་མེད་པར་གཞན་པ་དག་ལ་རབ་སྟེར་ལྟར། །
དེ་བཞིན་ཐུབ་པ་འབད་མེད་ཇི་ལྟར་འོས་པར་ནི། །
གཞན་གྱི་དོན་དུ་སྲིད་པ་ཇི་སྲིད་རྟག་ཏུ་བཞུགས། །

यथाविकल्पं मणिरत्नम् ईप्सितं धनं परेभ्यो विसृजत्य् अयत्नतः
तथा मुनिर् यत्नम् ऋते यथार्हतः परार्थम् आतिष्ठति नित्यम् आ भवात्

Just as the precious jewel without thoughts
Effortlessly grants others their desired gifts,
So the sage always remains without effort as is appropriate
For the sake of others for as long as [saṃsāric] existence lasts.

De même que le Joyau magique procure

Sans effort ni pensée les richesses désirées, Le Sage restera dans le monde tant que celui-ci durera, Pour le bien des autres, sans effort

et à proportion de leurs mérites.

French

English

Verse page

IV.70

གང་ཕྱིར་རྒྱ་མཚོ་ས་འོག་གནས་དེ་ལ་འདོད་པས། །
ཇི་ལྟར་ནོར་བུ་བཟང་པོ་འགྲོ་འདིར་རབ་རྙེད་དཀའ། །
དེ་བཞིན་འགྲོ་བ་ཤིན་ཏུ་སྐལ་ངན་ཉོན་མོངས་ཟིན། །
ཡིད་འདིར་བདེ་གཤེགས་མཐོང་བ་རྙེད་དཀར་ཤེས་པར་བྱ། །

इह शुभमणिप्राप्तिर् यद्वज् जगत्य् अतिदुर्लभा जलनिधिगतं पातालस्थं यतः स्पृहयन्ति तम्
अन् सुलभम् इति ज्ञेयं तद्वज् जगत्य् अतिदुर्भगे मनसि विविधक्लेशग्रस् ते तथागतदर्शनम्

Just as it is very hard in this world here to obtain a pure gem,
Be it located in the ocean or resting below the earth, which makes [people] yearn for it,
So the sight of a tathāgata should be understood as something not easily found
In the minds of very unsuitable beings who are in the grip of all kinds of afflictions.

De même que, pour qui le désire en ce monde,

Il est difficile de trouver le bon Joyau dans l’océan ou sous la terre, Il faut de même savoir que, pour l’infortuné dont l’esprit est pris par les affections,

La vision du Bouddha est chose difficile.

French

English

Verse page

IV.71

ཇི་ལྟར་སྒྲ་བརྙན་གྱི་ནི་སྒྲ། །
གཞན་གྱི་རྣམ་རིག་ལས་བྱུང་བ། །
རྣམ་རྟོག་མེད་ཅིང་བཟོ་མེད་ལ། །
ཕྱི་དང་ནང་ན་མི་གནས་ལྟར། །

प्रतिश्रुत्कारुतं यद्वत् परविज्ञप्तिसंभवम्
निर्विकल्पम् अनाभोगं नाध्यात्मं न बहिः स्थितम्

Just as the sound of an echo
Arises in the cognizance of others,
Is without thought, effortless,
And abides neither inside nor outside,

De même que le son de l’écho,

Qui jaillit de la perception des êtres N’a pas de pensées, n’est pas fabriqué

Et ne se tient pas plus dedans que dehors,

French

English

Verse page

IV.72

དེ་བཞིན་དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་གསུང་། །
གཞན་གྱི་རྣམ་རིག་ལས་བྱུང་བ། །
རྣམ་པར་རྟོག་མེད་བཟོ་མེད་ཅིང་། །
ཕྱི་དང་ནང་ན་གནས་མ་ཡིན། །

तथागतरुतं तद्वत् परविज्ञप्तिसंभवम्
निर्विकल्पम् अनाभोगं नाध्यात्मं न बहिः स्थितम्

So the voice of the Tathāgata
Arises in the cognizance of others,
Is without thought, effortless,
And abides neither inside nor outside.

De même, la parole des bouddhas,

Qui jaillit de la perception des êtres, N’a pas de pensées, n’est pas fabriquée

Et ne se tient pas plus dedans que dehors.

French

English

Verse page

IV.73

ཅུང་ཟད་མེད་ཅིང་སྣང་བ་མེད། །
དམིགས་པ་མེད་ཅིང་རྟེན་མེད་ལ། །
མིག་གི་ལམ་ལས་རབ་འདས་པ། །
གཟུགས་མེད་བསྟན་དུ་མེད་པ་ཡི། །

निष्किंचने निराभासे निरालम्बे निराश्रये
चक्षुष्पथव्यतिक्रान्तेऽप्यरूपिण्यनिदर्शने

Though it is insubstantial, without appearance,
Without support, without basis,
Beyond the pathway of the eyes,
Formless, and indemonstrable,

Immatériel, inapparent,

Introuvable, sans appui, Bien au-delà du visible,

Sans forme, impossible à montrer,

French

English

Verse page

IV.74

མཁའ་ལ་ཇི་ལྟར་མཐོ་དང་དམའ། །
མཐོང་ཡང་དེ་ནི་དེ་ལྟ་མིན། །
དེ་བཞིན་ཐམས་ཅད་སངས་རྒྱས་ལ། །
མཐོང་ཡང་དེ་ནི་དེ་ལྟ་མིན། །

यथा निम्नोन्नतं व्योम्नि दृश्यते न च तत्तथा
बुद्धेष्वपि तथा सर्व दृश्यते न च तत्तथा

Highs and lows are seen in space,
But it is not like that at all.
Likewise, everything can be seen in the buddhas,
But they are not like that at all.

Et pourtant vu là-haut ou là-bas,

L’espace n’est ni haut ni bas. De même, le Bouddha n’est pas

Comme tout ce que l’on peut voir de lui.

French

English

Verse page

IV.75

ཇི་ལྟར་ས་ལས་སྐྱེ་བ་ཀུན། །
རྟོག་མེད་ས་ལ་བརྟེན་ནས་ནི། །
འཕེལ་དང་བརྟན་དང་ཡངས་འགྱུར་ལྟར། །

सर्वे महीरुहा यद्वदविकल्पां वसुंधराम्
निश्रित्य वृद्धिं वैरूढिं वैपुल्यमुपयान्ति च

Just as all that grows on the earth
Comes to grow, thrive, and expand
Through relying on the ground
That is without thoughts,

De même que tout ce qui naît de la terre

Prend appui sur la terre, qui n’a pas de pensées,

Pour croître, se renforcer et s’épanouir,

French

English

Verse page

IV.76

དེ་བཞིན་རྫོགས་པའི་སངས་རྒྱས་ས། །
རྣམ་རྟོག་མེད་པ་ལ་བརྟེན་ནས། །
འགྲོ་བའི་དགེ་བའི་རྩ་བ་རྣམས། །
མ་ལུས་པར་ནི་འཕེལ་བར་འགྱུར། །

संबुद्धपृथिवीमेवमविकल्पामशेषतः
जगत्कुशलमूलानि वृद्धिमाश्रित्य यान्ति हि

So the roots of virtue of beings
Come to grow without exception
By relying on the earth of a perfect buddha
Who is without thoughts.

De même, prenant appui sur la terre

Du parfait Bouddha, laquelle n’a pas de pensées, Les racines de bien des êtres

Croîtront toutes sans exception.

French

English

Verse page

IV.77

འབད་རྩོལ་མེད་པར་བྱ་བ་འགའ། །
འབད་རྩོལ་མེད་པར་བྱ་བ་འགའ། །
བྱེད་པ་མཐོང་མེད་དེ་བས་ན། །
གདུལ་བྱའི་ཐེ་ཚོམ་བཅད་པའི་ཕྱིར། །
དཔེ་རྣམས་དགུ་ནི་བསྟན་པ་ཡིན། །

न प्रयत्नमृते केश्चिद्दृष्टः कुर्वन् क्रियामतः
विनेयसंशयच्छित्त्यै नवधोक्तं निदर्शनम्

Since some do not see that activity
Can be performed without effort,
The nine kinds of examples were given
In order to eliminate the doubts of those to be guided.

Comme on n’a jamais vu d’activité

S’accomplir sans le moindre effort, Neuf exemples ont été enseignés

Pour trancher les doutes des disciples.

French

English

Verse page

IV.78

གང་དུ་དཔེ་དགུ་པོ་འདི་དག །
རྒྱས་པར་རབ་ཏུ་བསྟན་གྱུར་པ། །
མདོ་སྡེ་ཡི་ནི་མིང་ཉིད་ཀྱིས། །
དེ་ཡི་དགོས་པ་བསྟན་པ་ཉིད། །

सूत्रस्य तस्य नाम्नैव दिपितं तत्प्रयोजनम्
यत्रैते नव दृष्टान्ता विस्तरेण प्रकाशिताः

The purpose of this is elucidated
By the very name of the sūtra
In which these nine examples
Are explained in detail.

Ces neuf exemples

Ont été présentés en détail Dans un soûtra dont le nom

Seul évoque le propos.

French

English

Verse page

IV.79

ཐོས་པ་ལས་བྱུང་ཤེས་པ་ཡི། །
སྣང་བ་རྒྱ་ཆེན་འདིས་བརྒྱན་པའི། །
བློ་ལྡན་མྱུར་དུ་སངས་རྒྱས་ཀྱི། །
སྤྱོད་ཡུལ་ཀུན་ལ་འཇུག་པར་འགྱུར། །

एतच्छ्रतमयोदारज्ञानालोकाद्यलंकृताः
धीमन्तोऽवतरन्त्याशु सकलं बुद्धगोचरम्

The intelligent who are excellently adorned
With this light of the wisdom
That arises from study will swiftly
Enter the sphere of the buddhas in its entirety.

Parés de l’immense éclat lumineux

De la connaissance issue de l’étude, Les sages accéderont vite à toutes

Les sphères d’activité des bouddhas.

French

English

Verse page

IV.80

དེ་དོན་བཻ་ཌཱུར་བརྒྱ་བྱིན་གྱི། །
གཟུགས་བརྙན་ལ་སོགས་དཔེ་དག་ནི། །
རྣམ་དགུ་བརྗོད་པ་དེ་ལ་ནི། །
དེ་ཡི་བསྡུས་དོན་ངེས་པར་བཟུང་། །

इत्यर्थ शक्रवैडूर्यप्रतिबिम्बाद्युदाहृतिः
नवधोदाहृता तस्मिन्तत्पिण्डार्थोऽवधार्यते

To that end, the nine kinds of examples
Of Śakra’s appearance on beryl
And so on were discussed. The [following]
Describe their summarized meanings—

Le reflet d’Indra sur un sol de lapis-lazuli

Et huit autres exemples Ont été donnés à cette fin,

Dont on retiendra le résumé :

French

English

Verse page

IV.81

སྟོན་དང་གསུང་དང་ཁྱབ་པ་དང་། །
སྤྲུལ་དང་ཡེ་ཤེས་སྤྲོ་བ་དང་། །
ཐུགས་གསུང་སྐུ་ཡི་གསང་བ་དང་། །
ཐུགས་རྗེའི་བདག་ཉིད་ཐོབ་པ་ཉིད། །

दर्शनादेशना व्याप्तिर्विकृतिर्ज्ञाननिःसृतिः
मनोवाक्कायगुह्यानि प्राप्तिश्च करुणात्मनाम्

The display, the instruction, the all-pervasiveness,
The emanation, the radiance of wisdom,
The secrets of body, speech, and mind,
And the attainment of those whose character is compassion.

Apparition, parole, omniprésence,

Manifestation, rayonnement de la sagesse, Secrets de l’esprit, de la parole et du corps,

Et obtention d’une nature compatissante.

French

English

Verse page

IV.82

འབད་རྩོལ་རྒྱུན་ཀུན་རབ་ཞི་བ། །
རྣམ་པར་རྟོག་པ་མེད་པའི་ཐུགས། །
དྲི་མེད་བཻ་ཌཱུར་བརྒྱ་བྱིན་གྱི། །
གཟུགས་བརྙན་ཤར་བ་ལ་སོགས་བཞིན། །

सर्वाभोगपरिस्पन्दप्रशान्ता निर्विकल्पिकाः
धियो विमलवैडूर्यशक्रबिम्बोदयादिवत्

The nonconceptual mind [of the Buddha],
In which all stirring of effort is at peace,
Resembles the manifestation of the appearance
Of Śakra in stainless beryl and so on.

L’esprit éveillé, où tous les flots de l’effort

Se sont calmés, n’a aucune pensée Comme l’apparition du reflet d’Indra sur le sol

De lapis-lazuli immaculé et ainsi de suite.

French

English

Verse page

IV.83

འབད་རྩོལ་ཞི་བ་དམ་བཅས་ཏེ། །
རྟོག་མེད་ཐུགས་ནི་གཏན་ཚིགས་སོ། །
རང་བཞིན་དོན་ནི་གྲུབ་དོན་དུ། །
དཔེ་ནི་བརྒྱ་བྱིན་གཟུགས་སོགས་ཡིན། །

प्रतिज्ञाभोगशान्तत्वं हेतुर्धीनिर्विकल्पता
दृष्टान्तः शक्रबिम्बादिः प्रकृतार्थसुसिद्धये

In order to establish the meaning of this matter,
The thesis is "effort is at peace,"
The reason is "the nonconceptuality of the mind,"
And the examples are "the appearance of Śakra" and so on.

L’apaisement de l’effort constitue la thèse ;

L’absence de pensées dans l’esprit, la preuve ; Et pour l’indiscutable conclusion du sujet de discussion,

Le reflet d’Indra et les huit autres comparaisons.

French

English

Verse page

IV.84

འདིར་ནི་སྐབས་དོན་འདི་ཡིན་ཏེ། །
སྟོན་པ་ལ་སོགས་རྣམ་དགུ་ནི། །
སྟོན་པ་སྐྱེ་འཆི་དང་བྲལ་བ། །
འབད་པ་མེད་པར་རབ་འཇུག་པའོ། །

अयं च प्रकृतोऽत्रार्थो नवधा दर्शनादिकम्
जन्मान्तर्धिमृते शास्तुरनाभोगात् प्रवर्तते

Here, the meaning of this matter
Is that the nine [features] such as "display"
Manifest in an effortless manner and without
The teacher arising or disappearing.

Voici le sens du présent chapitre

L’apparition et les huit autres cas Opèrent sans que l’Instructeur, libre de la naissance

Et de la mort, ne fasse d’efforts.

French

English

Verse page

IV.85

གང་ཞིག་བརྒྱ་བྱིན་རྔ་དང་སྤྲིན་བཞིན་དང་། །
ཚངས་ཉིད་རིན་ཆེན་ཡིད་བཞིན་ནོར་རྒྱལ་བཞིན། །
སྒྲ་བརྙན་ནམ་མཁའ་ས་བཞིན་སྲིད་པའི་བར། །
འབད་མེད་གཞན་དོན་མཛད་དེ་རྣལ་འབྱོར་རིག །

यः शक्रवद्दुन्दुभिवत् पयोदवद्
ब्रह्मार्कचिन्तामणिराजरत्नवत्
प्रतिश्रुतिव्योममहीवदा भवात्
परार्थकृद्यत्नमृते स योगवित्

The one who, like Indra, like a drum, like clouds,
Like Brahmā, the sun, the precious king of wish-fulfilling jewels,
Like an echo, space, and the earth, promotes the welfare of others
Without effort for as long as [saṃsāric] existence lasts is the knower of yoga.

Ce qui, tant que dure le monde, accomplit le bien des autres

Sans effort – comme Indra, le tambour, les nuages, Brahma, le soleil, le précieux roi des Joyaux magiques,

L’écho, l’espace et la terre –, tout cela, les yogis le connaissent.

French

English

Verse page

IV.86

རིན་ཆེན་ལྷ་དབང་སྣང་ཞིང་སྟོན་པ་སྟེ། །
ལེགས་པར་འདོམས་མཛད་ལྷ་ཡི་རྔ་དང་འདྲ། །
ཁྱབ་བདག་མཁྱེན་དང་བརྩེ་ཆེན་སྤྲིན་ཚོགས་ནི། །
མཐའ་ཡས་འགྲོ་བ་སྲིད་རྩེའི་བར་དུ་ཁྱབ། །

सुरेन्द्ररत्नप्रतिभासदर्शनः
सुदैशिको दुन्दुभिवद् विभो रुतम्
विभुर्महाज्ञानकृपाभ्रमण्डलः
स्फरत्यनन्तं जगदा भवाग्रतः

The display [of his body] resembles the lord of the gods appearing in a jewel.
As the one who excellently gives instructions, he is like the drum of the gods.
His all-pervasive cloud banks of great wisdom and compassion
Pervade infinite numbers of beings up through the Peak of Existence.

[L’Instructeur] est comparable au reflet d’Indra

dans une pierre précieuse. Comme le tambour des dieux, il excelle à instruire. Les nuées d’amour et de connaissance de l’omniprésent seigneur

Enveloppent l’infinité des êtres jusqu’au sommet du devenir.

French

English

Verse page

IV.87

ཚངས་བཞིན་ཟག་མེད་གནས་ལས་མི་བསྐྱོད་པར། །
སྤྲུལ་པ་རྣམ་པ་དུ་མ་རབ་ཏུ་སྟོན། །
ཉི་བཞིན་ཡེ་ཤེས་སྣང་བ་རབ་སྤྲོ་གང་། །
རྣམ་དག་རིན་ཆེན་ཡིད་བཞིན་ནོར་འདྲའི་ཐུགས། །

अनास्रवाद्ब्रह्मवदच्युतः पदा-
दनेकधा दर्शनमेति निर्मितैः
सदार्कवज्ज्ञानविनिःसृतद्युति-
र्विशुद्धचिन्तामणिरत्नमानसः

Like Brahmā, without moving from his immaculate abode,
He displays himself by way of many kinds of emanations.
Similar to the sun, the brilliance of his wisdom always radiates.
His mind resembles a pure and precious wish-fulfilling jewel.

Tel Brahma, il se manifeste dans de multiples apparitions

sans quitter son séjour immaculé. Comme le soleil, il rayonne de l’éclat de la sagesse Et son esprit éveillé ressemble au très pur

et très précieux Joyau magique.

French

English

Verse page

IV.88

རྒྱལ་བ་རྣམས་ཀྱི་གསུང་དེ་བྲག་ཅ་བཞིན་དུ་ཡི་གེ་མེད། །
སྐུ་ནི་ནམ་མཁའ་ལྟ་བུར་ཁྱབ་དང་གཟུགས་མེད་རྟག་པ་ཉིད། །
ས་གཞི་འགྲོ་བའི་དཀར་པོའི་ཆོས་ཀྱི་སྨན་རྣམས་མ་ལུས་པའི། །
རྣམ་པ་ཀུན་ཏུ་གཞིར་གྱུར་བ་ནི་སངས་རྒྱས་ས་ཡིན་ནོ། །

प्रतिरव इव घोषोऽनक्षरोक्तो जिनानां
गगनमिव शरीरं व्याप्यरूपि ध्रुवं च
क्षितिरिव निखिलानां शुक्लधर्मौषधीनां
जगत इह समन्तादास्प दं बुद्धभूमिः

Like an echo, the voice of the victors is unutterable.
Similar to space, their body is pervasive, formless, and eternal.
Resembling the earth, here, the buddhabhūmi is the abode of all
Pure dharmas that are the remedies for beings in every respect.

Comme l’écho, la parole des Vainqueurs se passe de mots.

Semblable à l’espace, leur corps est omniprésent, dépourvu de forme et permanent. Pareil à la terre, le niveau de bouddha est toujours Le fondement de tous les remèdes favorisant

les qualités pures des êtres.

French

English

Verse page

IV.89

དག་པ་བཻ་ཌཱུརྱ་འདྲ་ཡི། །
སེམས་ལ་སངས་རྒྱས་མཐོང་བའི་རྒྱུ། །
དེ་དག་པ་ནི་མི་ཟློག་པའི། །
དད་པའི་དབང་པོ་བརྟས་པ་ཉིད། །

शुभं वैडूर्यवच्चित्ते बुद्धदर्शनहेतुकम्
तद्विशुद्धिरसंहार्यश्रद्धेन्द्रियविरूढिता

The beryl-like purity in the mind
Is the cause for the display of the Buddha.
This purity is the flourishing
Of the faculty of irreversible confidence.

La cause de la vision d’un bouddha n’est autre

Qu’un esprit qui a la pureté du lapis-lazuli. Cette pureté vient du pouvoir accru

D’une confiance irréversible.

French

English

Verse page

IV.90

དགེ་བ་སྐྱེ་དང་འཇིག་པས་ན། །
སངས་རྒྱས་གཟུགས་ནི་སྐྱེ་དང་འཇིག །
བརྒྱ་བྱིན་བཞིན་དུ་ཐུབ་པ་ནི། །
ཆོས་ཀྱི་སྐུ་ཡི་སྐྱེ་འཇིག་མེད། །

शुभोदयव्ययाद्धुद्धंप्रतिबिम्बोदयव्ययः
मुनिर्नोदेति न व्येति शक्रवद्धर्मकायतः

Owing to the arising and disappearing of virtue,
The reflection of the Buddha arises and disappears,
But in terms of the dharmakāya, just like Śakra,
The sage neither arises nor disappears.

La vertu apparaissant et disparaissant,

La forme des bouddhas apparaît et disparaît. Comme Indra, le corps absolu du Sage

N’apparaît ni ne disparaît.

French

English

Verse page

IV.91

དེ་བཞིན་དུ་ནི་འབད་མེད་པར། །
སྐྱེ་མེད་འགག་མེད་ཆོས་སྐུ་ལས། །
སྲིད་པ་ཇི་སྲིད་གནས་བར་དུ། །
སྟོན་པ་ལ་སོགས་མཛད་པ་འཇུག །

अयत्नात् कृत्यमित्येवं दर्शनादि प्रवर्तते
धर्मकायादनुत्पादानिरोधादा भवस्थितेः

Thus, in an effortless manner, his activity,
Such as displaying [his body], manifests
From the dharmakāya, which lacks arising and ceasing,
For as long as [saṃsāric] existence remains.

Ainsi, tant que le monde durera,

[Le Sage] apparaîtra et exercera ses activités Sans effort à partir du corps absolu

Qui ignore la naissance et la cessation.

French

English

Verse page

IV.92

དཔེ་འདི་རྣམས་ཀྱིས་བསྡུས་པ་ཡིན། །
དོན་ནི་འདི་ཡིན་རིམ་པ་ཡང་། །
སྔ་མ་ཕྱི་མ་ཆོས་མི་མཐུན། །
སྤངས་པའི་སྒོ་ནས་བརྗོད་པ་ཡིན། །

अयमेषां समासार्थ औपम्यानां क्रमः पुनः
पूर्वकस्योत्तरेणोक्तो वैधर्म्यपरिहारतः

This is the summarized meaning
Of these examples, and they are discussed
In this order by way of the latter ones
Eliminating the dissimilarities of the former.

Ce résumé des activités en neuf comparaisons

Est donné dans un ordre tel Que les inexactitudes d’une comparaison

N’apparaissent plus dans la suivante.

French

English

Verse page

IV.93

སངས་རྒྱས་གཟུགས་བརྙན་ལྟ་བུ་སྟེ། །
དབྱངས་དང་མི་ལྡན་དེ་འདྲ་མིན། །
ལྷ་ཡི་རྔ་བཞིན་ཐམས་ཅད་དུ། །
དོན་བྱེད་མིན་པ་དེ་འདྲ་མིན། །

बुद्धत्वं प्रतिबिम्बाभं तद्वन्न च न घोषवत्
देवदुन्दुभिवत् तद्वन्न च नो सर्वथार्थकृत्

Buddhahood is like [Śakra’s] reflection and yet is dissimilar
In that [the latter] is not endowed with a voice.
[In having a voice,] it is like the drum of the gods and yet is dissimilar
In that [the latter] does not promote the welfare [of beings] in every way.

Le Bouddha est comparable à un reflet

Mais il en diffère car les reflets n’ont pas de voix. Il est comparable au tambour des dieux mais en diffère

Parce que les tambours ne font pas le bien en tout lieu.

French

English

Verse page

IV.94

སྤྲིན་ཆེན་དང་མཚུངས་དོན་མེད་པའི། །
ས་བོན་སྤོང་མིན་དེ་འདྲ་མིན། །
ཚངས་ཆེན་བཞིན་ཏེ་གཏན་དུ་ནི། །
སྨིན་པར་བྱེད་མིན་དེ་འདྲ་མིན། །

महामेघोपमं तद्वन्न च नो सार्थबीजवत्
महाब्रह्मोपमं तद्वन्न च नात्यन्तपाचकम्

[In performing such welfare,] it is similar to a great cloud and yet is dissimilar
In that [the latter] does not relinquish the seeds of what is meaningless.
[In relinquishing these seeds,] it resembles Mahābrahmā and yet is dissimilar
In that [the latter] does not mature [beings] completely.

Il est comparable à un grand nuage mais en diffère

Parce que les nuages n’éliminent pas les graines inutiles. Il est comparable au Grand Brahma mais en diffère

Parce que Brahma ne fait pas mûrir à jamais.

French

English

Verse page

IV.95

ཉི་མའི་གཟུགས་བཞིན་གཏན་དུ་ནི། །
མུན་པ་འཇོམས་མིན་དེ་འདྲ་མིན། །
ཡིད་བཞིན་ནོར་འདྲ་འབྱུང་བ་ནི། །
རྙེད་པར་མི་དཀའ་དེ་འདྲ་མིན། །

सूर्यमण्डलवत् तद्वन्न नात्यन्त तमोऽपहम्
चिन्तामणिनिभं तद्वन्न च नो दुर्लभोदयम्

[In completely maturing,] it is like the orb of the sun and yet is dissimilar
In that [the latter] does not dispel darkness completely.
[In dispelling darkness,] it is similar to a wish-fulfilling jewel and yet is dissimilar
In that [the latter] is not as difficult to be obtained.

Il est comparable au soleil mais en diffère

Parce que le soleil ne vainc pas les ténèbres une bonne fois pour toutes. Il est comparable au Joyau magique mais en diffère

Parce qu’il n’est pas difficile de trouver ce joyau.

French

English

Verse page

IV.96

སྒྲ་བརྙན་བཞིན་ཏེ་རྐྱེན་ལས་ནི། །
བྱུང་བ་དེ་དང་འདྲ་བའང་མིན། །
ནམ་མཁའ་དང་འདྲ་དག་པ་ཡི། །
གཞི་མིན་དེ་དང་འདྲ་བའང་མིན། །

प्रतिश्रुत्कोपमं तद्वन्न च प्रत्ययसंभवम्
आकाशसदृशं तद्वन्न च शुक्लास्पदं च तत्

It resembles an echo and yet is dissimilar
In that [the latter] arises from conditions.
It is similar to space and yet is dissimilar
In that [the latter] is not the basis of virtue.

Il est comparable à l’écho mais en diffère

Parce que l’écho est un phénomène conditionné. Il est comparable à l’espace mais en diffère

Parce que l’espace n’est pas le terrain des vertus.

French

English

Verse page

IV.97

འཇིག་རྟེན་འཇིག་རྟེན་ལས་འདས་པ། །
འགྲོ་བའི་ཕུན་ཚོགས་མ་ལུས་པ། །
དེ་གནས་པ་ཡི་རྟེན་ཡིན་ཕྱིར། །
ས་ཡི་དཀྱིལ་འཁོར་དག་དང་འདྲ། །

पृथिवीमण्डलप्रख्यं तत्प्रतिष्ठाश्रयत्वतः
लौक्यलोकोत्तराशेषजगत्कुशलसंपदम्

It is similar to the maṇḍala of the earth,
Since it is the foundation that serves as
The support for the fulfillment of all mundane
And supramundane virtues of beings without exception.

Comme il forme le fondement où se tiennent

Toutes les perfections mondaines Et supramondaines sans la moindre exception,

On le compare au cercle de la terre.

French

English

Verse page

IV.98

སངས་རྒྱས་བྱང་ཆུབ་ལ་བརྟེན་ནས། །
འཇིག་རྟེན་འདས་པའི་ལམ་འབྱུང་ཕྱིར། །
དགེ་བའི་ལས་ལམ་བསམ་གཏན་དང་། །
ཚད་མེད་པ་དང་གཟུགས་མེད་འབྱུང་། །

बुद्धानां बोधिमागम्य लोकोत्तरपथोदयात्
शुक्लकर्मपथध्यानाप्रमाणारूप्यसंभव इति

Since the supramundane path arises
On the basis of the awakening of the buddhas,
The path of virtuous actions, the dhyānas,
The immeasurables, and the formless [absorptions] originate.

Comme la voie supramondaine se présente

Par le fait de l’Éveil des bouddhas, La voie des actes vertueux, les concentrations,

Les immensurables et le Sans-Forme se présentent aussi.

French

English

Verse page

Chapter V

V.1

སངས་རྒྱས་ཁམས་དང་སངས་རྒྱས་བྱང་ཆུབ་དང་། །
སངས་རྒྱས་ཆོས་དང་སངས་རྒྱས་ཕྲིན་ལས་ཏེ། །
དག་པའི་སེམས་ཅན་གྱིས་ཀྱང་བསམ་བྱ་མིན། །
འདི་ནི་འདྲེན་པ་རྣམས་ཀྱི་སྤྱོད་ཡུལ་ཡིན། །

बुद्धधातुर्बुद्धबोधिर्बुद्धधर्मा बुद्धकृत्यम्
गोचरोऽयं नायकानां शुद्धसत्त्वैरप्यचिन्त्यः

The buddha element, buddha awakening,
The buddha attributes, and buddha activity,
Being the sphere of the guides [alone],
Are inconceivable even for pure sentient beings.

L’Élément des bouddhas, l’Éveil des bouddhas,

Les qualités des bouddhas et les activités des bouddhas Sont inconcevables même pour les êtres purs.

Ils relèvent de la sphère de nos guides.

French

English

Verse page

V.2

བློ་ལྡན་རྒྱལ་བའི་ཡུལ་དེ་ལ་མོས་པ། །
སངས་རྒྱས་ཡོན་ཏན་ཚོགས་ཀྱི་སྣོད་འགྱུར་ཏེ། །
བསམ་མེད་ཡོན་ཏན་ཚོགས་ལ་མངོན་དགའ་བས། །
སེམས་ཅན་ཀུན་གྱི་བསོད་ནམས་ཟིལ་གྱིས་གནོན། །

इह जिनविषयेऽधिमुक्तबुद्धि-
र्गुणगणभाजनतामुपैति धीमान्
अभिभवति स सर्वसत्त्वपुण्य-
प्रसवमचिन्त्यगुणाभिलाषयोगात्

The intelligent whose minds have faith in this object of the victors
Become the vessels for the collection of qualities.
Through possessing the desire for these inconceivable qualities,
They outshine the attainment of merit of all sentient beings.

Les sages qui aspirent au domaine des Vainqueurs

Seront les réceptacles de toutes les qualités éveillées ; Comme toutes ces inconcevables qualités les réjouissent,

Leurs mérites éclipsent ceux de tous les autres êtres.

French

English

Verse page

V.3

གང་ཞིག་བྱང་ཆུབ་དོན་དུ་གཉེར་བས་གསེར་ཞིང་ནོར་བུས་སྤྲས་པ་ནི། །
སངས་རྒྱས་ཞིང་རྡུལ་མཉམ་པ་ཉིན་རེ་ཆོས་རྒྱལ་རྣམས་ལ་རྟག་འབུལ་ན། །
གཞན་གང་འདི་ལས་ཚིག་ཙམ་ཐོས་ཤིང་ཐོས་ནས་ཀྱང་ནི་མོས་ན་འདི། །
སྦྱིན་པ་ལས་བྱུང་དགེ་བ་དེ་ལས་བསོད་ནམས་ཆེས་མང་ཐོབ་པར་འགྱུར། །

यो दद्यान्मणिसंस्कृतानि कनकक्षेत्राणि बोध्यर्थिको
बुद्धक्षेत्ररजःसमान्यहरहो धर्मेश्वरेभ्यः सदा
यश्चान्यः शृणुयादितः पदमपि श्रुत्वाधिमुच्येदयं
तस्माद्दानमयाच्छुंभाद्बहुतरं पुण्यं समासादयेत्

Suppose some who strive for awakening were constantly to offer golden realms adorned with jewels,
Equal [in number] to the particles in [all] buddha realms, to the lords of dharma always, day after day,
While some others were to hear [just] one word of this [dharma] and, upon hearing it, would have faith in it—
The latter would attain far more merit than the virtue arising from such generosity.

Imaginez un être attiré par l’Éveil qui offrirait constamment

aux souverains du Dharma, Jour après jour, des champs d’or incrustés de joyaux en nombre égal aux atomes de tous les champs de bouddhas. Imaginez maintenant un autre être qui n’aurait entendu qu’un seul mot [du présent traité] et qu’en l’entendant il y ait cru Cet être en tirera beaucoup plus de mérites qu’on en tirera

de la vertu de générosité [ci-dessus évoquée].

French

English

Verse page

V.4

བློ་ལྡན་གང་ཞིག་བླ་མེད་བྱང་ཆུབ་འདོད་པས་བསྐལ་པ་དུ་མར་ཡང་། །
ལུས་ངག་ཡིད་ཀྱི་འབད་པ་མེད་པར་ཚུལ་ཁྲིམས་དྲི་མེད་སྲུང་བྱེད་ལ། །
གཞན་གང་འདི་ལས་ཚིག་ཙམ་ཐོས་ཤིང་ཐོས་ནས་ཀྱང་ནི་མོས་ན་འདི། །
ཚུལ་ཁྲིམས་ལས་བྱུང་དགེ་བ་དེ་ལས་བསོད་ནམས་ཆེས་མང་ཐོབ་པར་འགྱུར། །

यः शीलं तनुवाङ्मनोभिरमलं रक्षेदनाभोगव-
द्धीमान् बोधिमनुत्तरामभिलषन् कल्पाननेकानपि
यश्चान्यः शृणुयादितः पदमपि श्रुत्वाधिमुच्येदयं
तस्माच्छीलमयाच्छुभाद्बहुतरं पुण्यं समासादयेत्

Suppose some intelligent ones who desire unsurpassable wakening
Were to effortlessly maintain immaculate discipline with body, speech, and mind for many eons,
While some others were to hear [just] one word of this [dharma] and, upon hearing it, would have faith in it—
The latter would attain far more merit than the virtue arising from such discipline.

Il y a des êtres intelligents qui, aspirant à l’Éveil suprême,

observent sans effort, Durant d’innombrables ères, une parfaite discipline du corps, de la parole et de l’esprit ; Et il y en a d’autres qui n’entendent qu’un seul mot [du présent traité] et qui, l’entendant, y croient Ces derniers en tireront beaucoup plus de mérites

qu’on en tirera de la vertu de discipline [ci-dessus évoquée].

French

English

Verse page

V.5

གང་ཞིག་འདི་ན་སྲིད་པ་གསུམ་གྱི་ཉོན་མོངས་མེ་འཇིལ་བསམ་གཏན་ནི། །
ལྷ་དང་ཚངས་གནས་མཐར་སོན་རྫོགས་པའི་བྱང་ཆུབ་འཕོ་མེད་ཐབས་བསྒོམས་ལ། །
གཞན་གང་འདེ་ལས་ཚིག་ཙམ་ཐོས་ཤིང་ཐོས་ནས་ཀྱང་ནི་མོས་ན་འདི། །
བསམ་གཏན་ལས་བྱུང་དགེ་བ་དེ་ལས་བསོད་ནམས་ཆེས་མང་ཐོབ་པར་འགྱུར། །

ध्यायेद्ध्यानमपीह यस्त्रिभुवनक्लेशाग्निनिर्वापकं
दिव्यब्रह्म विहारपारमिगतः संबोध्युपायाच्युतः
यश्चान्यः श्रृणुयादितः पदमपि श्रुत्वाधिमुच्येदयं
तस्माद्ध्यानमयाच्छुभाद्बहुतरं पुण्यं समासादयेत्

Suppose some were absorbed here in the dhyānas that extinguish the fire of the afflictions in the three realms of existence
And would arrive at the perfection of the [meditative] states of the gods and Brahmā, thus possessing the immutable means for perfect awakening,
While some others were to hear [just] one word of this [dharma] and, upon hearing it, would have confidence in it—
The latter would attain far more merit than the virtue arising from such dhyānas.

Il y a ici-bas des individus qui pratiquent les concentrations

qui éteignent le feu des affections dans les trois mondes, Et, arrivés au terme du domaine des dieux et de Brahma, cultivent les immuables méthodes de l’Éveil parfait. Il y en a d’autres qui n’entendent qu’un seul mot [du présent traité] et qui, l’entendant, y croient Ceux-là en tireront beaucoup plus de mérites

qu’on en tirera de la vertu de concentration [ci-dessus évoquée].

French

English

Verse page

V.6

གང་ཕྱིར་སྦྱིན་པས་ལོངས་སྤྱོད་དག་ནི་སྒྲུབ་བྱེད་ཅིང་། །
ཁྲིམས་ཀྱི་མཐོ་རིས་བསྒོམས་པས་ཉོན་མོངས་སྤོང་བྱེད་ལ། །
ཤེས་རབ་ཉོན་མོངས་ཤེས་བྱ་ཀུན་སྤོང་དེ་ཡི་ཕྱིར། །
འདི་མཆོག་ཉིད་དེ་དེ་ཡི་རྒྱུ་ནི་འདི་ཐོས་ཡིན། །

दानं भोगानावहत्येवः यस्मा-
च्छीलं स्वर्गं भावना क्लेशहानिम्
प्रज्ञा क्लेशज्ञेयसर्वप्रहाणं
सातः श्रेष्ठा हेतुरस्याः श्रवोऽयम्

Since generosity just leads to wealth,
Discipline [just leads to] heaven, and meditation [just] relinquishes the afflictions,
While prajñā eliminates all afflictive and cognitive [obscurations],
It is supreme, and its cause is to study this [dharma].

La générosité ne fait qu’assurer les richesses matérielles ;

La discipline ne conduit qu’à une renaissance heureuse ; Et la méditation ne peut que repousser les affections La connaissance les surpasse toutes parce qu’elle élimine les voiles émotionnel et cognitif, et qu’elle a pour cause

la présente étude.

French

English

Verse page

V.7

གནས་དང་དེ་ནི་གྱུར་པ་དང་། །
དེ་ཡི་ཡོན་ཏན་དོན་སྒྲུབ་སྟེ། །
རྒྱལ་བ་ཡི་ནི་མཁྱེན་པའི་ཡུལ། །
རྣམ་བཞི་ཇི་སྐད་བརྗོད་འདི་ལ། །

आश्रये तत्परावृत्तौ तद्गुणेष्वर्थसाधने
चतुर्विधे जिनज्ञानविषयेऽस्मिन् यथोदिते

With regard to the foundation, its change,
Its qualities, and the promotion of welfare,
These four aspects of the object of the wisdom
Of the victors as they were described,

La base, sa transformation, ses qualités

Et le bien qu’elle accomplit : ces quatre objets De la connaissance des Vainqueurs

Ont été expliqués dans le présent traité.

French

English

Verse page

V.8

བློ་ལྡན་ཡོད་དང་ནུས་ཉིད་དང་། །
ཡོན་ཏན་ལྡན་པ་མོས་པས་ནི། །
མྱུར་དུ་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ནི། །
གོ་འཕང་ཐོབ་པའི་སྐལ་ལྡན་འགྱུར། །

धिमानस्तित्वशक्तत्वगुणवत्त्वा धिमुक्तितः
तथागतपदप्राप्तिभव्यतामाशु गच्छति

The intelligent have faith in [the foundation’s] existing,
[Its change’s] being possible, and its being endowed with qualities.
Therefore, they swiftly become suitable
To attain the state of a tathāgata.

Les êtres intelligents, confiants dans l’existence,

Les capacités et les qualités de cette base, Auront sans tarder la bonne fortune

D’atteindre l’état de tathāgata.

French

English

Verse page

V.9

བསམ་མི་ཁྱབ་པའི་ཡུལ་འདི་ནི། །
ཡོད་དང་བདག་འབྲས་ཐོབ་ནུས་དང་། །
ཐོབ་པ་འདི་འདྲའི་ཡོན་ཏན་དང་། །
ལྡན་ཞེས་དད་པས་མོས་པའི་ཕྱིར། །

अस्त्यसौ विषयोऽचिन्त्यः शक्यः प्राप्तुं स मादृशैः
प्राप्त एवंगुणश्चासाविति श्रद्धाधिमुक्तितः

They are full of confidence and faith, [thinking,]
"This inconceivable object exists,
Can be attained by someone like me,
And, once attained, possesses such qualities."

« Cet objet inconcevable existe bien ;

Mes semblables et moi, nous pouvons l’atteindre ; Le fait de l’atteindre possède telles et telles excellences »

Ces êtres sont animés d’une aspiration dictée par la foi,

French

English

Verse page

V.10

འདུན་བརྩོན་དྲན་དང་བསམ་གཏན་དང་། །
ཤེས་རབ་ལ་སོགས་ཡོན་ཏན་སྣོད། །
བྱང་ཆུབ་སེམས་ནི་དེ་དག་ལ། །
རྟག་ཏུ་ཉེ་བར་གནས་པར་འགྱུར། །

छन्दवीर्यस्मृतिध्यानप्रज्ञादिगुणभाजनम्
बोधिचित्तं भवत्यस्य सततं प्रत्यपस्थितम्

Thereby, bodhicitta as the receptacle
Of qualities such as confidence, vigor,
Mindfulness, dhyāna, and prajñā
Is present in them at all times.

Et l’esprit d’Éveil – réceptacle de détermination,

De persévérance, de mémoire, de concentration, De connaissance et d’autres qualités encore –

Les accompagne toujours.

French

English

Verse page

V.11

དེ་ནི་རྟག་ཏུ་ཉེར་གནས་པས། །
རྒྱལ་བའི་སྲས་པོ་ཕྱིར་མི་ལྡོག །
བསོད་ནམས་ཕ་རོལ་ཕྱིན་རྫོགས་དང་། །
ཡོངས་སུ་དག་པ་ཉིད་དུ་འགྱུར། །

तच्चित्तप्रत्युपस्थानादविवर्त्यो जिनात्मजः
पुण्यपारमितापूरिपरिशुद्धिं निगच्छति

Since that [bodhicitta] is always present,
The children of the victors are irreversible
And reach the completion
And purity of the pāramitā of merit.

Comme [l’esprit d’Éveil] les accompagne toujours,

Les enfants des Vainqueurs ne régressent jamais. Ils accomplissent les vertus liées aux mérites

Et les conduisent à leur pleine pureté.

French

English

Verse page

V.12

བསོད་ནམས་ཕ་རོལ་ཕྱིན་པ་ལྔ། །
དེ་ལ་རྣམ་གསུམ་རྟོག་མེད་པས། །
དེ་རྫོགས་ཡོངས་སུ་དག་པ་ནི། །
དེ་ཡི་མི་མཐུན་ཕྱོགས་སྤང་ཕྱིར། །

पुण्यं पारमिताः पञ्च त्रेधा तदविकल्पनात्
तत्पूरिः परिशुद्धिस्तु तद् विपक्षप्रहाणतः

Merit refers to the [first] five pāramitās,
Its completion is due to being nonconceptual
About the three aspects, and its purity
Is by virtue of the relinquishment of its antagonistic factors.

Ils n’ont aucune idée des trois pôles de l’acte

Quand ils s’adonnent aux cinq vertus liées aux mérites, Si bien que pour parfaire et purifier,

Il leur suffit d’écarter les facteurs contraires.

French

English

Verse page

V.13

སྦྱིན་བྱུང་བསོད་ནམས་སྦྱིན་པ་སྟེ། །
ཚུལ་ཁྲིམས་ལས་བྱུང་ཚུལ་ཁྲིམས་ཡིན། །
བཟོད་དང་བསམ་གཏན་གཉིས་དག་ནི། །
སྒོམ་བྱུང་བརྩོན་འགྲུས་ཀུན་ཏུ་འགྲོ། །

दानं दानमयं पुण्यं शीलं शीलमयं स्मृतम्
द्वे भावनामयं क्षान्तिध्याने वीर्यं तु सर्वगम्

Generosity is the merit that arises from giving,
Discipline is declared to arise from discipline,
The pair of patience and dhyāna arises
From meditation, and vigor is present in all.

Le mérite né du don, c’est la générosité,

Et le mérite né de la moralité, la discipline ; La patience et la concentration sont toutes deux des effets de la méditation.

La persévérance peut s’appliquer à toutes.

French

English

Verse page

V.14

འཁོར་གསུམ་རྣམ་པར་རྟོག་པ་གང་། །
དེ་ནི་ཤེས་བྱའི་སྒྲིབ་པར་འདོད། །
སེར་སྣ་ལ་སོགས་རྣམ་རྟོག་གང་། །
དེ་ནི་ཉོན་མོངས་སྒྲིབ་པར་འདོད། །

त्रिमण्डलविकल्पो यस्तज्ज्ञेयावरणं मतम्
मात्सर्यादिविपक्षो यस्तत् क्लेशावरणं मतम्

Conceptions in terms of the three spheres
Are asserted as the cognitive obscurations.
Antagonistic factors such as envy
Are held to be the afflictive obscurations.

La pensée qu’un acte ait trois pôles

Peut définir le voile cognitif. De l’avarice et des autres pensées,

On dit qu’elles forment le voile émotionnel.

French

English

Verse page

V.15

ཤེས་རབ་ལས་གཞན་དེ་དག་ནི། །
སྤོང་རྒྱུ་གཞན་མེད་དེ་ཡི་ཕྱིར། །
ཤེས་རབ་མཆོག་ཡིན་དེ་བཞི་ནི། །
ཐོས་པས་དེ་ཕྱིར་ཐོས་པ་མཆོག །

एतत्प्रहाणहेतुश्च नान्यः प्रज्ञामृते ततः
श्रेष्ठा प्रज्ञा श्रुतं चास्य मूलं तस्माच्छ्रुतं परम्

Without prajñā, the other [pāramitās] do not represent
The causes for relinquishing these [obscurations].
Therefore, prajñā is the highest one, and its root
Is study, so study is supreme [too].

Il n’y a que la connaissance qui puisse

Éliminer les deux voiles. C’est pourquoi La connaissance est suprême.

Sa racine étant l’étude, l’étude est suprême aussi.

French

English

Verse page

V.16

དེ་ལྟར་ཡིད་ཆེས་ལུང་དང་རིགས་པ་ལ། །
བརྟེན་ནས་བདག་ཉིད་འབའ་ཞིག་དག་ཕྱིར་དང་། །
གང་དག་མོས་དགེ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ལྡན་བློ། །
དེ་དག་རྗེས་སུ་གཟུང་ཕྱིར་འདི་བཤད་དོ། །

इतीदमाप्तागमयुक्तिसंश्रया-
दुदाहृतं केवलमात्मशुद्धये
धियाधिमुक्त्या कुशलोपसंपदा
समन्विता ये तदनुग्रहाय च

Thus, on the basis of trustworthy scriptures and reasoning,
I expounded this [treatise] in order to purify just myself
And also for the sake of supporting those who are endowed
With intelligence, faith, and fulfillment of virtue.

J’ai donné ces explications en m’aidant de textes

et de raisonnements dignes de confiance Dans la seule intention de me purifier moi-même. Je l’ai fait aussi pour prendre soin des êtres dont l’intelligence

Est dotée de la parfaite vertu de l’aspiration.

French

English

Verse page

V.17

ཇི་ལྟར་སྒྲོན་གློག་ནོར་བུ་ཉི་ཟླ་ལ། །
བརྟེན་ནས་མིག་དང་ལྡན་པ་ལྟ་བ་བཞིན། །
དེ་བཞིན་དོན་ཆེན་ཆོས་སྤོབས་འོད་མཛད་པ། །
ཐུབ་ལ་བརྟེན་ནས་འདི་ཉིད་རབ་ཏུ་བཤད། །

प्रदीपविद्युन्मणिचन्द्रभास्करान्
प्रतीत्य पश्यन्ति यथा सचक्षुषः
महार्थधर्मप्रतिभाप्रभाकरं
मुनिं प्रतीत्येदमुदाहृतं तथा

Just as those with eyes [can] see in dependence on
A lamp, lightning, a jewel, the moon, and the sun,
So I expounded this [treatise] in dependence on the sage
Who is the sun that illuminates the dharma of great meaning.

De même qu’à la lumière d’une lampe, d’un éclair, d’un joyau,

Du soleil ou de la lune, ceux qui ont des yeux voient, De même, j’ai donné toutes ces explications par la grâce du Sage qui répand sa lumière Sur les enseignements, leur sens, leur expression verbale

et l’assurance du discours.

French

English

Verse page

V.18

གང་ཞིག་དོན་ལྡན་ཆོས་དང་ཉེར་འབྲེལ་ཞིང་། །
ཁམས་གསུམ་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་སྤོང་བྱེད་གསུང་། །
ཞི་བའི་ཕན་ཡོན་སྟོན་པར་མཛད་པ་གང་། །
དེ་ནི་དྲང་སྲོང་གསུང་ཡིན་བཟློག་པ་གཞན། །

यदर्थवद्धर्मपदोपसंहितं
त्रिधातुसंक्लेशनि बर्हण वचः
भवेच्च यच्छान्त्यनुशंसदर्शकं
तदुक्तमार्षं विपरीतमन्यथा

Any utterance that is meaningful, is connected with the words of the dharma,
Relinquishes the afflictions of the three realms,
And teaches the benefit of peace
Is the speech of the seer, while others are its opposite.

Une parole pourvue d’un sens et liée au Dharma

Qui tend à chasser les affections des trois mondes Et montre les bienfaits de la paix : telle est

La parole du grand Sage. Ses contraires sont autres.

French

English

Verse page

V.19

གང་ཞིག་རྒྱལ་བའི་བསྟན་པ་འབའ་ཞིག་གི །
དབང་བྱས་རྣམ་གཡེང་མེད་ཡིད་ཅན་གྱིས་བཤད། །
ཐར་པ་ཐོབ་པའི་ལམ་དང་རྗེས་མཐུན་པར། །
དེ་ཡང་དྲང་སྲོང་བཀའ་བཞིན་སྤྱི་བོས་བླང་། །

यत्स्यादविक्षिप्तमनोभिरुक्तं
शास्तारमेकं जिनमुद्दिशद्भिः
मोक्षा प्तिसंभारपथानुकूलं
मूर्ध्ना तदप्यार्षमिव प्रतीच्छेत्

Whatever is said by those with undistracted minds
Who recognize the victor alone as their teacher
And accords with the path of the accumulations for attaining liberation
Should be respected as much as [the words of] the seer.

Ce que, relevant uniquement des enseignements du Vainqueur,

Un esprit libre de distraction explique En accord avec la voie qui mène à la libération,

On le porte au sommet de sa tête comme la parole du Sage.

French

English

Verse page

V.20

གང་ཕྱིར་རྒྱལ་ལས་ཆེས་མཁས་འགའ་ཡང་འཇིག་རྟེན་འདི་ན་ཡོད་མིན་ཏེ། །
མ་ལུས་དེ་ཉིད་མཆོག་ནི་ཚུལ་བཞིན་ཀུན་མཁྱེན་གྱིས་མཁྱེན་གཞན་མིན་པ། །
དེ་ཕྱིར་དྲང་སྲོང་རང་ཉིད་ཀྱིས་གཞག་མདོ་སྡེ་གང་ཡིན་དེ་མི་དཀྲུག །
ཐུབ་ཚུལ་བཤིག་ཕྱིར་དེ་ཡང་དམ་ཆོས་ལ་ནི་གནོད་པ་བྱེད་པར་འགྱུར། །

यस्मान्नेह जिनात् सुपण्डिततमो लोकेऽस्ति कश्चित्क्वचित्
सर्वज्ञः सकलं स वेद विधिवत्तत्त्वं परं नापरः
तस्माद्यत्स्वयमेव नीतमृषिणा सूत्रं विचाल्यं न तत्
सद्धर्मप्रतिबाधनं हि तदपि स्यान्नीति भेदान्मुनेः

In this world, there is no one wiser than the victor,
No other one anywhere who is omniscient and properly knows supreme true reality in its entirety.
Therefore, one should not deviate from the sūtras taught to be definitive by the seer himself.
Otherwise, this will harm the genuine dharma through destroying the guidance of the sage.

Personne au monde n’est plus sage que le Vainqueur,

Nul autre que lui n’a l’omniscience qui connaît avec exactitude la totalité des choses et leur suprême réalité. Aussi ne faut-il pas mélanger les soûtras disposés par le Sage lui-même Car, en détruisant la méthode du Sage,

on nuirait gravement au vrai Dharma.

French

English

Verse page

V.21

ཉོན་མོངས་རྨོངས་བདག་རྣམས་ཀྱིས་འཕགས་ལ་སྐུར་བ་དང་། །
དེས་གསུངས་ཆོས་ལ་བརྙས་གང་དེ་ཀུན་ཞེན་ལྟས་བྱས། །
དེས་ན་ཞེན་ལྟའི་དྲི་ཅན་དེ་ལ་བློ་མི་སྦྱར། །
གོས་གཙང་ཚོན་གྱིས་རྣམ་འགྱུར་སྣུམ་གྱིས་གོས་པ་མིན། །

आर्यांश्चापवदन्ति तन्निगदितं धर्मं च गर्हन्ति यत्
सर्वः सोऽभिनिवेशदर्शनकृतः क्लेशो विमूढात्मनाम्
तस्मान्नाभिनिवेशदृष्टिमलिने तस्मिन्निवेश्या मतिः
शुद्धं वस्त्रमुपैति रङ्गविकृतिं न स्नेहपङ्काङ्कितम्

The entirety of deprecating the noble ones and blaming the dharma taught by them
Is the affliction of those with foolish character, created by views that entail clinging.
Therefore, one’s mind should not be mingled with what is stained by views that entail clinging —
[Only] a clean garment can be dyed but not one that is tainted by grease or dirt.

Avec leurs vues d’attachement, les ignorants

qu’aveuglent leurs affections Bafouent les êtres sublimes et dénigrent leurs enseignements. N’allez donc pas souiller votre esprit à ces vues d’attachement

On teinte le tissu propre et non les tissus tachés de graisse.

French

English

Verse page

V.22

བློ་དམན་ཕྱིར་དང་དཀར་མོས་བྲལ་ཕྱིར་ལོག་པའི་ང་རྒྱལ་ལ་བརྟེན་ཕྱིར། །
དམ་ཆོས་ཕོངས་པས་བསྒྲིབས་པའི་བདག་ཕྱིར་དྲང་དོན་དེ་ཉིད་ངེས་འཛིན་ཕྱིར། །
རྙེད་ལ་བརྐམ་ཕྱིར་ལྟ་བའི་དབང་ཕྱིར་ཆོས་སུན་འབྱིན་པ་བརྟེན་པའི་ཕྱིར། །
ཆོས་འཛིན་བསྲིངས་ཕྱིར་མོས་པ་དམན་ཕྱིར་དགྲ་བཅོམ་རྣམས་ཀྱི་ཆོས་སྤོང་བྱེད། །

धीमान्द्यादधिमुक्तिशुक्लविरहान् मिथ्याभिमानाश्रयात्
सद्धर्मव्यसनावृतात्मकतया नेयार्थतत्त्वग्रहात्
लोभग्रेधतया च दर्शनवशाद्धर्मद्विपां सेवना-
दाराद्धर्मभृतां च हीनरुचयो धर्मान् क्षिपन्त्यर्हताम्

Because of weak intelligence, because of lacking faith in what is pure, because of relying on false pride,
Because of having the character of being obscured through destroying the genuine dharma, because of grasping at the expedient meaning as being true reality,
Because of coveting gain, because of being under the sway of views, because of relying on those who hate the dharma,
Because of keeping at a distance from those who maintain the dharma, and because of desiring what is inferior, the dharmas of the arhats are rejected.

Le manque d’intelligence comme d’aspiration à la vertu,

le maintien d’une fierté mal placée, Une nature obscurcie par la pauvreté en vrai Dharma, la confusion du sens provisoire et du sens définitif, L’appât du gain, le pouvoir des opinions, la fréquentation de ceux qui déprécient le Dharma, L’éloignement des détenteurs du Dharma et le manque d’aspiration voilà dix raisons qui privent de l’enseignement

des Destructeurs de l’Ennemi.

French

English

Verse page

V.23

ཇི་ལྟར་ཟབ་མོའི་ཆོས་རྣམས་དེ་བཞིན་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་མེ་དང་ནི། །
མི་བཟད་སྦྲུལ་གདུག་གཤེད་མ་དང་ནི་ཐོག་ལའང་ཤིན་ཏུ་འཇིགས་མི་བྱ། །
མེ་སྦྲུལ་དགྲ་དང་རྡོ་རྗེའི་མེ་ནི་སྲོག་དང་བྲལ་བ་ཙམ་བྱེད་དེ། །
དེ་ལས་མནར་མེད་རྣམས་ཀྱི་འགྲོ་བ་ཤིན་ཏུ་འཇིགས་པར་འགྲོ་མི་འགྱུར། །

नाग्नेर्नोग्रविषादहेर्न वधकान्नैवाशनिभ्यस्तथा
भेतव्यं विदुषामतीव तु यथा गम्भीरधर्मक्षतेः
कुर्युर्जीवितविप्रयोगमनलव्यालारिवज्राग्नय-
स्तद्धेतोर्न पुनर्व्रजेदतिभयामावीचिकानां गतिम्

The wise should not be as deeply afraid of fire, terrible snake poison, murderers, or lightning
As they should be of the loss of the profound dharma.
Fire, snakes, enemies, and lightning may [at most] end one’s life,
But one would not wander to the most fearsome realm of those in Avīci through such causes.

Plus que le feu, le poison d’un terrible serpent, l’assassin ou la foudre,

Les sages craindront le déclin des enseignements profonds. Le feu, le serpent, l’ennemi et la foudre ne font que prendre la vie ; Ils ne conduisent pas dans l’effroyable destinée

des Tourments Insurpassables.

French

English

Verse page

V.24

གང་ཞིག་ཡང་ཡང་སྡིག་གྲོགས་བསྟེན་པས་སངས་རྒྱས་ངན་སེམས་ལྡན་གྱུར་དང་། །
ཕ་མ་དགྲ་བཅོམ་གསོད་པར་བྱ་བ་མིན་བྱེད་མཆོག་ཚོགས་འབྱེད་པའི་མི། །
དེ་ཡང་ཆོས་ཉིད་ངེས་པར་བསམས་ན་མྱུར་དུ་དེ་ལས་ཐར་འགྱུར་གྱི། །
གང་ཞིག་ཡིད་ནི་ཆོས་ལ་སྡང་བ་དེ་ལ་ཐར་པ་ག་ལ་ཡོད། །

योऽभीक्ष्णं प्रतिसेव्य पापसुहृदः स्याद्वुद्धदुष्टाशयो
मातापित्ररिहद्वधाचरणकृत् संघाग्रभेत्ता नरः
स्यात्तस्यापि ततो विमुक्तिरचिरं धर्मार्थनिध्यानतो
धर्मे यस्य तु मानसं प्रतिहतं तस्मै विमुक्तिः कुतः

Even persons who, repeatedly relying on bad friends, [injured] a buddha with bad intention,
Committed the acts of killing their mother, father, or an arhat, or split the highest community
Will be swiftly liberated from these [actions] through being absorbed in the meaning of the dharma,
But how could there be liberation in those whose minds are hostile toward the dharma?

L’individu qui, influencé par ses fréquentations malsaines,

a eu de mauvaises pensées à l’endroit du Bouddha, A commis l’inadmissible en tuant son père, sa mère ou un arhat, et qui crée un schisme dans l’assemblée suprême, Celui-là aussi s’affranchira vite de ces [crimes] dès lors qu’il réfléchira vraiment à l’essence du réel.

Mais comment se libérera celui qui hait le Dharma ?

French

English

Verse page

V.25

དཀོན་མཆོག་རྣམ་པར་བྱང་ཁམས་དྲི་མེད་བྱང་ཆུབ་ཡོན་ཏན་ཕྲིན་ལས་ཏེ། །
དོན་གནས་རྣམ་བདུན་ཚུལ་བཞིན་བཤད་ལས་བདག་གིས་དགེ་བ་གང་ཐོབ་པ། །
དེས་ནི་འགྲོ་འདི་མཐའ་ཡས་འོད་མངའ་དྲང་སྲོང་ཚེ་དཔག་མེད་མཐོང་ཞིང་། །
མཐོང་ནས་ཀྱང་ནི་ཆོས་མིག་དྲི་མེད་སྐྱེས་ཏེ་བྱང་ཆུབ་མཆོག་ཐོབ་ཤོག །

रत्नानि व्यवदानधातुममलां बोधिं गुणान् कर्म च
व्याकृत्यार्थपदानि सप्त विधिवद्यत् पुण्यमाप्तं मया
तेनेयं जनतामितायुषमृषिं पश्येदनन्तद्युतिं
दृष्ट्वा चामलधर्मचक्षुरुदयाद्बोधिं परामाप्नुयात्

Having properly expounded the seven topical points (the [three] jewels, the pure basic element,
Stainless awakening, the qualities, and activity), through the merit I obtained by that,
May [all] beings behold the seer Amitāyus endowed with infinite light
And, having seen him, attain supreme awakening by virtue of the stainless eye of dharma arising [in them].

Par les vertus que j’ai acquises en expliquant correctement

les sept points du présent traité – Les Trois Joyaux, l’Élément purifié, l’Éveil immaculé, les qualités et les activités éveillées –, Puissent les êtres voir le sage Amitāyus, détenteur de l’infinie lumière, Et, l’ayant vu, atteindre l’Éveil suprême

grâce à la pureté de l’œil du Dharma !

French

English

Verse page

V.26

གང་ལས་རྒྱུ་མཚན་གང་གི་ཕྱིར། །
ཇི་ལྟ་བུར་ནི་གང་བཤད་དང་། །
རྒྱུ་མཐུན་པ་ནི་གང་ཡིན་ཏེ། །
ཚིགས་སུ་བཅད་པ་བཞིས་བསྟན་ཏོ། །

यतश्च यन्निमित्तं च यथा च यदुदाहृतम्
यन्निष्यन्दफलं श्लोकैश्चतुर्भिः परिदीपितम्

The [first] four verses explain
On what [basis] it was expounded,
What caused it, how and what [was expounded],
And what the natural outflow [of the dharma] is.

Quatre strophes expliquent

Sur quelle base, pour quelles raisons, Sur quel mode a lieu l’explication,

Ce qui en est l’objet et ce qui lui correspond.

French

English

Verse page

V.27

གཉིས་ཀྱི་བདག་ཉིད་དག་པ་ཡི། །
ཐབས་དང་གཅིག་གིས་ཉམས་པའི་རྒྱུ། །
དེ་ནས་ཚིགས་སུ་བཅད་པ་ནི། །
གཉིས་ཀྱིས་འབྲས་བུ་བསྟན་པ་ཡིན། །

आत्मसंरक्षणोपायो द्वाभ्यामेकेन च क्षतेः
हेतुः फलमथ द्वाभ्यां श्लोकाभ्यां परिदीपितम्

Two explain the means of protecting oneself;
One, the causes for the loss [of the dharma];
And the following two verses,
The result [of this loss].

Deux strophes enseignent les moyens

De se purifier soi-même. Une strophe Donne les causes du déclin, dont les effets

Occupent les deux strophes suivantes.

French

English

Verse page

V.28

འཁོར་གྱི་དཀྱིལ་འཁོར་བཟོད་པ་དང་། །
བྱང་ཆུབ་ཐོབ་པའི་ཆོས་བརྗོད་པའི། །
མདོར་ན་འབྲས་བུ་རྣམ་གཉིས་ནི། །
ཐ་མ་ཡིས་ནི་བསྟན་པ་ཡིན། །

संसारमण्डलक्षान्तिर्बोधिप्राप्तिः समासतः
द्विधा धर्मार्थवादस्य फलमन्तेन दर्शितम्

As for poised readiness in the maṇḍala of the retinue
And the attainment of awakening, in brief,
This twofold result of propounding the meaning
Of the dharma is taught by the last [verse].

L’expression résumée des qualités de patience

Dans le maṇḍala de l’entourage et de l’obtention De l’Éveil, qui sont les deux aspects du fruit,

Font l’objet de la dernière [strophe].

French

English

Verse page

prabhāsvaratā - In a general sense, that which clears away darkness, though it often appears in Buddhist literature in reference to the mind or its nature. It is a particularly salient feature of Tantric literature, especially in regard to the advanced meditation techniques of the completion-stage yogas. Skt. प्रभास्वर Tib. འོད་གསལ་ Ch. 光明

Go to the page with the definition of 'luminosity'

prabhāsvaratā - In a general sense, that which clears away darkness, though it often appears in Buddhist literature in reference to the mind or its nature. It is a particularly salient feature of Tantric literature, especially in regard to the advanced meditation techniques of the completion-stage yogas. Skt. प्रभास्वर Tib. འོད་གསལ་ Ch. 光明

Go to the page with the definition of 'luminosity'

kleśa - Often referred to as poisons, these are a class of disturbing or disruptive emotional states that when aroused negatively affect or taint the mind. Skt. क्लेश Tib. ཉོན་མོངས་ Ch. 煩惱

Go to the page with the definition of 'afflictions'

tathatā - Suchness itself, absolute reality, or thusness, as in the ultimate state of being of phenomena. Skt. तथता Tib. དེ་བཞིན་ཉིད་

Go to the page with the definition of 'suchness'

gotra - Disposition, lineage, or class; an individual's gotra determines the type of enlightenment one is destined to attain. Skt. गोत्र Tib. རིགས་ Ch. 鍾姓,種性

Go to the page with the definition of 'disposition'

advaya - Literally, "without duality," it refers to that which is indivisible, in that it is not divided into two. Skt. अद्वय Tib. གཉིས་མེད་ Ch. 不二

Go to the page with the definition of 'nondual'

advaya - Literally, "without duality," it refers to that which is indivisible, in that it is not divided into two. Skt. अद्वय Tib. གཉིས་མེད་ Ch. 不二

Go to the page with the definition of 'nondual'

prajñā - One of the key terms for wisdom or knowledge, most often having the sense of insight, transcendent knowledge, or perhaps gnosis. In some contexts it can also refer to cognition or intellectual understanding. Skt. प्रज्ञा Tib. ཤེས་རབ་ Ch. 般若

Go to the page with the definition of 'prajñā'

prajñā - One of the key terms for wisdom or knowledge, most often having the sense of insight, transcendent knowledge, or perhaps gnosis. In some contexts it can also refer to cognition or intellectual understanding. Skt. प्रज्ञा Tib. ཤེས་རབ་ Ch. 般若

Go to the page with the definition of 'prajñā'

āvaraṇa - Literally, that which obscures or conceals. Often listed as a set of two obscurations (sgrib gnyis): the afflictive emotional obscurations (Skt. kleśāvaraṇa, Tib. nyon mongs pa'i sgrib pa) and the cognitive obscurations (Skt. jñeyāvaraṇa, Tib. shes bya'i sgrib pa). By removing the first, one becomes free of suffering, and by removing the second, one becomes omniscient. Skt. आवरण Tib. སྒྲིབ་པ་

Go to the page with the definition of 'obscurations'

āvaraṇa - Literally, that which obscures or conceals. Often listed as a set of two obscurations (sgrib gnyis): the afflictive emotional obscurations (Skt. kleśāvaraṇa, Tib. nyon mongs pa'i sgrib pa) and the cognitive obscurations (Skt. jñeyāvaraṇa, Tib. shes bya'i sgrib pa). By removing the first, one becomes free of suffering, and by removing the second, one becomes omniscient. Skt. आवरण Tib. སྒྲིབ་པ་

Go to the page with the definition of 'obscurations'

bīja - A seed, commonly used figuratively in the sense of something which has the potential to develop or grow, and likewise as the basic cause for this development or growth. Skt. बीज Tib. ས་བོན་ Ch. 無漏種

Go to the page with the definition of 'seed'

pāramitā - The six or ten types of practices which lead an individual to Buddhahood. The practice of perfections is particularly important in Mahāyāna Buddhism in which the entire path of the Bodhisattva to reach full enlightenment is included in the six or ten perfections. The six perfections are that of giving, of discipline, patience, zeal, meditation, and wisdom. The perfection of skill-in-means, aspirations, power, and pristine wisdom are added to them to make ten perfections. Skt. पारमिता Tib. ཕར་ཕྱིན།,ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ། Ch. 波羅蜜

Go to the page with the definition of 'pāramitās'

pāramitā - The six or ten types of practices which lead an individual to Buddhahood. The practice of perfections is particularly important in Mahāyāna Buddhism in which the entire path of the Bodhisattva to reach full enlightenment is included in the six or ten perfections. The six perfections are that of giving, of discipline, patience, zeal, meditation, and wisdom. The perfection of skill-in-means, aspirations, power, and pristine wisdom are added to them to make ten perfections. Skt. पारमिता Tib. ཕར་ཕྱིན།,ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ། Ch. 波羅蜜

Go to the page with the definition of 'pāramitās'

dharmakāya - "Truth body" or "true being" — One of the three bodies of a buddha. In Mahāyāna Buddhism, it often refers to a kind of fundamental principle or the true nature of reality itself. Skt. धर्मकाय Tib. ཆོས་སྐུ་ Ch. 法身

Go to the page with the definition of 'dharmakāya'

Bodhisattva - A person who seeks enlightenment for the sake of others. In Mahāyāna Buddhism, a Bodhisattva is a compassionate being who is training on the path to Buddhahood and aspires to eliminate the suffering of all beings and take all sentient beings to the state of enlightenment. The Mahāyāna sūtras including those on buddha-nature generally have Bodhisattvas as the main audience or interlocutors for the Buddha's discourses. Skt. बोधिसत्त्व Tib. བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ། Ch. 菩薩

Go to the page with the definition of 'Bodhisattva'

Bodhisattva - A person who seeks enlightenment for the sake of others. In Mahāyāna Buddhism, a Bodhisattva is a compassionate being who is training on the path to Buddhahood and aspires to eliminate the suffering of all beings and take all sentient beings to the state of enlightenment. The Mahāyāna sūtras including those on buddha-nature generally have Bodhisattvas as the main audience or interlocutors for the Buddha's discourses. Skt. बोधिसत्त्व Tib. བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ། Ch. 菩薩

Go to the page with the definition of 'Bodhisattva'

Bodhisattva - A person who seeks enlightenment for the sake of others. In Mahāyāna Buddhism, a Bodhisattva is a compassionate being who is training on the path to Buddhahood and aspires to eliminate the suffering of all beings and take all sentient beings to the state of enlightenment. The Mahāyāna sūtras including those on buddha-nature generally have Bodhisattvas as the main audience or interlocutors for the Buddha's discourses. Skt. बोधिसत्त्व Tib. བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ། Ch. 菩薩

Go to the page with the definition of 'bodhisattva'

Bodhisattva - A person who seeks enlightenment for the sake of others. In Mahāyāna Buddhism, a Bodhisattva is a compassionate being who is training on the path to Buddhahood and aspires to eliminate the suffering of all beings and take all sentient beings to the state of enlightenment. The Mahāyāna sūtras including those on buddha-nature generally have Bodhisattvas as the main audience or interlocutors for the Buddha's discourses. Skt. बोधिसत्त्व Tib. བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ། Ch. 菩薩

Go to the page with the definition of 'bodhisattva'

niṣprapañca - Freedom from conceptual elaborations. Skt. निष्प्रपञ्च Tib. སྤྲོས་བྲལ་

Go to the page with the definition of 'nonconceptuality'

prabhāsvaratā - In a general sense, that which clears away darkness, though it often appears in Buddhist literature in reference to the mind or its nature. It is a particularly salient feature of Tantric literature, especially in regard to the advanced meditation techniques of the completion-stage yogas. Skt. प्रभास्वर Tib. འོད་གསལ་ Ch. 光明

Go to the page with the definition of 'luminous'

prabhāsvaratā - In a general sense, that which clears away darkness, though it often appears in Buddhist literature in reference to the mind or its nature. It is a particularly salient feature of Tantric literature, especially in regard to the advanced meditation techniques of the completion-stage yogas. Skt. प्रभास्वर Tib. འོད་གསལ་ Ch. 光明

Go to the page with the definition of 'luminous'

avidyā - Literally "unknowing," it refers to a lack of knowledge or misunderstanding of the nature of reality. As such, it is considered to be the root cause of suffering and the basis for the arising of all other negative mental factors. Skt. अविद्या Tib. མ་རིག་པ་ Ch. 無明

Go to the page with the definition of 'ignorance'

advaya - Literally, "without duality," it refers to that which is indivisible, in that it is not divided into two. Skt. अद्वय Tib. གཉིས་མེད་ Ch. 不二

Go to the page with the definition of 'nonduality'

advaya - Literally, "without duality," it refers to that which is indivisible, in that it is not divided into two. Skt. अद्वय Tib. གཉིས་མེད་ Ch. 不二

Go to the page with the definition of 'nonduality'

śūnyatā - The state of being empty of an innate nature due to a lack of independently existing characteristics. Skt. शून्यता Tib. སྟོང་པ་ཉིད་ Ch. 空,空門

Go to the page with the definition of 'emptiness'

dharmadhātu - The fundamental expanse from which all phenomena emerge. Skt. धर्मधातु Tib. ཆོས་དབྱིངས་ Ch. 法界

Go to the page with the definition of 'dharmadhātu'

bhūmi - A plateau of spiritual development. Skt. भूमि Tib. ས་

Go to the page with the definition of 'bhūmis'

bodhicitta - The altruistic thought to seek enlightenment for the sake of all sentient beings. It is said to have two aspects: compassion aimed at sentient beings and their problems and the wisdom of enlightenment as the solution. Skt. बोधिचित्त Tib. བྱང་ཆུབ་སེམས། Ch. 菩提心

Go to the page with the definition of 'bodhicitta'

prajñā - One of the key terms for wisdom or knowledge, most often having the sense of insight, transcendent knowledge, or perhaps gnosis. In some contexts it can also refer to cognition or intellectual understanding. Skt. प्रज्ञा Tib. ཤེས་རབ་ Ch. 般若

Go to the page with the definition of 'Prajñā'

prajñā - One of the key terms for wisdom or knowledge, most often having the sense of insight, transcendent knowledge, or perhaps gnosis. In some contexts it can also refer to cognition or intellectual understanding. Skt. प्रज्ञा Tib. ཤེས་རབ་ Ch. 般若

Go to the page with the definition of 'Prajñā'

āvaraṇa - Literally, that which obscures or conceals. Often listed as a set of two obscurations (sgrib gnyis): the afflictive emotional obscurations (Skt. kleśāvaraṇa, Tib. nyon mongs pa'i sgrib pa) and the cognitive obscurations (Skt. jñeyāvaraṇa, Tib. shes bya'i sgrib pa). By removing the first, one becomes free of suffering, and by removing the second, one becomes omniscient. Skt. आवरण Tib. སྒྲིབ་པ་

Go to the page with the definition of 'defilements'

āvaraṇa - Literally, that which obscures or conceals. Often listed as a set of two obscurations (sgrib gnyis): the afflictive emotional obscurations (Skt. kleśāvaraṇa, Tib. nyon mongs pa'i sgrib pa) and the cognitive obscurations (Skt. jñeyāvaraṇa, Tib. shes bya'i sgrib pa). By removing the first, one becomes free of suffering, and by removing the second, one becomes omniscient. Skt. आवरण Tib. སྒྲིབ་པ་

Go to the page with the definition of 'defilements'

sūtra - Sūtras mainly refer to the discourses delivered by the Buddha and his disciples, and the Sūtra corpus is one of the three main sets of teachings which form the Buddhist canon. Skt. सूत्र Tib. མདོ། Ch. 佛经

Go to the page with the definition of 'sūtra'

śrāvaka - The disciples of the Buddha who aspire to attain individual liberation or nirvāṇa. The final goal of the Hearers is to become an arhat, a state in which one has totally eliminated the inner problems of attachment, hatred and ignorance, the main causes for rebirth in this cycle of existence. There are four stages of a śrāvaka path including eight phases. Skt. श्रावक Tib. ཉན་ཐོས། Ch. 聲聞

Go to the page with the definition of 'disciple'

nirmāṇakāya - An fully enlightened Buddha is said to have the power to manifest in many forms in order to help the sentient beings. The emanation body of a buddha, as the third of the three bodies of a buddha, refers to the many forms in which a buddha can manifest and which are accessible to ordinary sentient beings. Buddhist scholars present four types of emanation bodies: emanation as supreme being, emanation as rebirth, emanation as artisan and emanation in diverse forms. Skt. निर्माणकाय Tib. སྤྲུལ་སྐུ། Ch. 化身

Go to the page with the definition of 'nirmāṇakāya'

pāramitā - The six or ten types of practices which lead an individual to Buddhahood. The practice of perfections is particularly important in Mahāyāna Buddhism in which the entire path of the Bodhisattva to reach full enlightenment is included in the six or ten perfections. The six perfections are that of giving, of discipline, patience, zeal, meditation, and wisdom. The perfection of skill-in-means, aspirations, power, and pristine wisdom are added to them to make ten perfections. Skt. पारमिता Tib. ཕར་ཕྱིན།,ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ། Ch. 波羅蜜

Go to the page with the definition of 'pāramitā'

pāramitā - The six or ten types of practices which lead an individual to Buddhahood. The practice of perfections is particularly important in Mahāyāna Buddhism in which the entire path of the Bodhisattva to reach full enlightenment is included in the six or ten perfections. The six perfections are that of giving, of discipline, patience, zeal, meditation, and wisdom. The perfection of skill-in-means, aspirations, power, and pristine wisdom are added to them to make ten perfections. Skt. पारमिता Tib. ཕར་ཕྱིན།,ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ། Ch. 波羅蜜

Go to the page with the definition of 'pāramitā'

neyārtha - Refers to something that is taught for a specific reason, rather than because it is entirely true. Skt. नेयार्थ Tib. དྲང་དོན་

Go to the page with the definition of 'expedient'

arhat - A person who has reached nirvāṇa by eliminating the three poisons of attachment, hatred and ignorance having followed the path of seeking individual liberation as a Śrāvaka or a Pratyekabuddha. An arhat, thus, is a person who has overcome the cause of rebirth in the cycle of existence and will not take an ordinary birth again. Skt. अर्हत् Tib. དགྲ་བཅོམ་པ། Ch. 阿羅漢

Go to the page with the definition of 'arhat'